Grote hoeveelheden soja gaan de hele wereld over om mens en dier te voeden. Wereldwijd wordt meer dan 100 miljoen hectare land gebruikt voor sojateelt; een stuk land zo groot als Frankrijk, Duitsland, België en Nederland bij elkaar (Storymaps, via AnimalRights). Om nieuwe sojaplantages aan te leggen om nog meer soja te kunnen telen en daar geld aan te verdienen, worden natuurgebieden vernietigd. Deze ontbossing vindt met name plaats in Zuid-Amerika (WWF). Vegetariërs worden daarom nog weleens scheef aangekeken omdat hun sojaburger zou bijdragen aan ontbossing. Maar hoe dit dat nu echt? Het is tijd om de feiten erbij te halen en wel over het verband tussen sojateelt en ontbossing.
Soja wordt door mensen gegeten in vele vormen, zoals tofu (plakken van gemalen sojabonen), tempeh (gemaakt van gefermenteerde sojabonen), sojaburgers, sojamelk of -drink (de zuivellobby vindt wat van de naam ‘sojamelk’) en andere zuivelvervangers, edamame-boontjes, soja-olie, sojasaus (van gefermenteerde soja), miso (een Japanse gefermenteerde sojabonenpasta) en meer Aziatische smaakmakers. En dan vergeet ik vast nog wel wat.
Soja voor mensen en voor dieren
Voor wie denkt dat vegetariërs hier de grote schuldigen zijn wat ontbossing voor soja betreft, heb ik nieuws: slechts 6% van de soja die wereldwijd wordt geteeld, wordt direct door mensen gegeten in de vorm van bijv. tofu, sojamelk of een sojaburger. Daar tegenover staat dat zo’n 75% van de wereldwijde sojaproductie wordt gebruikt als veevoer.
“75% van de wereldwijde sojaproductie wordt aan dieren gevoerd ten behoeve van de productie van vlees, zuivel en eieren.”
Deze dieren eten niet de bovengenoemde producten zoals burgers en zuivelvervangers, maar veevoer met sojameel ofwel sojaschroot. Soja wordt gevoerd aan kippen, varkens, kalveren en melkvee. De dieren waarvan het vlees, de zuivel en de eieren worden verkocht en opgegeten, hebben dus eerst soja gegeten. Op deze (indirecte) manier eten Europeanen gemiddeld ruim 60 kg soja per jaar (WWF). Het WWF noemt dit ‘onzichtbare soja’ die verscholen zit in ons voedsel, zie deze interactieve pagina voor voorbeelden van voedingsproducten en hoeveel soja is gebruikt bij de productie ervan. Voor de productie van 100 gram kaas wordt bijvoorbeeld 24 gram soja aan de koe gevoerd. Voor 100 gram kipfilet is zelfs 96 gram soja aan de kip gevoerd. En dit is nog enkel de soja; daarnaast krijgen de dieren ook ander voer.
Soja voor menselijke consumptie is grotendeels ontbossingsvrij
De grootste mythe over soja is dan ook dat je met het eten van sojaproducten direct bijdraagt aan ontbossing. Niet alleen is het direct eten van plantaardige producten vele malen efficiënter dan eerst plantaardig voedsel aan dieren voeren om daarna hun producten te consumeren (o.a. qua hoeveelheid land en water die nodig is voor de productie), de oorsprong van de soja is ook verschillend.
De soja die wordt gebruikt voor vlees- en zuivelvervangers komt grotendeels uit landen in Europa, China en Canada. Deze soja wordt duurzamer verbouwd en er wordt geen natuur voor vernietigd, schrijft WWF.
Zo haalt sojaproduct-maker Alpro (voorheen Alpro Soya) haar sojabonen rechtstreeks van vooral Franse boerderijen, van boeren waar ze direct contact mee hebben. Alpro koopt geen bonen op de open markt; hun bonen zijn van de oogst tot aan het eindproduct traceerbaar. Het grootste deel van Alpro’s soja komt uit Europa, de rest per boot uit Canada. Er is geen bos voor gekapt, en de soja is ProTerra-gecertificeerd. (Alpro) Ook Alpro’s dochterbedrijf Provamel en biologische producenten Taifun en Redwood Foods claimen enkel verantwoorde soja te gebruiken, voornamelijk uit Europa (ProVeg).
