We the people

ANALYSE - Het is niet leuk kijken naar President Trump. Hij gedraagt zich als een proleet, zijn taal is die van een adolescent, zijn behoefte aan respect en steun ongezond, zijn paranoia  gestoord. Hij snoeft dat zijn ontvangst historisch is, zijn werk alles overtreft, dat hij alles begrijpt en doorziet. Zijn er mogelijkheden om hem uit zijn ambt te ontzetten?

Ondanks Trumps snoeverij is zijn verhouding tot het Huis van Afgevaardigden niet productief : Obamacare bestaat nog, de muur aan de Mexicaanse grens niet, het program voor reconstructie van de steden nog niet op gang, de belastingherziening niet geregeld.

Vanwaar deze treurige toestand? Misschien vooral door twee dingen:

• De president begrijpt niet hoe regeren in de V.S. werkt. Hij denkt dat hij degene is waarmee deals gesloten moeten worden, maar dat ligt iets ingewikkelder. Zijn regering bestaat nog in hoge mate uit vacatures, terwijl de bezette plekken bemand zijn door mensen die hun beleidsterrein geen goed hart toedragen. (onderwijs, milieu)
• De president is bezig met zijn eigen mediale show; met twitter is geen diepzinnigheid of nuance mogelijk, terwijl zijn bottomline “you’re fired” niet echt vrienden maakt. Maar haat en verachting zijn risico’s voor de machtigen: ”een samenzweerder toch gelooft altijd, dat hij het volk door de vorst te doden, dient”. (Macchiavelli)

Kan de wereld van deze riskante man verlost worden? Er zijn mogelijkheden, maar simpel zijn die niet. Nog drie jaar wachten op verkiezingen in 2020 is nog relatief gemakkelijk. Het veronderstelt wel een goede kandidaat van de Democraten.

Ook in 2018 zijn er mid-term elections: verandering van de parlementaire krachtsverhoudingen kan ook helpen. De schadelijkheid van Trump’s gedrag kan er door worden beteugeld.

Zou nog meer mogelijk zijn? Impeachment levert een dubieuze verbetering met vice president Pence, want dat wordt dan de opvolger.  Ook het 25ste amendement zou effect kunnen hebben.

Hoe gaat impeachment?

De procedure is nog wel te overzien. Robert Reich, ooit minister in de regering Clinton, geeft daarvan een helder beeld. Het Huis van Afgevaardigden beslist met een gewone meerderheid over een aanklacht, de Senaat gaat vervolgens, onder leiding van de opperrechter, een soort proces aan, waarin met 2/3 meerderheid wordt beslist.

Een initiatief is inmiddels op gang gebracht. De kansen op een soepel begin en een effectief vervolg worden laag ingeschat. De meerderheden zijn onvoldoende aanwezig. Mogelijk kunnen de verkiezingen van 2018 daar iets aan veranderen.

Een gids over Impeachment is geschreven door Cass Sunstein. Het is een compact en buitengewoon verhelderend boekje over de constructie van de machtenscheiding in de V.S. en hoe daarvan een eventuele afzetting van de president een sluitsteen vormt. Sunstein gaat op onderzoek bij de makers van de Constitutie en vindt impeachment niet iets politieks. Voor politieke conflicten zijn andere wegen in het systeem ingebouwd.

Maar wat ‘high crimes and misdemeanors’ precies zijn is nog niet zo eenvoudig te bepalen. De scharrel van Bill Clinton met Monica Lewinsky was moreel niet hoogstaand, maar geen misbruik van de bevoegdheden van het presidentschap. Mocht hij er over liegen? Twijfelachtig.

Het is een boeiend boekje geworden. Sunstein analyseert de basis, de terminologie, de geschiedenis van de discussies rond de Constitutie. Hij komt met 21 gevallen, waarin in hoge mate een zekere Trump te herkennen valt. De eerste negen zijn gemakkelijk: impeachable. Dan komen 5 lastige: not impeachable. Dan 6 twijfelgevallen.

Stel je voor: de president huurt een moordenaar om een tegenstander uit te schakelen. Het is geen misbruik van een presidentiële bevoegdheid, dus geen impeachment. Maar hoge functionarissen mogen geen zware privé misdragingen op hun conto hebben. Deze 21ste is een twijfelgeval.

Het 25^ste amendement

Ook denkbaar is dat een president weg moet, omdat hij ‘unable’ is zijn taak te doen, een probleem van ‘incapacity.’ Sunstein vertelt er een mooi verhaal over. Hij was als jong broekje, in 1981, werkzaam bij het ministerie van Justitie.  Ronald Reagan was net een paar weken in functie. Zijn baas vroeg hem een formeel memorandum over het derde en vierde lid van het 25^ste amendement te schrijven. Sunstein had geen idee wat daar stond, maar ging aan de slag.

Het derde lid zegt dat de president schriftelijk kan verklaren dat hij niet instaat is de verplichtingen van het ambt te vervullen, waardoor de vice-president het ambt (tijdelijk) overneemt.

Het vierde lid zegt dat een meerderheid van “principal officers of the executive departments or of such other body as Congress may by law provide”, ook zo’n verklaring van onvermogen kunnen opstellen, ter behandeling in Huis en Congres. De president kan zich daartegen verzetten.

Sunstein was verbaasd over zijn opdracht, maar ging aan de slag. Een maand later werd Reagan neergeschoten door John Hickley Jr. Ondanks zijn montere grappen in het ziekenhuis was hij er niet goed aan toe. De chef riep Sunstein, omdat hij de enige jurist was met verstand van dit amendement.  Hij kreeg de opdracht een verklaring van onvermogen te maken, die Reagan moest tekenen als hij dat kon. Een tweede verklaring zou dezelfde strekking hebben maar getekend door vicepresident Bush en de leden van het kabinet.

De opdracht was uiteraard geheim, dus Sunstein zat in een leeg departement achter een schrijfmachine, want een secretaresse zou de geheimhouding in gevaar brengen. Hij herinnerde zich elke letter van zijn memoranda, die de tijdelijke overdracht van het presidentschap van Reagan aan Bush formaliseerden. Dan gaat de telefoon, een journalist van de New York Times: “we have a report that the department has just sent over two memoranda, by which the vicepresident would assume the presidency. Can you confirm that?” Sunstein, verbijsterd en geschokt: “No comment”.

Wat nu?

Dit is een kleine ronde langs de mogelijkheden.

Impeachment kan, volgens een aantal Democraten. Maar nog geen meerderheid lijkt in zicht, want de Republikeinen hebben ook geen goede vervanger voor Trump.

De verklaring dat de president ‘unable’ is zijn plicht te vervullen, volgens het 25^ste amendement, zou ook kunnen. Maar dan moet een duidelijke achteruitgang in de mentale kwaliteiten van Trump toch wel worden aangetoond. Er zijn gefundeerde speculaties over zijn taal, zijn verstrooidheid, zijn onstabiliteit, zijn narcistische behoeften. Maar zijn die toegenomen?

In de discussie over Rocketman en de bedreigingen van Noord Korea, kwam ineens een bondgenootschap van Tillerson en de generaals ter sprake: zij zouden geen ontslag van een hunner aanvaarden en zijn daar mee ook de “principal officers”, die een verklaring van onvermogen zouden kunnen afgeven. Dat zou kunnen als Kim een nieuwe provocatie afschiet, waar Trump militair op zou willen reageren.

Het is een dunne veiligheid voor de wereld, maar het lijkt iets meer dan niks. Misschien is het net genoeg om 2020 te halen.