Weekendcollege | Illusies van de tijd

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol
,

Een bijdrage van Miriam Rasch van Studium Generale Utrecht over een lezing van wetenschapsfilosoof Victor Gijsbers.

‘Mijn doel met deze lezing is filosofisch: ik wil dat jullie aan het eind minder begrijpen van tijd dan aan het begin.’ Victor Gijsbers is wetenschapsfilosoof en natuurkundige en dat is ook te merken aan zijn behandeling van het begrip tijd. Tijd is hier niet het element dat betekenis geeft aan het menselijk bestaan of een klok ingebed in het brein. Natuurkundige tijd als de vierde dimensie heeft niets, maar dan ook helemaal niets van doen met de mens. Een opvatting die wel degelijk invloed kan hebben op hoe wij mensen, over tijd nadenken.

Het eerste deel van Gijsbers lezing gaat over de asymmetrie van tijd. Waarom loopt tijd vooruit en niet achteruit? Waarom wordt iedereen altijd ouder en nooit jonger? Dat lijken triviale vragen, maar stelt niet iedereen zich die wel eens? Het zou mooi zijn als de wetenschap een verklaring hiervoor kon geven – wie weet zou dat ook de deur openen naar verandering. Helaas is de natuurkunde hier nog niet over uit. Want wat blijkt: geen enkele natuurwet zegt dat iedereen altijd ouder móet worden in plaats van jonger. Natuurwetten zijn juist allemaal tijdsymmetrisch. Hoe zit het dan? Het heeft te maken met entropie. In een helder betoog legt Gijsbers uit hoe entropie werkt en waarom het als antwoord op deze vraag juist níet werkt. (In plaats van het hier na te vertellen, verwijs ik graag naar de opname.)

Een andere manier om vanuit de natuurkunde na te denken over tijd, heeft te maken met de status van heden, verleden en toekomst. In ons dagelijks leven zijn dit drie heel verschillende begrippen, elk met een andere emotionele lading. Het verleden kan bijvoorbeeld nostalgie oproepen, maar de toekomst niet. Gespannen verwachtingen hebben we daarentegen alleen over de toekomst en als je in een flow zit, bevind je je ontegenzeggelijk in het heden. De natuurkunde heeft daar geen boodschap aan. De emotionele verhouding tot een punt in de tijd is persoonlijk, en die persoon moet in de wetenschappelijke theorie uitgeschakeld worden.

De natuurkundige die zijn persoon uitschakelt en zich als een soort god buiten de wereld opstelt om zijn onderzoeksobject te bestuderen, ziet een ‘vierdimensionaal blok’ van ruimtetijd. Momenten in de tijd hebben geen status van heden, verleden of toekomst, het zijn gewoon punten op een lijn. In een experiment onderzoekt de wetenschapper hoe een toestand verandert op één punt ten opzichte van een ander punt. Wat kan het hem schelen of dat in het verleden ligt of in de toekomst? Het resultaat blijft hetzelfde – of zijn theorie deugt niet.

Zijn heden, verleden en toekomst dan verzinsels van de mens, zonder fysische grond? Zijn het metaforen die we gebruiken om uitdrukking te geven aan onze emoties? Emoties die betrekking hebben op punten op een tijdlijn, onderworpen aan natuurwetten? Als dat zo is, moeten we misschien wel ons dagelijks leven veranderen. Einstein verzuchtte na de dood van een vriend: ‘Now he has departed from this strange world a little ahead of me. That means nothing. People like us, who believe in physics, know that the distinction between past, present and future is only a stubbornly persistent illusion.’

Als verleden en toekomst niets betekenen, een illusie zijn, hoeven we niet te treuren over de ouderdom en de dood. De asymmetrie van tijd hoeft dan ook niets te betekenen. Maar verliezen we dan niet ook de schoonheid van de herinnering, de opwinding van voorpret en misschien wel onze hele persoonlijkheid? En waar blijft de vrije wil in een vierdimensionaal blok ruimtetijd, waarin natuurwetten alle processen sturen zonder omzien naar de mens? Een hoop vragen waarmee Victor Gijsbers ons achterlaat. Hij heeft zijn doel behaald!

Kijk de lezing terug: De filosofie van tijd. Volgende week draait de film L’année dernière à Marienbad. Het is nog steeds mogelijk om je in te schrijven. Meer informatie vind je hier.

Reacties (26)

#1 Gladiool

En dan zijn er mensen die zeggen dat tijd geld is.
Wat kost tijd eigenlijk?

