Weg met de crisis | Pappen en nathouden is niet de oplossing

Het lijkt overbodig nog kritiek te leveren op de regeringsaanpak van de crisis nu heel Nederland er al overheen gevallen is. Maar ellendig genoeg bleken ook de meeste critici met hetzelfde soort slappe maatregelen te komen als de regering zelf. Het is één groot circus van pappen en nathouden. Tot het vanzelf overwaait, zo lijkt de hoop. De oorzaak daarvoor is dat men nog steeds niet begrijpt wat er mis is in de wereld. Ter afronding van de serie “Weg met de crisis” zet ik daarom nog eens de hoofdpunten uiteen met het soort maatregelen dat nodig geweest zou zijn.

We leven aan het einde van een technologisch tijdperk, namelijk dat van goedkope olie als motor achter de industriële ontwikkelingen. Een dominant aspect van dit tijdperk is de wegwerpmentaliteit. Nu er minstens aan een aantal grondstoffen een einde lijkt te komen valt deze mentaliteit definitief door de mand. Wat we nodig hebben zijn nieuwe technologieën voor energieopwekking en hergebruik van grondstoffen. Op dit punt had de regering kunnen scoren. Met maatregelen om de al gestarte initiatieven die nu door de ingezakte vraag onder druk staan te laten overleven. Met wetgeving om nieuwbouw energieneutraal te maken. Dat zet meer zoden aan de dijk dan een beetje isoleren van woningen en het helpt toch de nauw met het CDA verweven bouwsector. Met wetgeving die schonere bussen en vrachtauto’s eist, en ook schonere taxi’s en bestelauto’s voor de stedelijke omgeving. Voor zover niet haalbaar vanwege het Europese kader is het toch van belang daarnaar te streven. Dan weten de investeerders namelijk welke kant het opgaat. En met verdergaan op de ingeslagen weg van de windenergie, want alle beetjes helpen. Wetgeving met verbieden werkt daarbij duizend keer beter dan stimuleren met zakken geld (en het is nog goedkoper ook). Als je bijvoorbeeld de elektrische bromfiets stimuleert is in 2020 misschien tien procent elektrisch. Als je de tweetakt brommer op die termijn verbiedt, dan zijn in 2020 alle brommers elektrisch.

De arbeidsproductiviteit stijgt continu. Daardoor kunnen we met steeds minder mensen steeds meer dingen maken voor steeds meer mensen. Dat heeft geleid tot overcapaciteit in de industrie. Tegelijkertijd zijn de elementaire behoeften van de bevolking aardig geregeld, zodat de vraag een beetje aan het inzakken is. Gestimuleerd door goedkope leningen kun je natuurlijk wel alles elke twee jaar door iets nieuws vervangen, maar nodig is dat niet. En die vraag is nu weggevallen. Eén elementaire behoefte wordt echter nog steeds niet vervuld. Uit onderzoek blijkt dat veel mensen vinden dat ze te veel uren moeten maken en te weinig vrije tijd hebben. Bij een constante toename van de efficiency zou je verwachten dat mensen steeds korter gaan werken. Maar dankzij de neoconservatieve revolutie worden alle ontwikkelingen op dat gebied stelselmatig teruggedraaid. En dat is dom, want zo bestendig je overcapaciteit en werkeloosheid (die weer tot een vermindering van de koopkrachtige vraag leidt). Ga je dan ook nog eens mensen twee jaar langer laten doorwerken dan schiet het helemaal niet meer op. Terwijl de AOW-kosten dankzij de toenemende obesitas uiteindelijk toch waarschijnlijk erg zullen meevallen. Wat had de overheid dus moeten doen? Korter werken stimuleren, met name door mensen die korter werken goedkoper te maken dan mensen die langer werken. Waarschijnlijk help je zo meer jongeren aan een baan dan met gerichte stimuleringsmaatregelen. De belastingderving die het gevolg is van dit soort maatregelen compenseer je door ouderwetse verhoging van de hogere belastingschalen. De neoconservatieve filosofie leert ons dat zoiets niet mag omdat rijke mensen belangrijk zijn voor de economie. Maar rijke mensen dragen helemaal niks bij aan de economie. Eén rijke koopt misschien vier televisies, duizend armen kopen er duizend (let op: ik beweer hier niet dat televisie iets nastrevenswaardigs is).

Minstens veertig procent van de wereldbevolking neemt niet deel aan het consumptiecircus. Volgens sommigen mogen we hen daarom gelukkig prijzen. Maar zelf zouden de betrokkenen heel graag mee willen doen, als zij maar inkomen hadden. Dit is het verhaal van de eerlijke verdeling van werk en inkomen op wereldschaal. Zou de hele wereldbevolking koopkrachtig geweest zijn dan hadden we misschien dat ongebreidelde kopen op krediet helemaal niet nodig gehad voor de economische groei. Met de huidige vormen van ontwikkelingshulp lukt het niet de ongelijkheid op te heffen. Wat zou de regering dus moeten doen? De huidige vormen van ontwikkelingshulp vrijwel helemaal (met uitzondering van noodhulp) omzetten in hulp die direct ten goede komt aan mensen die willen investeren. En met mensen bedoel ik dan natuurlijk de inwoners van de derde wereld die iets willen doen maar domweg niet aan geld kunnen komen. Kortom: ontwikkelingshulp in de vorm van micro-krediet.

De vier uitdagingen van deze tijd waar we een oplossing voor moeten vinden zijn: het opraken van olie en grondstoffen, de overcapaciteit die ontstaat door de continu stijgende arbeidsproductiviteit, de ongelijke verdeling van de welvaart en tenslotte het opstoken van onze planeet. Dat laatste punt heb ik nog niet besproken, mede omdat dat proces door de crisis is afgeremd. Er iets aan doen is wel een essentiële randvoorwaarde voor een aanpak van de andere problemen. Want anders gaat het licht over honderd jaar alsnog definitief uit.