Nu de kabinetsinformatie weer op gang komt, vraag ik me af: zou ik minister willen zijn? Eerlijk: liever niet. Het probleem is het sturen van de markt. In sociaal beleid, volkshuisvesting, sociale zaken en zorg komen markt en overheid elkaar op een intense manier tegen.
Ik ben voor zorgzame relaties in een eerlijke en rechtvaardige samenleving. Maar lukt dat met ons geloof in marktwerking? Alleen de cash-nexus tussen mensen maakt de wereld koud. Kunnen we met overheidsbeleid die kilte bestrijden? De markt is geen klein thema, maar ik struikel er voortdurend over.
Jan Peter Balkenende
“Er is terecht twijfel aan ongenormeerde marktwerking.” schrijft Balkenende in de NRC (19 mei 2009) ”‘De markt kan niet zonder moraal’, aldus een van mijn favoriete citaten van Adam Smith. Maar de slinger moet niet terugslaan naar een allesbepalende overheid. Dat is het verkeerde recept.”
Het is een wat ouder artikel, maar het boeit door wat de CDA-leidsman zegt en niet zegt. Waarom blijft marktwerking nodig, vraagt hij zich af. Ja, waarom? Hij komt met een gesloten bewijsvoering voor economische groei. Dat levert tolerantie, sociale mobiliteit en socialer beleid.
Dan komt het sociale element van het CDA-denken: “Tegelijkertijd weten we dat economische voorspoed niet vanzelf eerlijk verdeeld wordt en dat niet iedereen vanzelf eerlijke kansen krijgt.” Dat inzicht komt van sociaaldemocraten.
Daarvoor is getuige Herman Tjeenk Willink. Balkenende is het met hem eens. Vandaar zijn pleidooi voor het Rijndeltamodel: de verantwoordelijke burger centraal in de driehoek burgersamenleving, publieke sector en markt.
Het is herkenbaar in de laatste coalitie, misschien ook in de nieuwe…
Principes en regels voor een vrije markt
Wat is nodig om marktfalen en menselijk falen tegen te gaan? Er zijn vijf bouwblokken van regels nodig voor een functionerende vrije markt:
- Eigendom: wat kun je bezitten?
- Monopolie: hoeveel marktmacht mag je hebben?
- Contractvrijheid: wat is te kopen en te verkopen, onder welke voorwaarden?
- Faillissement: wat gebeurt er wanneer kopers en leveranciers verplichtingen verzaken?
- Dwang: hoe vermijden we het breken van deze regels?
Deze bouwblokken van Robert Reich gaan wat verder dan de simpele moraliteit in de markt die Balkenende wil. Deze blokken moeten wel eenduidig geregeld worden en worden bij gehouden.
Het is zoals Tjeenk Willink schrijft: “Een goed functionerende markt heeft, wil zij duurzaam zijn, het tegenwicht nodig van een krachtige staat. Een krachtige staat heeft, wil hij democratisch zijn, zelfbewuste burgers nodig en een krachtige burgersamenleving. Markt, staat en burgersamenleving zijn wederzijds van elkaar afhankelijk.” (RvS, jaarverslag 2008, p. 35)
Het is mooi, allemaal. Maar hoe krijgen we de beheerste marktwerking, die VVD en PvdA zegden na te streven, in de coalitie die voor de PvdA een kus des doods bleek? Een blik op drie terreinen.
Wonen en de budgetlogica
In het wonen is het beleid de mensen met de laagste inkomens in de goedkoopste woningen te concentreren. Dat levert de kleinste noodzaak voor huurtoeslag of andere inkomensondersteuning. Helaas, die goedkope woningen staan bij elkaar, dus we concentreren mensen met weinig of geen inkomen of werk daar. Dat was het probleem in de achterstandswijken en de stadsvernieuwing. Zo zorgen we opnieuw voor versneld bouwkundig en sociaal verval.
De sociale huurwoning voor de zwaksten, betekent dat het mengen van huur en koop minder voor komt en minder wenselijk wordt. De segregatie versterkt zichzelf. Hier een beeld van details.
Ouderen moeten langer zelfstandig wonen. Martin van Rijn moest miljarden bezuinigen op de ouderenzorg en blijkt nu, ondanks pamperende herstelbetalingen, een complete sector te hebben vernield. Van de bezuinigingen is niks terecht gekomen. Een lotgenoot van zijn moeder, zorgde voor de wedergeboorte van het wegbezuinigde verzorgingstehuis.
Efficiënt gebruik van geld kan beleid zijn; op de korte termijn levert het wat op, maar op de lange termijn komt er grote ellende van.