  • Volgende discussie
#2 Stephen Hero

De meeste natuurkundige hebben gewoon Linux op hun computer geinstaleerd. Die kunnen dus het gelinkte praatje niet bekijken en er zinvol op reageren, omdat het Utrechtse Studium Generale er voor gekozen heeft om dit in Silverlight 3 te uploaden. Met als gevolg dat een interesante discussie tussen reaguurders wel heel moeilijk word gemaakt en de toegevoegde waarde van dit item nihil is. De Sargasso redactie ziy Miriam Rasch moeten vertellen dat haar bijdragen niet langer welkom zijn zolang het Studium Generale volhardt in het gebruik van deze windows rotzooi.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#3 zoeken kan je leren

@2 Kijk hier eens Stephen Hero: http://www.mono-project.com/Moonlight

3 seconden ‘googlen’, (0,14 seconden) voor de zoekmachine zelf…

Ik dacht dat alle Linux-gebruikers competente internetgebruikers waren. I stand corrected..

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#4 Olav

Zoeken: Ik dacht dat […]

Nee, dat deed je niet, bijdehandje. Stephen schreef duidelijk dat het hier om Silverlight 3 gaat. Daar werkt Moonlight dus niet voor. Bovendien is het nergens voor nodig dat SG van Silverlight gebruik maakt, al helemaal niet als enige techniek.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#5 zaz

Stephen, als mede-linuxgebruikert, hierbij een linkje dat niet in het verhaal misstaat, zo te horen, want die lezing heb ik ook niet kunnen zien maar ik maak op dat het zo hier over gaat:
De man die de tijd veranderde

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#6 Rene

@3: (voordat je het zegt; nee, die moonlight 4 preview werkt voor mij — 32-bits linux — in ieder geval niet; slides en audio van deze praatjes zijn te bekijken/beluisteren, video niet, en ook niet met de microsoft codec-packs geïnstalleerd).

Met nog wat extra bijval van @2 sinds de commentaren van vorige week en twee weken geleden vind ik het wel echt bizar worden dat iets als SG dat specifiek het idee heeft/vertegenwoordigd haar content openbaar te maken zichzelf via de gebruikte techniek meteen weer zo ver als maar mogelijk is ondergraaft.

Van alle denkbare keuzes op technisch gebied is de gemaakte keuze de veruit slechtste bekeken vanuit de doelstelling en degene die die keuze gemaakt heeft zou in een organisatie waar ik iets te zeggen had ook zowel iets uit te leggen als te repareren hebben.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#7 DJ

@3, versie dingetje, deze vids draaien niet op linux, ook niet met moonlight. Een windows-VM is de meest stabiele oplossing. Mooi thema overigens …
Ah, wat Rene zegt dus. De markt ontwrichtende werking van surfspot

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#8 Rene

Nou, Surfspot… Microsoft Academic Alliance meer. Dat Surfspot is nutteloos genoeg dat je er niet eens non-upgrade, non-oem Windows kan kopen.

Maar dat terzijde.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#9 zaz

nu het aantal slachtoffers tot in elk geval 3 is opgelopen, wil er vast wel iemand wél de moeite nemen om de kern van al die geweldige vragen even door te spelen?

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#10 Rene

@9: Minimaal 4 met de vorige afleveringen erbij. Ik heb SG een paar weken geleden een mailtje gestuurd, waar een in ieder geval niet principieel afwijzend antwoord op kwam hoewel ik ook weer niet denk dat het veel uitmaakt. Als je je geëngageerd voelt: http://www.sg.uu.nl/contact/

Ik weet niet of iemand hier verder nog iets aan heeft. Tot nu toe heeft het dankzij Silverlight 3 in een aantal weken om en nabij 1 of 2 pogingen tot inhoudelijk commentaar gekregen en de rest was deze conversatie. Indien het inderdaad zo weinig nut heeft als dat lijkt te impliceren zou jouw voorstel — sargasso die aangeeft dat het dankzij dat probleem helaas verder niet nuttig is om er mee door te gaan — waarschijnlijk een meer serieuze vorm van feedback voor SG zijn.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#11 zaz

Is dit op initiatief van de UU? Dat heb ik helemaal gemist. Wat een prutsuniversiteit. Je kan toch met het lulligste aller lullige webcammetjes een filmpje van een lezing maken en youtuben of zo? Hoe moeilijk is dit nou helemaal? Tsk. Stelletje Alphas.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#12 DJ

@Rene, zijn ze bereid het te gaan ze het youtuben?
/edit echo
//anders is die technicus misschien wel te porren

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#13 Rene

@ DJ: Dit was het antwoord:

Hartelijk dank voor uw bericht, helaas zijn de lezingen allemaal in silverlight te bekijken. We zullen eens bekijken of het anders kan, ik ben alleen bang dat de honderden opnames die al online staan niet zomaar omgezet zijn. Maar bedankt voor uw opmerkingen.

