Wilders dehumaniseert

OPINIE - Wat heeft een Nederlands politicus te maken met internationaal werk? Jan Gruiters, algemeen directeur van vredesorganisatie PAX, trekt in deze column de vergelijking met politieke entrepreneurs in conflictgebieden, die zich vaak als verlossers opwerpen. Zij beloven de ongelijkheid aan te pakken, maar misbruiken daarbij vaak identiteit (etniciteit, religie, sociale klasse of regionale afkomst) voor macht.

PAX is als vredesbeweging actief in door haat en hebzucht verscheurde samenlevingen. Hoe verschillend deze conflictgebieden ook zijn, bijna altijd spelen ongelijkheid en identiteit een hoofdrol. Ongelijkheid heeft vaak betrekking op ongelijke verdeling van bezit en inkomen, van politieke invloed en culturele status, van toegang tot basisvoorzieningen. Het begrip identiteit is meer diffuus. Het gaat vaak over etniciteit, religie, sociale klasse of regionale afkomst.

Politieke entrepreneurs in conflictgebieden werpen zich vaak op als verlossers. Zij beloven de ongelijkheid aan te pakken maar misbruiken daarbij vaak identiteit als instrument voor politieke mobilisatie en voor politieke dominantie. In zijn meest extreme vorm kan dat misbruik van identiteit voor politieke macht ontsporen in grootschalig geweld en zelfs in genocide.

De tragiek is dat de wereld zich altijd overvallen voelt door geweldsuitbarstingen terwijl de aanloop naar geweld een herkenbaar patroon volgt. De eerste stap is altijd het classificeren van gemeenschappen in ‘wij’ en ‘zij’. Mensen zijn daarvoor gevoelig want wij hebben nu eenmaal behoefte om deel uit te maken van een collectieve identiteit. Problematisch wordt het als deze groepsidentiteit zich vormt en profileert in tegenstellingen. En gevaarlijk wordt het als de groep de ander als vijand, als belichaming van het kwaad ziet. De ander wordt dan weggezet als een paria die niet thuis hoort in de gemeenschap. De ander is minder en hoe minder anderen er zijn hoe beter het is. Dan scanderen mensen: ‘minder, minder, minder’.

Abram de Swaan noemt het classificeren van gemeenschappen in zijn recente boek ‘compartimenten van vernietiging.’ Want na het indelen van de samenleving in compartimenten volgt niet zelden het dehumaniseren van mensen. Mensen worden dan getypeerd als beesten of ziekten of vergeleken met natuurrampen zoals een tsunami, een vloedstroom die geweerd moet worden. Vervolgens kan dan de organisatiefase intreden. Er worden plannen gemaakt. Politieke entrepreneurs zeggen dan: ‘Dat gaan we regelen’. En wat het vervolg daarvan kan zijn weten wij maar al te goed.

In een geordende samenleving zijn er wetten en regels die ontsporing van dit misbruik van identiteit moeten voorkomen. Wetten die de rechten van minderheden moeten garanderen en discriminatie en dehumanisering moeten voorkomen. Maar deze wetten en regels zullen falen indien ze niet keer op keer herbevestigd worden door de samenleving, in de media en het politieke debat.

Wilders appelleert aan de gevoelens van ongelijkheid die er binnen de samenleving leven. Hij misbruikt identiteit als instrument voor politieke machtsvorming. Hij compartimentaliseert de samenleving en dehumaniseert mensen.

Dat is natuurlijk moreel verwerpelijk en in strijd met de geest van de Nederlandse grondwet. Maar het is niet voldoende dat vast te stellen. De samenleving, de media en de politiek moeten keer op keer ondubbelzinnig en collectief de norm bevestigen. En die norm is dat allen die zich in Nederland bevinden in gelijke gevallen gelijk behandeld worden. Die norm schept verplichtingen. Het dwingt tot samenwerking bij het beschermen van de vrijheid voor alle identiteiten en bij het bestrijden van de ongelijkheid in de Nederlandse samenleving.

Via ViceVersa