Wetenschap is van de burger

OPINIE - Wetenschap wordt van belastinggeld betaald, dus waarom moeten burgers betalen om toegang te krijgen tot digitale wetenschappelijke archieven als JSTOR?

In een van de toneelstukken van Harold Pinter, ik meen The Birthday Party, maakt iemand de bril van een ander kapot. De vandaal repareert het voorwerp en verwacht vervolgens dat het slachtoffer dankbaar is. Als u diens frustratie begrijpt, begrijpt u wat het betekent dat JSTOR zijn diensten in beperkte mate gratis wil gaan aanbieden.

JSTOR is een enorm digitaal archief van wetenschappelijke artikelen, klaar om online te raadplegen. Het is de grootste schatkamer ter wereld: een bron van de meest gedegen informatie waarover de mensheid beschikt. Die schatkamer zit echter op slot, want om er gebruik van te maken, moet je een torenhoog abonnementsgeld betalen. Wie één artikel nodig heeft, is al snel dertig euro kwijt.

Is dit legaal? In Nederland vermoedelijk niet. De Wet op het hoger onderwijs en wetenschappelijk onderzoek bepaalt in artikel 1.3.1 dat de universiteiten hun kennis ten behoeve van de maatschappij moeten overdragen.Overdragen. Er staat niet: verkopen. Er staat evenmin: overdragen aan een website die de informatie verkoopt. JSTOR laat u betalen voor artikelen die al van u zijn.

Ongeacht de juridische kant van de zaak is de schade immens. Informatie wordt tegenwoordig vooral online uitgewisseld en doordat bona fide wetenschappers en wetenschapsjournalisten niet kunnen linken naar hun informatiebronnen, terwijl activisten dat vaak wel kunnen, krijg je in discussies de situatie waarin de mensen die de wetenschap een goed hart toedragen, moeten vechten met de armen gebonden. Ze ogen daardoor minder betrouwbaar, verliezen de discussie en kunnen niet verhinderen dat onjuiste of verouderde inzichten worden gereproduceerd. Bad information drives out good. Mijn vakterrein, de oudheidkunde, is eraan kapot gegaan: terwijl de dames en heren academici staarden naar de lengte van hun publicatielijst, stonden ze toe dat desinformatie zich sneller verspreidde dan ooit.

Het bizarre is dat niemand heeft ingegrepen, al zijn daarvoor wel verklaringen. Ik heb er in een lezing eens op gewezen dat het elke wetenschapper vrij staat niet te publiceren in tijdschriften die de gemeenschapsbezittingen achter betaalmuren plaatsen. Als je hart op de goede plaats zit, publiceer je maar in een wat minder prestigieus tijdschrift. Ik kreeg als antwoord dat onderzoekers toch aan hun carrière moeten denken. Geen van de aanwezige onderzoekers leek het vreemd te vinden dat de maatschappelijke belangen hier ondergeschikt werden gemaakt aan een privébelang.

Ook heb ik eens een ingezonden brief gelezen van een uitgever, die erop wees dat iedere burger lid kon worden van een openbare of een wetenschappelijke bibliotheek. Dit is alleen een verschuiving van het argument: of je nu betaalt aan de betaalmuur of bij de bibliotheek, in beide gevallen moet je een tweede keer betalen voor informatie waarvoor je al hebt betaald.

Verder hoor je wel eens dat de burger de artikelen uit JSTOR helemaal niet wil zien. ‘De burger moet betalen, meer niet,’ zoals een biologe zich eens tegen me liet ontvallen. Ze nam het terug toen ze zag dat ik verbleekte, maar haar opvattingen zijn breed gedeeld. Heeft de VSNU ooit de aangesloten universiteiten verboden deel te nemen aan JSTOR? Wanneer klonk het vlammende protest van de KNAW? Heeft NWO ooit een subsidieaanvraag afgewezen omdat de betrokken partij wilde publiceren in een bij JSTOR aangesloten tijdschrift?

Academici veronderstellen te vaak dat de burger wetenschappelijke informatie te moeilijk of niet de moeite waard zou vinden. Dit is gewoon gênant, want eenderde van de beroepsbevolking heeft momenteel een hogere opleiding. De universiteiten hebben tienduizenden afgestudeerden, die voor hun werk in staat moeten zijn wetenschappelijke informatie te evalueren en toe te passen.

Het heeft geen zin mensen wetenschappelijk onderzoek te laten doen, mensen een hogere opleiding te geven en vervolgens de onderzoeksresultaten achter slot en grendel te leggen. Dat is zoiets als een lied schrijven en een koor opleiden, maar verbieden dat er in het openbaar wordt gezongen. Dit is een van de redenen waarom ik van mening ben dat het tijd is voor een parlementair onderzoek naar de uitvoering van de Wet op het hoger onderwijs en wetenschappelijk onderzoek.