Voor mij beginnen dit soort dingen vaak wel een geval van schouders-ophalen te worden. Heb te lang met zowel het microsoft-monopoliseer gedrag als het opensource “release early, release often, then lose interest and go do something else” gedrag geleefd om niet te weten dat de Brave New World niet meer zal komen; ik beschouw Linux op de desktop ook reeds als vrij definitief mislukt.

Als je kiest voor Linux als desktop OS beperk je jezelf. Ik beperk mezelf inmiddels uit volle overtuiging; man, wat een bevrijding. Alleen als het zoals in dit geval weer in de buurt van overheid of semi-overheid is krijg ik nog een beetje serieus de kriebels van die voortdurende microsoft volgzaamheid.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#14 DJ

@13 dat is duidelijk zo’n PR-communicatie geval. Die techneut zal weinig moeite hoeven doen moeite om deze serie te publiceren, zo veel video’s zijn het niet

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#15 Olav

SG via René: bang dat de honderden opnames die al online staan niet zomaar omgezet zijn.

Dan moeten ze de bronbestanden beschikbaar maken op een website met een handleiding erbij hoe deze te converteren. Dan is het binnen een week gebeurd.

René: ik beschouw Linux op de desktop ook reeds als vrij definitief mislukt.

Waarom?

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#16 Rene

@14: Ik denk dat de beslissing over het formaat uiteindelijk genomen zal zijn door “de techneut”; ik heb niet zoveel vertrouwen in ‘m dus.

Techneuten schieten over het algemeen sowieso nogal snel in hun Apostel van het Heilig Pragmatisme rol waarin ze iedereen die geen zin en/of tijd heeft om in een privé-situatie allerlei verschillende installaties te gaan onderhouden GNU/Jezus gedrag verwijten. Nou weet ik niet zeker of degene die dat hier vorige week deed een techneut was… maar het leek er wel op.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#17 zaz

Gôh wat hartelijk dat bericht.
We zullen kijken of het anders kan. Kon dat niet voordat ze dermee begonnen?
Ik heb nu sinds 1999 linux en zo rond jaar 5 had ik nog wel zulke oprispingen maar na die kriebels komt volgens mij toch weer onverschilligheid. Their loss. Dan maar geen SG. Er is nog zoveel interessanters dan alleen maar een wetenschapsfilosofie-lezing.

Al blijft het natuurlijk idioot dat je op je eigen computer met dvd ding niet je eigen dvds kan kijken zonder illegale codex die je niet legaal kan kopen.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#18 Stephen Hero

@16: Waarschijnlijk heb je gelijk wat “de techneut” betreft, die heeft voor Silverlight 3 gekozen omdat ie toevallig wist hoe dat moest.

Ik heb niet te min een mailtje gestuurd naar de directreur van her SG, waarin ik heb aangegeven dat 1) Silverlight 3 niet voor iedereen te gebruiken is. 2) Geen van de nieuwe features van Silverlight 3 gebruikt lijkt te worden, zodat ze net zo goed Silverlight 2.x hadden kunnen gebruiken en 3) het in een tijd van bezuinigingen wellicht niet zo handig is om moedwillig een deel van je doelgroep uit te sluiten.

Ben benieuwd wat de reactie is. Het zal wel niks uithalen, tenzij meer mensen de moeite nemen.
Schrijft allen: melanie.peters[at]sg.uu.nl

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#19 Rene

@ Olav:

Uiteindelijk omdat de mensen die het wat uitmaakt slechts een paar procent van de computergebruikers (inmiddels om en nabij iedereen, van bejaarden tot kleuters) uitmaken.

Ik vind dit op zich een interessante kwestie en ik ben al snel geneigd een heel epistel neer te kwakken over onder meer de inverse relatie tussen monopolisten en omgang met (in het PC geval, absurde) verscheidenheid aan hardware, van Apple via Microsoft naar Linux, maar ten opzichte van Windows komt ook dat voor Linux neer op bovenstaande. Een echt succesvolle entree in de desktop markt heeft een zodanige critical-mass nodig nu een computer gewoon net zoiets als een broodrooster is geworden voor velen — iets dat gewoon moet werken en alleen maar waarde heeft in zijn toepassingen — dat ik het niet meer zie gebeuren.