De Vegetarische Slager zegt soja te gebruiken die niet genetisch gemodificeerd is, ‘dit is de beste garantie dat de soja ook afkomstig is uit de niet grootschalige teelt waar dus geen bossen voor gekapt worden.’ Ook zeggen ze dat de soja komt ‘uit kleinschalige teelt (Europa, Zuid-Amerika buiten de Amazone, midwesten van de VS, Canada en delen van Azië)’ (Belgische website) en ‘de overgrote meerderheid is afkomstig uit gebieden met weinig ontbossing, zoals China en de Verenigde Staten’ (Nederlandse website).
Helaas zijn bij het schrijven van dit artikel geen hardere cijfers of garanties gevonden die gelden voor alle soja voor menselijke consumptie. Misschien is het op dit moment niet mogelijk om zeker te weten dat 100% van de soja voor menselijke consumptie in Europese schappen ontbossingsvrij is.
Genetische modificatie, biologische teelt en ontbossing
Hoewel eerder geen genetisch gemodificeerd (GMO) voedsel voor menselijke consumptie was toegestaan in de Europese Unie, geldt vanaf 2020 dat ‘een nieuwe generatie GMO-soja’ van Monsanto uit de VS is toegestaan als ingrediënt voor veevoer en producten voor menselijke consumptie (Nieuwe Oogst). Dit zegt niet direct iets over de ontbossing die heeft plaatsgevonden voor de productie.
Milieu Centraal legt uit: ‘Biologisch geteelde soja is niet genetisch gemodificeerd (GMO) en er wordt geen gebruik gemaakt van synthetische bestrijdingsmiddelen en kunstmest. Maar het keurmerk stelt geen eisen aan ontbossing.’ Ook noemt Milieu Centraal keurmerken voor duurzaam geteelde soja, waaronder Round Table Responsible Soy (RTRS) en Pro Terra, en ook de soy sourcing guideline (SSG). Voor soja met een GMO-vrij certificaat geldt dat deze niet genetisch gemodificeerd is, maar dat dit niet betekent dat de soja duurzaam is geteeld.
De hierboven genoemde redenatie van De Vegetarische Slager lijkt redelijk: dat door GMO-vrije soja uit niet grootschalige teelt te gebruiken voornamelijk uit gebieden met weinig ontbossing, de kans klein maakt dat recent ontbossing heeft plaatsgevonden voor de teelt. Een echte garantie hiervoor is echter niet (snel) gevonden op internet. Het zou kunnen dat dit er wel is, of dat De Vegetarische Slager of andere producenten inderdaad kunnen garanderen dat voor hun soja geen ontbossing heeft plaatsgevonden.
Nedersoja
Middels Green Deals wordt gewerkt aan het optimaliseren en verhogen van de productie van eiwitrijke gewassen in Nederland. Zo liep de Green Deal Soja van 2016-2019. Daaruit bleek dat een lange-termijn inzet op veredeling en rasselectie nodig is voor sojaproductie in Nederland, vanwege grote verschillen in opbrengsten over de jaren en regio’s. Nu loopt de Green Deal Eiwitrijke Gewassen met de focus op directe humane consumptie. (RVO, p.4)
Voor soja-veevoer worden wél bossen gekapt
Deze soja die wordt gebruikt als veevoer komt vooral uit Zuid-Amerika, waar op grote schaal wordt ontbost om ruimte te maken voor het verbouwen van meer en meer soja.
Milieudefensie ontdekte in 2021 dat de 3 grootste veevoerbedrijven soja afnemen van Bunge, 1 van de grootste soja-importeurs in Europa. Bunge wordt in verband gebracht met bijna 60.000 hectare ontbossing in de Cerrado-savanne in Brazilië. Bunge is daar één van de grootste handelaars. (Milieudefensie) Ook bericht Milieudefensie in 2021 dat soja bovenaan de lijst van ‘ontbossingsgrondstoffen’ van de EU staat; dat Nederland van alle landen in de EU de meeste soja importeert; en dat in 2019 44% van de door Nederland geïmporteerde soja uit Brazilië kwam. ‘Meer dan de helft van de natuur in de Cerrado is al verloren gegaan door de aanleg van nieuwe landbouwgrond’, bericht WWF.
Zembla maakte een uitzending genaamd ‘Bord vol ontbossing’ (2021) waarin zij ‘de sojaroute’ laten zien. Zie hieronder de kortere samenvatting in ca. 14 minuten.
