We worden cyborgs

De mens wordt een cyborg. En dat is niet erg zegt Jan Eberg is socioloog, bestuurskundige, docent en publicist. Een nieuwe aflevering in de serie over Intieme Technologie van het Rathenau Instituut.

Ik zou graag in de tijd van Star Trek willen leven. Daar is alles voorhanden, bezit geen doel en technologie het middel alom. Over de vraag of technologie, hoe intiem ook, bevrijdend of  bedreigend is, maakt men zich niet druk. We zijn altijd technologisch geweest. De mens is kampioen technologieontwikkeling, ook al voelt de gouden medaille om zijn nek soms als een molensteen.

Intieme technologie dooradert ons huidige bestaan. We hebben allemaal een burgerservicenummer, pincodes en passwords. We gebruiken sociale media en talloze technische snufjes. Werk en vrije tijd zijn ondenkbaar zonder computers. Volgens ethicus James Moor zitten we inmiddels in de tweede fase van de computerrevolutie. De eerste fase was de introductie, ontwikkeling en verfijning van computertechnologie. Nu is er de fase van doordringing en integratie in al het dagelijkse handelen. Het zal ons leven en lichaam totaal veranderen. Hij stelt dan ook dat het niet meer de vraag is of we cyborgs zullen worden, maar wat voor cyborgs we willen worden.

Een medaille heeft twee kanten. Dat geldt sterk voor de ontwikkelingen rond intieme technologie. Het kan ons méér mens maken, maar ook minder mens. In discussies over technologieontwikkeling is dat de klassieke tegenstelling: de utopie en de dystopie, het droombeeld en het doembeeld. Technologie als zegen, de bron van gemak, luxe, en langer leven. En technologie als zorg, de oorzaak van risico’s, leed en afhankelijkheid. Welke kant van de medaille overheerst?

Ik ervaar beide kanten ook persoonlijk. Dankzij medische technologie leef ik nog. Van handigheden in het huishouden maak ik graag gebruik. En zonder computers en mobiele telefoon kan ik al niet meer. Maar… door technologie kwam ik in levensgevaar (longembolie na lange vliegreis), en filosoof Rein de Wilde maakt een punt met zijn gemaksparadox: ‘Hoezeer slimme techniek ons ook voorziet van nieuwe gemakken, dezelfde ontwikkeling maakt ons leven tegelijkertijd ingewikkelder en drukker. Hoe meer we drinken, hoe groter onze dorst.’ Technologie maakt afhankelijk en verslaafd. Wie wil er nog op hout koken of op een postduif wachten? Sommige mensen slaan door. Zij menen dat ze hun bestaansgevoel en geluk ontlenen aan vluchtig elektronisch contact met anderen. Je kent ze wel, de types die altijd met hun touchdingetje in de weer zijn; in de kroeg of het restaurant, aan de kassa, of tijdens een begrafenisdienst. Lekker intiem!

Intieme technologie kan bevrijdend of bedreigend zijn. Het is moeilijk om de balans op te maken. Levens redden en de levensstandaard verhogen is mooi. Maar als blackberry’s worden ingezet bij riots en steeds meer vormen van cyberpesten en cybercriminaliteit oprukken, dan staan we niet te juichen. Het zijn de twee kanten van de medaille. En aan beide kanten vinden we aberraties, hoewel dat deel uitmaakt van een tijdsgebonden moraal. Robotseks en schiet- en moordgames zijn maatschappelijk geaccepteerd.

De ontwikkelingen schrijden voort. Implantaten, biobots en synthetische biologie. De mogelijkheden van waarnemen en communiceren worden verder opgerekt door augmented reality en zeer verfijnde netwerken. Worden we er nou méér mens of minder mens van? One world family of The lonely crowd? Is er een gulden middenweg tussen pijn en plezier? Het antwoord op die morele vraag ligt in de toekomst.

Ik zie in ieder geval geen weg terug. Ja, we worden cyborgs. En nee, dat is niet erg. Intieme technologie is er en wordt steeds meer een integraal onderdeel van ons mens-zijn. We leren er mee omgaan en zijn daarmee de intieme getuigen van onze technologische evolutie. Daar is geen ontkomen aan. Of zoals de Borg het zeggen in Star Trek: ‘Resistance is futile.’ Dat is geen technologisch determinisme of pessimisme, maar slechts het gevolg van ons mens-zijn en onze techno-evolutie. Daarvoor schrijven we het script, we spelen er de hoofdrol in, en we doen de regie. ‘And… action!’

Dr. Jan Eberg is socioloog, bestuurskundige, docent en publicist. Hij heeft een lange ervaring als onderzoeker, ontwikkelaar en docent in het hoger onderwijs, en als zelfstandig tekstschrijver. Zijn interesses gaan uit naar sociale verandering, technologie-ontwikkeling, kunst, cultuur en filosofie. In 2012 verschijnt zijn integrale kennismethode ‘Conflicten maken mensen’. Hij houdt van science, van fiction, en van science fiction.