Sociale werkvoorziening en goede bedoelingen
Ook de arbeidsmarkt moet gereguleerd worden. Niet iedereen is geschikt voor een gewoon werkzaam bestaan bij een werkgever. Daarvoor hadden we ooit de sociale werkplaats. Daarmee ontstond een afhankelijkheid van een behoorlijk grote groep mensen. ‘Wen er maar aan dat sommige mensen geld kosten’, zei de directeur Sociale Werkvoorziening als hij weer om een storting kwam bedelen in de gemeenteraad.
Iedereen kan en moet mee doen als een normaal mens, vond deze coalitie en men maakte de Participatiewet. De bedoeling is goed verdedigd. Alleen het wonder geschiedde niet. Werkgevers wilden wel een enkele gehandicapte of ongedisciplineerde aan het werk hebben, maar voor meer gehandicapten wordt gekeken naar steun van de overheid; begrijpelijk als die er is.
De SW bedrijven moeten van de Participatiewet hun sterke onderdelen onder brengen bij het reguliere bedrijfsleven. Het veroorzaakt managementproblemen. Gecombineerd met de bezuiniging komt daar ellende van. De cijfermatige doeleinden (banenplannen) geven perverse reacties, in de jacht naar realisatie.
De decentralisaties in het sociaal domein brengen de moeizame bestuurlijke reorganisatie aan het licht: hulpverleners worden ingeruild tegen administratieve krachten. De gemeenten denken het goed te doen, maar de liquiditeitsproblemen van de zorginstellingen vertellen iets anders. Zelfmoord onder probleemjongeren neemt toe. (Gelderlander 02-08-17) En het maatwerk blijft uit.
Gezond door marktwerking
De discussie over marktwerking in de zorg is mondiaal. Is dat hybride systeem van verzekeren en betalen en bekostigen nu echt “markt”? In de V.S. wil men die interventie in de markt niet en dat veroorzaakt de duurste en minst efficiënte gezondheidszorg ter wereld. Domme Amerikanen? Dat is betrekkelijk.
Ons ministerie van Volksgezondheid wil ‘big pharma” wel aan banden leggen en tarieven bepalen, maar op vriendelijke wijze: dus het parlement mag niet weten wat er gebeurt en welk effect dat heeft. In de lijstjes van Rutte lijkt het resultaat redelijk, dus we zijn maar terughoudend in het politieke gezeur om transparantie. De Republikeinen vinden Obamacare te duur, maar controle op de prijzen voor verrichtingen, hebben zij zelf verhinderd.
Kunnen ondernemers investeren in de gezondheidszorg? Alles kan, maar moet die zorg dan winstgevend worden? Als de winstgevendheid van verrichtingen aan mijn lijf, bepalend is voor de prijs en of die verrichting plaats vindt, is dat geen zorg meer. Dan is mijn ziekte economie geworden en ben ik een ding.
Het zijn een paar voorbeelden van de dingen, die mij bezig houden: in hoeverre zijn we in staat om het marktmechanisme te combineren met onze naastenliefde, ons gevoel voor de medemens?
De vloek van het ministerschap
Het lijkt me niks, dat ministerschap. We hebben een dominant beeld van marktwerking, met vraag, aanbod en prijsvorming als ankerpunten. Klamer zag ooit de vraag- en aanbodcurven geëtst op onze brillenglazen. Maar de wereld is niet te vatten in vraag en aanbod. De betrekkingen tussen mensen gaan om vertrouwen in elkaar (Jan Terlouw, ‘touwtje uit de brievenbus’), of om idealen die niks met geld of inkomen te maken hebben. (Arjo Klamer, ‘de oikos’)
Kun je als minister van wonen, effectieve marktinterventies uitvoeren? In de huisvesting is het de laatste eeuw redelijk gelukt: er is een sociale woningbouw ontstaan, de sociale verschillen in ons land zijn beperkt gebleven. Maar dat resultaat verdwijnt in rap tempo. De koopwoningmarkt is oververhit, de huurwoningmarkt extreem gespannen door tekort aan goede en betaalbare woningen, problemen voor starters, segregatie van inkomensgroepen.
Kun je als minister van SZW, de arbeidsmarkt hervormen? De economie en de wereldhandel zijn sterk bepalend. De economie draait. Maar heeft re-integratie, of werkgelegenheidsbeleid iets bereikt? De bijdrage aan de algehele werkgelegenheid van UWV bestaat vermoedelijk vooral uit de personeelsformatie van UWV zelf.
Kun je als minister van Gezondheidszorg, effectief ingrijpen in de marktwerking? Het beeld is hier gemengd: de tarieven van ‘big pharma’ worden niet transparant gestuurd, de kostenontwikkeling van de gezondheidszorg is nog steeds fors, maar in de analyses lijkt het redelijk te lopen. De liberale minister Schippers intervenieert, meer dan een klassieke liberaal. De ondersteunende uitvoerende instituten zijn hier mogelijk ook het sterkst ontwikkeld.