Linux werkt op de server, in embedded, aan de andere kant in supercomputers, en voor de hobbyist. De algemene desktop is een hele rare markt echter waar je alleen kan overleven als je onzichtbaar bent omdat je gebruikers als overweldigende gezamenlijke factor hebben dat zij volstrekt onwetend van en ongeïnteresseerd in het apparaat dat zij moeten bedienen en onderhouden zijn.

En die enkele observatie moet zo om 01:00 uur ’s nachts het epistel maar even vervangen dan…

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#20 zaz

Stephen ik heb je raad braaf opgevolgd en laten weten dat ik het graag had gezien als het niet in silverlight was. Dan hebben ze er nu al 4.

@rene, niet zo opgeven hoor. Ubuntu is een van de meest succesvolle projecten om Linux uberhaupt nader tot de mensheid te brengen. De linuxdesktop is zo radicaal veranderd sinds ik ermee begon. Het is zó veel gebruiksvriendelijker. Naarmate een open source pakket oook echt voordelen heeft tov windows, gaan de mensen eerder “om”.
Dat is nu nog niet maar wel de toekomst: Grootschalige innovaties op desktopgebied zijn niet meer te verwachten, zeker niet vanuit M$ dat langs alle kanten zit vastgeroest.
Gates is al de rijkste man niet meer. Aan alle dingen komt een eind.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#21 Rene

Nou, sinds ik er (inmiddels zo’n 14 jaar geleden) mee begon is er uiteindelijk vooral een heleboel hetzelfde gebleven.

De online video situatie was via Flash net even een paar jaar redelijk maar Microsoft kan natuurlijk niet werkeloos toezien hoe een stuk technologie dat niet direct bijdraagt aan verdere cementering van hun monopolie leidend wordt. En dus hebben we nu Microsoft Silverlight, samen met mooie beloftes over interoperabiliteit en de time-honoured Microsoft traditie van het even later als het wijds genoeg opgepakt is de billen weer afvegen met genoemde beloftes. En dus deze thread.

Uiteindelijk denk ik dat hetgeen je zegt juist betekent dat Linux op de desktop weinig kans meer heeft. Als de desktop inmiddels een broodrooster is (in bovenvermelde zin) dicteert Microsoft als defacto monopolie hoe het broodrooster moet werken waarna non-microsoft kansloos is meer te zijn dan een kopie die daarna slechter werkt op het gebied van dingen als hardware compatibiliteit, Microsoft Office compatibiliteit, Silverlight compatibiliteit, het volgende hippe Microsoft chat-protocol compatibiliteit, en ga zo maar door.

In concreto heb ik nog nooit iemand blij gemaakt met een Linux installatie. Iemand is ofwel gericht dan wel juist hobbyistisch genoeg om er zelf op uit te komen — of wil het uiteindelijk niet. Hardware fabrikanten als Asus hebben dat met de Eee PC’s ook ervaren en waar de vroege types een Linux OS hadden hebben ze inmiddels gewoon weer Windows.

Gegeven dat de gerichte/hobby groep een miniem percentage uitmaakt van de “iedereen” die inmiddels een computer-gebruiker is heeft Linux mijns inziens weinig meer desktop-potentie dan voor mensen als mij/ons; het kan gewoon niet de critical-mass bereiken die nodig is om compatibiliteit te dicteren/definiëren zoals Windows dat kan.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#22 Stephen Hero

René, een tot een jaar geleden zou ik het met je eens geweest zijn, maar nu ben ik er niet meer zo zeker van. Persoonlijk ben ik altijd sceptisch geweest mbt de vervanging van Windows door Linux als default desktop environment. Ik ben verbaasd hoe goed Linux het gedaan heeft. Toen ik 20 jaar geleden voor het eerst linux geïnstalleerd heb, was het echt voor de nerd. Ik heb toen drie dagen lopen klooien voordat het werkte. Inmiddels is linux voor de hobbyist, installatie verloopt vrijwel altijd vlekkeloos en bijna alles werkt (SG Utrecht nadrukkelijk uitgezonderd). Je hebt nu natuurlijk gelijk wat betreft Microsoft applicaties die slechter werken of andere platforms, maar er is een goede kans dat dit binnen kort verleden tijd is.

We zien nu een verschuiving van de desktop als primaire markt naar mobile devices. Binnen een paar jaar is de belangrijkste vraag of iets op een mobile device (iPad clone-smart-phone) werkt, niet of je het op de desktop kunt gebruiken. Mobile device betekend (fingers crossed) android. Dus als Microsoft nieuwe standaards wil introduceren zullen ze android compatible, en dus linux compatible, moeten zijn. Als het inderdaad zo uitwerkt, is er dus een goede kans dat linux minder en minder het inferieure broertje van windows zal zijn.

