Waarom Tulleken, Koelewijn en Vandermeersch in de fout gingen

De NRC hield zich niet aan het principe van hoor en wederhoor en aan de gouden journalistieke regel ‘één bron is geen bron’ in haar berichtgeving over het skiongeluk van prins Friso. Dat zijn de voornaamste conclusies van Thom Meens die in opdracht van de krant onderzocht wat er misging in de verslaggeving. Hoe opmerkelijk is het dat een krant als NRC die staat voor betrouwbare, zorgvuldige journalistiek zich niet hield aan haar eigen regels en met een verhaal kwam dat in de tabloids niet zou misstaan? Het is opmerkelijk maar wel verklaarbaar als je vanuit psychologische invalshoek analyseert waarom neurochirurg Kees Tulleken, zijn vrouw NRC-verslaggever Jannetje Koelewijn en hoofdredacteur Peter Vandermeersch in de fout gingen.

Tulleken nam zelf het initiatief om zich te melden bij de kliniek waar prins Friso was opgenomen en zijn diensten aan te bieden. Je kunt dit beschouwen als een onbaatzuchtig gebaar, maar het is wel een gebaar van een zelfverzekerde man die er van overtuigd is dat zijn expertise iets toe kan voegen aan de kennis van de lokale, gekwalificeerde neurochirurgen die dagelijks met lawineongevallen te maken hebben. Tulleken noemt zichzelf een pathologische optimist. Het siert hem dat hij van zichzelf weet dat hij geneigd is te kijken naar wat mogelijk en niet naar wat onmogelijk is, maar het is jammer dat hij die kennis niet heeft gebruikt om zichzelf in toom te houden. Hierdoor bracht hij alleen het positieve nieuws –het is geen schedelbasisfractuur- naar buiten en hield hij het negatieve nieuws –er werd heel lang geanimeerd- achter. IJdelheid is echter een slechte raadgever. Die benam Tulleken het zicht op wat hij als arts had moeten doen. Met al zijn goede bedoelingen werd hij een leverancier van valse hoop.

Zijn vrouw Jannetje Koelewijn, die ook volledig op de hoogte was, had het hele verhaal kunnen vertellen, maar deed dat niet. Ook zij koos ervoor het slechte nieuws te negeren, volgens Meens op aandringen van haar man. Vanuit journalistiek standpunt is dat onbegrijpelijk. Als Koelewijn haar rol van journalist, waarvoor ze zich in deze kwestie uitgaf, had laten prevaleren boven die van echtgenote, was ze niet selectief geweest met de feiten en waren we waarschijnlijk wel goed geïnformeerd over de toestand van de prins. Maar loyaliteit gaat boven de waarheid. Dat is aangetoond in een bekend experiment waarin bleek dat mensen antwoorden gaven waarvan zij wisten dat die fout waren om andere groepsleden die fout antwoordden, niet voor het hoofd te stoten. Koelewijn was, bewust of onbewust, bereid om de waarheid te verdraaien om haar man niet af te vallen.

En waarom besloot de redactie niet om de gevoelige informatie onder zich te houden en de berichtgeving van de RVD af te wachten? Het ging om nieuws en als krant hebben wij de plicht om nieuws te brengen, was de redenering van hoofdredacteur Vandermeersch. Dit is een sterk argument maar de haast om te publiceren werd ook gestuurd door, in de woorden van Meens, de euforie die zich van de redactie meester maakte toen bleek dat men een scoop in handen had. Dat men zo gretig was om dit nieuws in de krant te krijgen terwijl het niet was gecheckt, heeft alles te maken met onze hang naar aanzien. Vertrouwelijke informatie voor je houden is voor iedereen moeilijk en hoe interessanter de informatie, hoe moeilijker het is om je mond te houden. De verleiding om nieuws waar iedereen op zit te wachten openbaar te maken is zo groot omdat je status erdoor groeit. Zodanig, zoals we hebben kunnen zien, dat de hoofdrolspelers in dit verhaal en de NRC even de wereldpers aan hun voeten hadden.

Het was een exceptionele samenloop van omstandigheden, aldus Vandermeersch. Maar juist in zo’n situatie is het risico groot om speelbal te worden van menselijke zwakheden en groepsdynamica die de collectieve besluitvorming de verkeerde kant op stuurt. De les is in ieder geval, wantrouw experts die outsider zijn maar zich als insider opwerpen en een bron van wie onduidelijk is in wat voor hoedanigheid hij/zij spreekt. Hoe stel je je teweer tegen de verleiding om voorbarig een verhaal te publiceren als de mogelijkheid zich weer aandient om een primeur te hebben? Dat is nog het meest problematisch. Je mag hopen dat Vandermeersch en zijn collega’s de volgende keer dat dit zich voordoet sterk genoeg in hun schoenen staan om zich aan hun eigen journalistieke regels te houden. Maar het kan zo maar zijn dat dit niet zo is. Kiezen voor niet publiceren is jezelf als journalist en je krant de kans, die misschien maar eens in je leven voorbij komt, ontnemen om wereldnieuws te schrijven. Wie kan die verleiding weerstaan?

Foto: Dunechaser