De politiek moet hier in richtingen aangeven. Dat gebeurt niet of in geringe mate. Ook als de vakantie voorbij is verwacht ik vooral oppervlakkig korte baan schaatsen, dus ik moet maar geen minister worden. Die oppervlakkigheid is bij veel politici zichtbaar, maar vooral geldverdieners vinden het prachtig.
Reacties (43)
Wie bepaalt wat “eerlijk verdelen” van “economische voorspoed” is?
Die voorspoed komt niet uit de lucht vallen maar zal worden gerealiseerd door werkenden, die afhankelijk van hun talenten en inzet meer of minder productief zijn. De markt zal de voorspoed aldus verdelen over de werkenden. Wie dat niet “eerlijk” vindt zal andere criteria aanleggen, meer in de richting van “gelijk” waarschijnlijk. Dat betekent dat productievere mensen gedwongen zullen worden via de overheid geld te geven aan minder bedeelden. Voor dat offer zullen de betalers op geen enkele manier worden gecompenseerd. Ziedaar de “eerlijkheid” volgens de socialistische school.
Maar afgezien van deze nogal wankele morele basis is er nog een ander effect: zij die ontvangen zullen minder gemotiveerd worden wat bij te dragen, zij van wie wordt genomen juist méér. Het streven naar gedwongen “eerlijk delen” betekent dus dat getalenteerde, gemotiveerde en goed opgeleide arbeiders méér gaan werken en de rest juist minder.
Tegen de achtergrond van de aanstaande automatiseringsgolf en de te verwachten kleinere werkgelegenheid moeten we inzetten op het tegenovergestelde: een eerlijke verdeling van vrije tijd. Denk er maar eens over na hoe dát moet.
@1: met de vergrijzing zie je een kleinere werkgelegenheid gecompenseerd worden? Voor de rest ga je niet echt in op de quote.
Tja, minister worden in een kabinet dat een uitvloeisel is van de huidige krachtsverhoudingen? Voor het sturen van de markt, of althans een draai geven aan bepaalde trends, is inspiratie nodig en steun vanuit de politiek en ook het maatschappelijke middenveld.
De meesten van de huidige politici die we aan de macht kunnen verwachten hebben niet de inspiratie om veel aan het doorgeschoten marktdenken te doen. Hun partijen hebben dat ook niet. Nooit gehad, zoals de liberalen van VVD en D66, of kwijtgeraakt, zoals het CDA, of te klein om genoeg gewicht in de schaal te leggen, zoals Groen Links. Het overige links van de socialistische snit is de weg kwijt, zoals de PvdA, of stagneert een beetje, zoals de SP.
De noodzaak tot bijsturen zal dus voor een belangrijk deel moeten worden afgedwongen vanuit de wereld daarbuiten. Bewegingen die dat nastreven zijn er, maar de meeste zijn niet sterk genoeg, of wat mij betreft: nog niet sterk genoeg. Vakbonden zijn wel een beetje herstellende en jongerenbewegingen hebben veel elan en laten zien dat er best wat kan. Maar er is meer nodig: progressieve politieke en belangenorganisaties zullen de handen weer ineen moeten slaan – zoals lang geleden, maar dan zonder opnieuw een te vette verzorgingsstaat op te tuigen.
De kennis om het anders te doen is er ruimschoots. Het gaat, denk ik, om de inspiratie en de wil, deze ook te benutten. Dus om te zetten in voorstellen tot actie op de verschillende terreinen en daar mensen op te mobiliseren. Maar om het verloren terrein terug te veroveren: dat zal nog jaren kosten.
@3:
Gegeven de omstandigheid dat Nederlandse overheden de helft van het geld opmaken zou ik wel eens willen weten wat je precies met dat “doorgeschoten marktdenken” bedoelt.
Mooie, nadenkende reacties!
Het houdt mij bezig: de spanning tussen de coördinatie, die uit de marktwerking komt en de oneerlijkheid en ongelijkheid die er uit ontstaat.
Het morele aspect is er ook: iedereen moet zijn eigen broek ophouden, maar herverdeling heeft ook economische aspecten. Wie kent niet het lesje van de school, waarin de voorspoed in Amerika wordt verklaard door de koopkracht van de arbeiders?
Dit zijn de principiële spanningsvelden.
Maar ik probeer ook iets te beweren over oplossingen.
In het wonen scheppen we meer ruimte voor de markt, met averechts resultaat: betaalbaar huren wordt steeds moeilijker, de koopwoningmarkt staat weer op ontploffen.
In de gezondheidszorg zijn veel kanttekeningen te maken bij de marktwerking, maar er gaan ook dingen redelijk goed. Ik denk, om het bij personen te houden: Blok is de primitieve marktgelovige, maar Schippers laat dat marktgeloof los en kijkt pragmatisch naar het resultaat dat ze wil bereiken.