Vrijwillige certificering heeft nog niet gewerkt om ontbossing tegen te gaan. WWF schrijft dat hoewel ‘ongeveer 60% van de soja die in Nederland als veevoer wordt gebruik, is afgedekt met het RTRS-keurmerk’ (Round Table Responsible Soy), ‘dat het RTRS-keurmerk nog vooral een papieren werkelijkheid is’ (WWF, feit/fabel 3). Ook dit is te zien in de Zembla-uitzending: Nederlandse inkopers betalen een meerprijs voor het RTRS-keurmerk, maar in de praktijk wordt de ‘duurzamere’ soja gemengd met andere soja, waardoor de herkomst niet te herleiden is. Op deze manier ontvangen Nederlandse inkopers net zo goed soja waarvoor recent is ontbost.
Inmiddels werken AgriFirm en FrieslandCampina aan het scheiden van de sojastromen zodat kan worden gegarandeerd dat de soja die in Nederland wordt ontvangen daadwerkelijk geteeld is volgens de RTRS-eisen. Dat leidde in 2022 tot de eerste 100% ontbossingsvrije soja voor veevoer, aldus Agrifirm.
Omdat certificering tekortschiet (zie bijv. deze publicatie van Milieudefensie, in het Engels), pleiten partijen als WWF en Milieudefensie al jaren voor Europese wetgeving om ontbossing ten behoeve van o.a. sojateelt tegen te gaan.
Europese Ontbossingswet: op weg naar ontbossingsvrije soja
In december 2023 is de Europese EU-Ontbossingswet, de Regulation on Deforestation-free products (EUDR), aangenomen. Deze maakt het illegaal om producten in de EU te importeren waarvoor recent bos is verdwenen. ‘De EUDR geldt voor grondstoffen die worden gezien als voornaamste veroorzakers van ontbossing en aantasting van bos’, aldus de NVWA. Dit betreft producten die afkomstig zijn van vee, hout, cacao, soja, palmolie, koffie, en bepaalde afgeleide producten daarvan zoals leer, chocolade en meubels. Voor deze producten geldt dat als ze uit een gebied komen dat na 30 december 2020 is ontbost, deze niet op de EU-markt gebracht mogen worden of vanuit de EU mogen worden geëxporteerd, schrijft de NVWA.
Tot voor kort werd nog geprobeerd de wet af te zwakken, maar dat is niet doorgegaan (NOS). Wel is de ingangsdatum een jaar uitgesteld; waar de wet eerder in werking zou treden per 30 december 2024, is dat nu 30 december 2025. Het jaar uitstel geeft partijen meer tijd om zich volledig voor te bereiden op hun zorgvuldigheidsverplichtingen. (Raad van de EU en Europese Raad.) Handelaren zullen moeten gaan aantonen dat voor hun producten geen bossen zijn gekapt na 2020. Dan zal ook moeten gaan blijken of de stappen van Agrifirm en FrieslandCampina zetten voldoende bewijs leveren.
Afgelopen september was al op Sargasso te lezen dat de EUDR gevolgen gaat hebben voor de koffie-branche, in Goed nieuws: je koffie wordt duurder! NB, in dit artikel werd nog uitgegaan van ingang van de wet in december 2024. De koffieketen zal wel opgelucht zijn dat de ingangsdatum van de wet is uitgesteld.
Als je tegen ontbossing bent
Als je tegen ontbossing bent, doe je er goed aan om het gebruik van dierlijke producten te vermijden, omdat de dieren waarschijnlijk zijn gevoerd met soja waarvoor bossen zijn gekapt en omdat voor dierlijke producten sowieso meer land nodig is. Soja voor menselijke productie komt vaker uit Europa en andere ontbossingsvrije gebieden, terwijl soja voor veevoer vaak uit bijvoorbeeld Zuid-Amerika komt waar veel ontbossing plaatsvindt. Bij het schrijven van dit artikel zijn helaas geen harde cijfers gevonden over de afkomst van alle soja voor menselijke consumptie, dus kan niet worden geconcludeerd dat deze soja volledig ontbossingsvrij is. Keurmerken (zoals RTRS) lijken dusver niet goed genoeg te werken om ontbossing in o.a. Zuid-Amerika tegen te gaan. Hoe dan ook, voor een plantaardig dieet is sowieso minder landbouwgrond nodig dan voor een dieet met veel dierlijke producten, dus als we allemaal meer plantaardig gaan eten, hoeven er geen bossen meer gekapt te worden voor de sojaproductie.