Microsoft weet dit natuurlijk en ik vermoed dat de terugkeer van het monopolistische gedrag meer te maken heeft met een poging om ook op mobile devices android door door het mobile windows operating system te verdringen. Ik hoop dat het daarvoor te laat is, maar ja, Microsoft heeft deep pockets, dus de strijd is nog niet gestreden.

Het enige wat wij als consumenten kunnen doen is de acceptatie van microsoft standaards zo veel mogelijk tegen te gaan. Dus als een Microsoft Academic Alliance opgeleide techneut microsoft formats gebruikt, klaag. Niet bij de techneut, maar bij zijn/haar baas.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#23 knelistonie

Als de tijd zou gaan zweabberen, of teruglopen, dan kloppen de theorietjes natuurlijk ook niet meer. Geen van allen. En daarom loopt de tijd vooruit.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#24 zaz

Wat je zegt stephen, de desktop was helemaal niet vriendelijk: in 1999, je moest 3 cds zelf maken, met behulp van een bootflop de package manager starten en dat je dan die cds weer moest gebruiken om redhat te installeren met de linux loader, grub bestond nog niet geloof ik,
en dat je een ongeluk moest navigeren door die partition manager om aan te geven welke pakjes je dan wilde en dat dan, eenmaal geinstalleerd, nog de helft niet werkte vanwege package dependencies. En dat als je dan een pakackage had gevonden waar dat in zat, dat je dat package niet kon openen zonder dat andere package. Om gek van te worden.
De mobile devices is een mooi moment om de aandacht van de monopolist naar een andere sector te verschuiven zodat je nu kan doorontwikkelen. Beryl is geweldig. Als het eenmaal werkt.
Nog steeds is de meest recente alsa versie niet in ubuntu. Dat is een groot gemis want alle goedkope geluidskaarten kunnen zo niet herkend worden. Kleine, onvriendelijke dingetjes die de mensen gek maken. Dat is wat linux met de mensen doet. Dat moet er echt uit voordat je t aan de normale mens kan slijten. Ubuntu is echt goed op weg.
Linux is ideaal voor iedereen die zijn 512 meg laptopje niet aan de kant wil schuiven alleen omdat Microsoft dat wil.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#25 Rene

Linux is ideaal voor iedereen die zijn 512 meg laptopje niet aan de kant wil schuiven alleen omdat Microsoft dat wil.

Even aangenomen dat diegene het niet erg vind dat het niet werkt om over te schakelen naar een externe monitor en/of weer terug omdat fabrikanten de VGA POSTing routines als bedrijfsgeheim beschouwen, en dat z’n accu leeg stroomt omdat het display niet in de low-power stand valt, dat al z’n speciale knopjes op het keyboard niks doen, en dat …

Linux werkt al lang prima voor wat betreft basis-functionaliteit maar in de details blijft het al even lang zo om en nabij dezelfde bende. Ook vrij inherent aan een decentrale, grotendeels zonder overkoepelende planning en van de hardware losgekoppelde ontwikkeling. Wat betreft dat laatste punt belooft “mobile” een verdere uniformisering van het hardware-platform maar wat betreft de algemene decentrale en ongeplande ontwikkeling heeft Microsoft gewoon een erg groot voordeel in innovatie; zij kunnen dingen gewoon doen, daar waar Linux systemen last hebben van het ernstig vertragende design-by-committee effect.

En dan kunnen hier 3 nerds fijn nostalgisch gaan zitten doen — zal ik een verhaaltje doen over installeren vanaf een legacy, non-SCSI/IDE Panasonic CD-ROM speler? — maar ondertussen brengt Microsoft gewoon straks Silverlight 10, MSN 20 en Office 30 uit met eigen specifieke functionaliteit die net lang genoeg kost om te reverse-engineeren om hen de gelegenheid te geven Silverlight 11, MSN 21 en Office 31 met de volgende variant van die functionaliteit uit te brengen.

Linux werkt voor mij momenteel op een manier waar Windows gebruiken de optie zou zijn die juist heel veel kunstgrepen en extra moeite kost, maar World Domination — ach…

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#26 Victor Gijsbers

Ik moet zeggen dat ik, de spreker, de eerdere lezingen in deze series ook slechts op een Windows-draaiend laptopje heb kunnen kijken omdat mijn Ubuntu PC uiteraard geen silverlight draait. Het enige wat ik kan zeggen is dat de nieuwe Moonlight eraan komt, en ik dan hopelijk voor mezelf en jullie ontsloten wordt. Het onderwerp van de lezing is dan vermoedelijk nog net zo actueel als nu.

  • Vorige discussie