In dat licht: de aarzelingen van Pechtold zijn begrijpelijk en de combine in deze formatie deugt niet.
@1:
“Wie bepaalt wat “eerlijk verdelen” van “economische voorspoed” is?”
Daar is onderzoek naar gedaan. Als je mensen vraagt naar wat ze een eerlijke inkomensverdeling vinden, dan zul je horen dat (gemiddeld, natuurlijk) de hoogste inkomens niet meer dan 5 keer de laagste inkomens zouden moeten zijn. Het behoeft geen betoog, dat dit in werkelijkheid nergens voorkomt.
“Die voorspoed komt niet uit de lucht vallen maar zal worden gerealiseerd door werkenden …”
O ? Goh … en waarom denk je dat mensen op Sargasso die niet weten ?
“Dat betekent dat productievere mensen …”
O, ik snap het al. Je probeert hier het sprookje te pluggen dat mensen altijd beloond worden naar hun inzet en talenten. Tsja. Zolang je daarin blijft geloven heeft een discussie weinig zin.
@4: Volgens mij geeft de Nederlandse overheid veel meer uit dan de helft van wat er binnenkomt. Elk jaar lenen we geld op de kapitaalmarkt; dat kan alleen maar, als we meer dan twee keer die helft van jou uitgeven.
Maar wat hebben overheidsbestedingen met het controleren van markten te maken ?
@1
Wat we gezien hebben in industrie en landbouw is dat getalenteerde, gemotiveerde en goed opgeleide arbeiders (en ondernemers) meer zijn gaan werken en ook meer zijn gaan verdienen. De minder-talentvollen zitten thuis. Dit is een uitvloeisel van de sociale verzorgingsstaat. Wat de bedrijven in staat heeft gesteld om hogere winsten te behalen.
Dat kan niet. Gekwalificeerde werknemers kunnen niet onbeperkt minder werken. Zij zijn het aan hun kwalificaties verplicht om te werken. Bij een kleinere werkgelegenheid (die eerst maar realiteit moet zijn) is er een verder gaande schifting op de arbeidsmarkt.
Dat betekent ook dat de groep minder-talentvollen groter wordt. Niet omdat zij minder talentvoller zijn geworden, maar omdat de eisen verhoogd zijn.
@5: Wat gaat er dan eigenlijk redelijk goed in de zorg ? Als ik terugkijk op de afgelopen 15 jaar dan herinner ik me geen enkel succesverhaal, maar wel een hele reeks aan rampen en ellende.
Al in de jaren ’60 liet Kenneth Arrow zien dat marktwerking niet voldoende is om gezondheidszorg te organiseren; er zijn hoe dan ook niet-markt instituties nodig. Maar toch, een halve eeuw later, zijn we nog steeds krampachtig bezig om het systeem over te schakelen naar een marktmodel. Wordt het niet eens tijd om de fundamentele discussie te gaan voeren ? Waarom zouden we uberhaupt marktwerking in ons zorgstelsel willen hebben /
@1: Welke kleinere werkgelegenheid ? Als je kijkt naar de landen met de meeste robots en de meeste automatisering, dan zijn dat tevens de landen met de laagste werkeloosheid. Kijk, ik zou ook graag zien dat Keynes alsnog gelijk zou krijgen met zijn voorspelling van dood aan de rentier, maar ik vrees dat het opnieuw niet zal gaan gebeuren.
“Nu de kabinetsinformatie weer op gang komt, vraag ik me af: zou ik minister willen zijn? Eerlijk: liever niet. Het probleem is het sturen van de markt.” Dat dilemma zou U als politicus met uw politieke standpunt ook niet hebben. De democratische meerderheid heeft geen probleem met de aansturing van huidige marktwerking en waarom ook, qua welvaart en economie lopen we voorop in Europa. Dit terwijl landen die het oude socialistische model van een alles bepalende overheid aanhouden alleen maar achteruit sukkelen of zelfs rennen. Dus waarom zou je dat willen veranderen?
@11: ” … het oude socialistische model van een alles bepalende overheid … ”
Het is 2017. Wordt het niet eens tijd om eindelijk op te houden met deze eeuwige stropop ?
Lennart, je bedoelt denk ik Baumol? Van Arrow is het wel te verwachten, maar ik denk dat het gaat om de wet van Baumol.
Over de gezondheidszorg is veel te zeggen, maar ik vind het boeiend om te zien hoeveel marktinterventies er in de vermaledijde marktwerking zitten. Het liberale gedachtegoed verliest zijn consistentie als het praktisch wordt toegepast.
Sommigen hebben problemen met de vrije tijd, waar de voorstanders van een onvoorwaardelijk basisinkomen juist de mop van zien. Huizinga sprak al van de homo ludens, de spelende mens. Het gaat om de pret in het bestaan. Keynes legde de basis voor een volledige werkgelegenheid. Als dat er niet meer in zit, dan komt een thema als het onvoorwaardelijk basisinkomen weer in beeld. Economen als Robert Reich en Varoufakis vinden dat thema serieuze aandacht waard.