De Europese Ontbossingswet zal een heleboel teweeg gaan brengen, omdat de implementatie en heleboel (uitzoek- en papier)werk zal vragen van producenten en handelaren. Of dit de ontbossingsproblemen in één klap gaat oplossen, daar krijgen we later pas uitsluitsel over. Het zal wel meer duidelijkheid (moeten) geven over waar alle in Europa gebruikte soja precies vandaan komt. Dit geldt voor zowel de soja die wordt gebruikt als veevoer als voor de soja voor menselijke consumptie. Ik kijk uit naar meer duidelijkheid en transparantie en ik wens soja-producenten en handelaren veel succes met implementatie van de nieuwe regelgeving.
Bij het schrijven van dit artikel is gezocht naar de meest relevante en betrouwbare bronnen, maar omdat het een complex onderwerp is, kan ik als schrijver niet garanderen dat ik alle relevante beschikbare informatie heb gezien en opgenomen in het artikel. Mochten lezers aanvullende bronnen of informatie hebben, dan hoor ik dat graag. Bij voorbaat dank.
Reacties (10)
Dank voor deze uitgebreide informatie. We mogen hopen dat die Europese ontbossingswet komend jaar niet alsnog wordt afgezwakt in een verrechtst parlement.
Verder vraag ik me af of zuivelproducten die nu al aan de criteria van deze wet voldoen als zodanig gelabeld zouden kunnen worden. Zijn er geen boeren die willen aantonen dat ze het bos graag willen behouden?
Goede vraag!
Ik denk dat vanuit de EU en Nederland (de NVWA?) de mensen wel zijn begonnen met (voorbereiden van) beoordelingen of handelsketens aan de eisen voldoen, maar dat de eindoordelen/conclusies misschien pas worden gepubliceerd als de wet in werking treedt. Ik zou het eigenlijk wat raar vinden als dat eerder al gebeurt vanuit de overheden.
Totdat vanuit overheden een oordeel wordt geveld, kunnen bedrijven alleen werken met keurmerken en zelf aangeven dat ze ontbossingsvrije soja (of andere ingrediënten waar de wet voor gaat gelden) gebruiken. En daar moet je als consument dan maar weer op vertrouwen.
En is het bij zuivel trouwens niet zo dat het vaak op één grote hoop gaat (bij Friesland Campina) waardoor de oorsprong lastig te achterhalen is? Voor kleinere bedrijven zal het een stuk makkelijker zijn om duidelijkheid te geven.
en wat vindt die zuivelobby van die naam, of moet ik dat zelf opzoeken?
Zo moeilijk is dat nou ook weer niet. Er is al jaren een strijd om het gebruik van zuivel (en vlees-) termen. Volgens de zuivellobby zouden vergelijkingen met zuivelproducenten verwarrend zijn voor de consument. Hier nog wat meer info.
Bedankt.
Ik weet dat opzoeken op het internet niet moeilijk is, maar de frase ‘die vindt er wat van’, zonder verwijzing of linkje, daar vind ik dan op mijn beurt ook weer wat van. Ik vind het te suggestief.
Oh, dus het gaat je niet om een aanvullend linkje (die voegen we dan ook niet toe), maar om de auteur in een kwaad daglicht te zetten.
Verder doe je alsof je niet op de hoogte bent van wat Jos in #2.12 je meegeeft. Ik vermoed dat je daar best meer van weet. Als dat zo is, heeft je reactie nog meer een ‘auteur-bashen’ gehalte. Daar blijven we graag van verschoond
Dat had ik inderdaad beter kunnen verwoorden of er een linkje bij kunnen plaatsen. Maar ik denk dat het ook best duidelijk is dat ik bedoel dat de zuivellobby het woord ‘sojamelk’ niet goed vindt en het daarom nu ‘sojadrink’ heet. Zoals Jos schrijft. Daar mag je als lezer/mens/consument dan ook weet wat van vinden.
Goed mijn Google Foo is niet geweldig, dat geef ik ruiterlijk toe.
Mijn vraag is, wordt sojameel/sojaschroot van hele sojabonen gemaakt of van sojabonen waar de olie uitgeperst is?
Ik denk dat je best weet of allang gevonden hebt (er wordt altijd olie uitgeperst om tot nadere verwerking to allerlei sojaproducten te gaan) . Maar wat is de relevantie van je vraag?
De P.J.Cokema reactie die je wist dat zou komen.
Ik denk niet dat zo,n achterlijke sneer nodig is!
Verder geldt voor jou: de vraag stellen is hem beantwoorden.
Ik weet dat het moeilijk is voor je, maar probeer de volgende keer mijn vraag eens te beantwoorden zonder lullig te doen.