Van mij is het idee van een bepalende overheid geen stropop. Dat is precies het punt van Balkenende en de sociaaldemocratische inbreng in zijn visie. Kun je marktwerking en zorg en solidariteit zo combineren als we zouden willen? Ik denk dat Terlouw gelijk had met zijn pleidooi voor een verbindingscoalitie.
@13: Het was wel degelijk Arrow. Ik heb geen zin om het op te zoeken, maar volgens mij komt het erop neer dat een markt uitgaat van keuze. Echter, je hebt niet heel veel keuze als je een blinde darm ontsteking hebt; en als consumenten geen keuze hebben, dan heb je eigenlijk geen marktwerking. Maar Baumol is ook zeker van toepassing; hoeveel technologie je ook toepast, een chirurg kan maar 1 blinde darm tegelijk verwijderen. Nou ja, misschien dat dat met robots eigenlijk gaat verbeteren.
Maar de moraal van het verhaal: er is geen marktprikkel om de prijzen in de zorg onder controle te houden. Het is een aanbodgedreven markt, omdat mensen de producten toch wel afnemen. As je aanbodkant vrijlaat, dan gaat het heel veel geld kosten, en dat is precies wat je in de VS kunt zien. Als je dat onder controle wilt houden, dan heb je allemaal instituties en regulering nodig. Afijn, dat is denk ik wat je bedoelt met een liberaal gedachtengoed dat in de praktijk inconsistent wordt. De vrije markt heeft ons de DBC gebracht, zo’n beetje het schoolvoorbeeld van een bureaucratisch monster.
Met stropop bedoelde ik niet wat Balkenende bedoelde, maar met de suggestie dat socialisme hetzelfde zou zijn als sovietcommunisme. Dat is natuurlijk onzin, kijk maar naar Scandinavische landen.
Ik geloof niet zo in werkeloosheid door robotisering; zoals ik al opmerkte, de gebieden met de meeste robots hebben juist de laagste werkeloosheid. Er zullen wel de nodige beroepen verdwijnen, maar er komen ook weer een hoop voor terug. Toch, ik zie best wat in een basisinkomen. Het maakt een heleboel dingen een heel stuk makkelijker. Maar ik zie het niet als grote oplossing van alle problemen, of zo.
@8: Ook ik heb de indruk dat specialisten (in alle beroepen) geen specialist worden/blijven als ze een korte werkweek hebben.
En dat ander werk zo eenvoudig wordt, dat de werknemer makkelijk te vervangen is (kassa-medewerk(st)ers moesten vroeger snel getallen invoeren, nu hoeven ze alleen dingen langs de scanner te halen).
Daarnaast zijn er beroepen, waarvan de bijdrage aan de welvaart twijfelachtig is (verkopers van woekerpolissen, belastingadviseurs enz.)
@4:
Marktdenken: na de te vette en almaar verder bureaucratiserende verzorgingsstaat en de kwam in de jaren ’80 de reactie onder het motto van de terugtredende overheid. Tegelijk won het idee veld dat veel taken van overheden beter geprivatiseerd konden worden. Veel tegenstand daartegen was er niet, of die was machteloos. Taken werden afgestoten, er kwamen zelfstandige bestuursorganen en nutsbedrijven privatiseerden. Marktwerking zou zorgen dat taken efficiënter worden uitgevoerd, en ook goedkoper. Oftewel: Marktwerking = vooruitgang + bezuiniging. Voor wie het wil geloven.
Ik zal niet bestrijden dat de verzorgingsstaat in de jaren ’70 te zeer was uitgedijd, met daarbij teveel bureaucratisering. Verder is een markteconomie voor veel sectoren prima, zoals de landbouw, de bouw, de horeca, het winkelbedrijf, toerisme, et cetera. Die sectoren kunnen zich prima zelf bedruipen. Maar met veel privatiseringen liep het toch anders. Energievoorziening, openbaar vervoer, zorgtaken: overal werd het een knoeiboel. En de bureaucratische reflex is er ook niet minder om geworden – integendeel.
Marktwerking als oplossing: slechts zeer ten dele, en vaak een mislukking. We zullen er aan moeten wennen dat er nu eenmaal sectoren zijn die zich niet zelf kunnen bedruipen, zoals het openbaar vervoer, of die beter in overheidshanden kunnen zijn, zoals de zorg. Als we uitgaan van de gedachte ‘zelfstandig wat kan, vanuit de overheden wat moet’, dan zal er dus een roer om moeten: de overheden zullen weer meer aan de bak moeten, en hopelijk leren van het verleden.
Ik hoop dat hiermee duidelijk is waar ik op doel met doorschietend marktdenken. Echt een verband met het feit dat de overheid veel geld uitgeeft zie ik niet. Het gaat hem om de politieke invulling.
@16:
Ja, daar ben ik het roerend mee eens. Vervolgens kan het nog best lastig worden te bepalen wat bij wie hoort.
@16: Het is maar de vraag hoe goed de landbouw zichzelf bedruipen kan.
Tientallen jaren werd de landbouwproductie gestimuleerd doordat de EG de boeren minimumprijzen garandeerde.
Met als nadeel overproductie, en later melkquota.
Met als voordeel natuurlijk: voldoende voedsel in de EU.
De melkquota zijn nu afgeschaft, met als gevolg dat boeren opeens veel zijn gaan investeren (lees: lenen bij de bank). Het is maar de vraag of die investeringen verstandig waren.
@15
Inderdaad. Dus is de verwachting dat specialisten hard moeten blijven werken. Een voortzetting van een proces wat al tientallen jaren gaande is. En wat ook indruist tegen het egalitaire denken. We zijn niet allemaal gelijk, de ene mens is economisch interessanter dan de andere. Ik als economisch oninteressant mens heb ook belang bij economisch interessante mensen. Mensen die wat kunnen dienen gemotiveerd te worden.
@18:
De Nederlandse landbouw levert ons reusachtige bergen voedsel én geld op. Mochten andere landen dat goedkoper kunnen, goed. Als het maar niet zo is dat die landen (ik denk dan vooral aan Frankrijk) hun boeren subsidieert met ons geld (ik denk dan aan het Franse tekort dat dankzij de Euro ook óns tekort is).
@20:
Het klopt dat veel landbouwbedrijven in Nederland efficiënt zijn, en lang niet alle telers subsidie krijgen.
Die bedrijven zullen het ook wel redden.
Van de andere kant: kastelers betaalden vroeger veel minder voor het aardgas dan consumenten, dat was natuurlijk ook subsidie (ik weet niet of dat nog steeds zo is).
En het verdienmodel van varkenstelers is vaak: koop voedsel in het buitenland, verkoop de varkens aan het buitenland, het verschil is mest en die brengen we naar… eh…
Ik denk dat dit model langzaam moeilijker te gebruiken wordt.
@19: Het ideaal lijkt mij dat zo veel mogelijk mensen specialist worden.
Ook al zouden ze veel studeren t.o.v. de tijd die ze werken, lijkt het mij beter dan dat veel mensen duimen draaien terwijl specialisten het razend druk hebben.
Studeren is een goede manier om de vrije tijd te vullen.
@22: In de jaren ’80 werd ons voorgehouden dat we dankzij de automatisering veel meer vrije tijd zouden krijgen. Over het geheel genomen kan dat kloppen. Het gros zit nu duimen te draaien of administreert iets aan een computer en die enkeling die zijn baan mocht houden werkt zich een ongeluk. Eerlijker was het geweest als het werk over iedereen die het kon doen verdeeld werd: dus iedereen een parttimebaan. Maar daar leek PZ allergisch voor en toen dat HR ging heten al helemaal.
Iets moet het voor bedrijven aantrekkelijker maken liever twee mensen 60 uur te laten werken en op te laten branden dan dat er zes elk 20 uur het werk doen.
Er ging in 2016 74,6 miljard Euro naar de zorg vanuit de rijksoverheid (bron: rijksoverheid begroting). Er zijn 13+ miljoen mensen in Nederland 18+ en dus verplicht zorg-verzekerd (bron: CBS). Laten we zeggen dat al die mensen daarvoor ongeveer 100 Euro per maand betalen (bron: mezelf). Dat is dus 13 * 12 * 10^8 = 15,6 miljard. Bij elkaar (74,6 + 15,6 =~ ) 90 miljard waarvan dus ongeveer 1/6 privaat opgehoest. D.w.z. als je er van uit gaat dat dat private geld zonder al te veel strijkstokken via de verzekeraar ook bij de zorg belandt. Anders is het private deel van deze reuzensmak met geld dus nog minder.
Waar slaat dit op? Waarom die wassen neus van die verplichte, private zorgverzekering als meer dan 5/6 van al het zorg-gerelateerde geld in Nederland toch wel door de Staat, via de belastingen, wordt betaald? Waarom draaien we onszelf een rad voor ogen?
@23: Inderdaad.
Het zou mooi zijn als de werkgeverspremies afhankelijk worden van de arbeidstijd.
Nu is het zo dat een werknemer hogere belastingen betaalt als die meer verdient.
@24:
Omdat in de jaren ’90 iedereen ervan overtuigd was dat private verzekeraars het beter/efficiënter/goedkoper zouden organiseren. Duurt even voordat het inzicht indaalt dat dit niet heeft gewerkt.
Dacht jij er 10-20 jaar geleden anders over dan?
@26: volgens mij is het iets anders; politici kregen rapporten van het CPB op hun bureau dat door de vergrijzing de zorgkosten uit de klauw zouden gaan lopen; door de zorgverzekeraars als ‘poortwachter’ in te zetten zouden de kosten beter in de hand kunnen worden gehouden (‘effficientier, meer marktwerking blabla’), maar most of all, politici konden niet meer gechanteerd worden met bejaarden die niet meer behandeld konden worden want geen geld; politici konden gewoon zeggen dat dat ‘de schuld van de markt/de verzekeraars’ was en dat ze er verder niets aan konden doen.
De zorg trekt de aandacht: in The Economist van deze week worden de systemen van Zwitserland en Nederland boeiend gevonden, juist door hun gemengde karakter. “One salient difference is that because the Netherlands and Switserland provide more subsidies, premiums are much lower.” (p.32)
Ik had het niet gezien, maar het is precies wat ik bedoelde: het is een wat morsige, polderende wijze van organiseren, er zijn zeer veel principiële aanmerkingen en bezwaren, maar de uitkomsten zijn in mondiaal perspectief niet onaardig.
Kun je als minister van wonen, effectieve marktinterventies uitvoeren? In de huisvesting is het de laatste eeuw redelijk gelukt: er is een sociale woningbouw ontstaan, de sociale verschillen in ons land zijn beperkt gebleven.
hier moet ik toch protesteren: de nederlandse woningmarkt – huur en koop – functioneert veel slechter dan die van de buurtlanden. als in: prijzen (relatief aan het inkomen) zijn hoger, wachttijden langer en de kwaliteit lager.
@26: Snelle jongens die een graantje willen meepikken zijn van alle tijden, maar dat graantje moet wel ergens vandaan komen. En dat konden we 10, 20 jaar geleden ook wel weten.
Wat er bovendien fout is gegaan, is dat het niet bij een graantje bleef, het werden emmers vol, en dat degene die de zorg aan de markt hebben overgedragen de mentaliteit van die markt hebben onderschat. Plus #27.
@27: @26: Het gaat mij om de verhouding tussen die twee getallen. De zorg – sowieso, welke industrie in Nederland heeft 90 effing miljard Euro nodig om te kunnen fungeren, maar goed – wordt dus van twee kanten gefinancierd, publiek en privaat. Die verhouding is zo scheef, dat het haast niet de bedoeling geweest kan zijn, om efficientie in te bouwen. Druppel op een gloeiende plaat.
Wat ik ook niet snap, is dit: als ik naar de huisarts ga met een pijnlijke grote teen en ik krijg een verwijzing voor een specialist en ik doorga dat hele traject en op gegeven moment is de behandeling afgelopen en is er een finale rekening welk deel van die rekening is dan voor mij en mijn verzekering – eigen risico of niet, en welk deel is zojuist impliciet gefinancierd geworden door de rijksbegroting?
Wat komt er, met andere woorden, uit die 74 miljard? Is dat ‘ziekenhuis-bouw en overhead’ ofzo? In welk universum kost dat – wat gebouwen-beheer en wat secretaresses – in een land als Nederland, 74 miljard per jaar?
Achter betaalmuur staan bij Follow the money (ftm.nl) een stuk of wat artikelen van Eelke van Ark over de zorgkosten. Aanrader als je geïnteresseerd bent.
@27: politiek is zwarte pieten, dus dat klopt wel. Daarom is de vraag Arrow en Baumol relevant: is er een ingebakken stijging van zorgkosten, die niet te bestrijden is?
Ik lees bij de WBS de blogs van een PvdA ex senator, die prachtig de dubbelzinnigheden in het systeem aangeeft.
Of kijk eens bij PEW in de V.S.: het electoraat wil in ruime meerderheid naar een verzekeringsstelsel dat lijkt op het onze. Trump is bezig met ideologische bevrediging en ontrecht zijn kiezers. Hij gaat het merken.
@32
Achter een betaalmuur? Dus alleen voor de dikke portemonnees?
@34: Een abonnement bij follow the money kost geloof ik 80 euro per jaar.
Het mooie is dat FTM daarvan serieus onderzoek financiert.
(daardoor komen ze soms ook in de krant).
@35
Ik vind het wel ironisch, follow the money die geld vraagt voor content. Voor sommige mensen is 80 euro best wel serieus geld.
Mochten ze een belangrijke kwestie hebben, dan lees ik het wel in de gratis media. Verder niks ten nadele van FTM.
@36: Tsja, als niemand betaald voor onderzoeksjournalistiek, dan zal het vanzelf verdwijnen. Overigens, de aanhangers van Rutte zouden het niet zo erg vinden als FTM verdwijnt, want ze hebben iets teveel VVD-ers ontmaskert de afgelopen jaren …
@33: Er zijn een aantal factoren die, volgens mij, ervoor zorgen dat zorgkosten inderdaad zullen blijven stijgen.
Dankzij Baumol weten we, dat er geen schaalvoordelen te behalen zijn in de zorg. Als je auto’s bouwt, dan heeft het zin om grote fabrieken neer te zetten, omdat je dan per arbeidsuur veel meer auto’s kan produceren. Maar voor (bv.) blindedarmoperaties heeft dat geen zin; hoeveel operatiekamers je ook naast elkaar bouwt, het aantal operaties per arbeidsuur zal niet veel stijgen, want je hebt voor elke operatie een complete chirurg nodig. Kosten stijgen dus ongeveer lineair met stijgende productie, in tegenstelling tot de meeste industriele producten, waarbij kosten exponentieel dalen met stijgende productie. En dankzij Arrow weten we, dat die kosten gewoon betaald zullen gaan worden; kort door de bocht gesteld, mensen met een blinde darm ontsteking hebben niet heel veel andere opties.
Nu zou dit op zich niet zo’n probleem moeten zijn. Immers, als het aantal ziektes ongeveer gelijk blijft, dan is het aantal benodigde operaties ook ongeveer gelijk, zodat er geen sprake is van kostenstijginen. Echter, er zijn twee zaken die behoorijk roet in het eten gooien: vergrijzing en technologische ontwikkeling. Vergrijzing zorgt ervoor, dat er relatief meer oude mensen in de bevolking voorkomen, en aangezien oude mensen meer zorg nodig hebben zorgt dit ook voor meer zorgkosten. Oftewel, het aantal ziektes dat behandeld moet worden neemt toe. Verder, dankzij technologische ontwikkeling kunnen we steeds meer ziektes behandelen; maar hierdoor neemt het aantal te behandelen ziektes net zo goed toe. Het aantal te behandelen ziektes zal hierdoor elk jaar stijgen, en dus ook elk jaar zorgen voor een kostenstijging, want dankzij Baumol weten we dat we geen schaalvoordelen gaan behalen.
Valt dit dan uberhaupt wel onder controle te krijgen ? De vraag is of we dat eigenlijk wel willen, want dat betekent simpelweg dat we mensen behandelingen gaan onthouden die ze eigenlijk wel verdienen. Geen enkele politicus zal dat op zijn geweten willen hebben, zoals Gronk ook opmerkt in #27.
@38: “dankzij technologische ontwikkeling kunnen we steeds meer ziektes behandelen”
Je vergeet er wel bij dat dankzij technologische ontwikkelingen ziektes ook beter en makkelijker te behandelen zijn, hetgeen leidt tot kortere behandelings- en zorgduur en in sommige gevallen ook tot simpelweg goedkopere behandelingen. Daarnaast helpt de technologische ontwikkeling ook bij ziektepreventie (en vroegdiagnostiek). Dat zijn ontwikkelingen die juist de kosten naar beneden zou moeten brengen. Toegegeven, die laatste ontwikkeling wordt door het verhogen van het eigen risico niet bepaald gestimuleerd.
Verder is het misschien (niet alleen in het kader van zorg, maar ook in allerlei andere politiek-economische discussies) belangrijk om in het achterhoofd te houden dat de vergrijzing een tijdelijk probleem is. Over dertig jaar zijn bijna alle babyboomers dood.
@39: Ik heb geen referenties paraat, maar ik heb de indruk dat de efficientiewinst door technologie meer dan gecompenseerd wordt door de extra kosten van de nieuwe behandelingen. En wat preventie betreft … dat is niet heel erg interesant als je met marktwerking werkt, want dat zou een vraagvermindering betekenen. Je ziet dan ook, dat er in Nederland vooral bezuinigd wordt op preventie.
Tsja, over 30 jaar hebben we weer hele andere problemen, waarschijnlijk. Maar misschien is het zinvoller om eerste de problemen die we nu hebben op te lossen, en pas daarna de problemen die we in 2047 hebben.
@37
Geen misverstand, ik ben blij met de onderzoeksjournalistiek. De VVD kan niet genoeg onder het vergrootglas liggen. Maar voor 80 euro kan ik toch weer 11 zorg uren kopen. (en ben ik weer on topic) Keuzes.
@41:
Ik kan die 80 euro voor Follow the Money makkelijk missen, en als het wat oplevert, hoop ik dat het op Sargasso komt. Dan hebben we er allebei plezier van.
@39: In sommige gevallen bespaart techniek geen geld, maar zorgt het wel voor betere resultaten.
Bijvoorbeeld dat een gebroken pols geopereerd wordt, terwijl die vroeger scheef zou zijn gegroeid.
Of operaties die levens verlengen.
Daarmee besparen we geen geld, maar we worden er wel gelukkiger van.
En dat mag ook wat kosten.