Waarom geen progressieve belasting op consumptie?

De zoektocht van VVD, CDA en PVV naar de ‘9 tot 16’ miljard aan bezuinigingen is begonnen. Een peiling onder de achterban wijst op ‘mogelijkheden’ op het terrein van ontwikkelingshulp, hypotheekrente en de basisbeurs. De oppositie staat helaas weer buitenspel, ondanks dat ze het kabinet aan meerderheden heeft geholpen. Terecht is dan ook de oproep dat een partij als de PvdA gewoon een plek in het Catshuis moet afdwingen – maar dan moet de PvdA wel met goede voorstellen komen. Niet willen bezuinigen is geen optie. Hogere toptarieven zijn ook problematisch (alleen al omdat het waarschijnlijk niets oplevert). In een (zeldzame) poging om eens met de sociaal-democraten mee te denken, de vraag: waarom heffen we geen progressieve belasting op consumptie? Het is om zo veel redenen zo logisch.

Het progressief belasten van consumptie wordt al decennia bepleit door de Amerikaanse econoom Robert H. Frank. Zijn redenering is zo simpel: wie rijk is consumeert veel statusgoederen, goederen die hun waarde vooral aan hun exclusiviteit en de daaraan gekoppelde sociale status ontlenen. Die goederen kun je gerust belasten, omdat dat de sociale rangorde in tact laat. Die ene villa op die ene toplocatie gaat immers nog steeds naar dezelfde persoon, en dezelfde mensen zullen de grootste jachten, racewagens en schilderijen hebben, en de grootste feestjes geven.

Frank ziet de jacht op statusgoederen als pure verspilling, als wasteful competition. Wie een nog grotere villa laat bouwen, legt de lat hoger voor zijn statusbeluste medemens, die weer  kostbare middelen moet inzetten om aan de nieuwe norm te voldoen – niet in de laatste plaats om het nog grotere pand te onderhouden. De middenklasse, die de laatste decennia niet veel meer is gaan verdienen, kan alleen meekomen als ze zich in de schulden steekt. Wat voor een individu dus even voordelig lijkt, leidt op termijn alleen tot collectieve verspilling. De jacht op statusgoederen is een ‘zero-sum game’, of eigenlijk: een ‘negative-sum game’.

Frank put inspiratie uit de natuur. Hij haalt vaak het gewei van het rendier aan, dat enorm in de weg kan zitten, zeker als je in het bos een roofdier achter je aan hebt zitten. Maar omdat het rendier met het grootste gewei meerdere zo niet alle vrouwtjes mag bezwangeren (een winner take all-situatie), evolueerde het gewei tot belachelijke proporties – met alle gevaren van dien. Een groter gewei biedt individueel voordeel, maar collectief nadeel. Voor tal van situaties in de mensenwereld geldt hetzelfde. Adam Smith had het dus verkeerd – er zit een gat in zijn ‘onzichtbare hand’.

Concreet zou een progressieve consumptiebelasting worden geheven op het verschil van je salaris en je besparingen of investeringen, minus een standaardbedrag dat je aan basisbenodigdheden uitgeeft. Als zo’n consumptiebelasting de gehele inkomensbelasting zou moeten vervangen, moeten de tarieven al snel hard omhoog, tot wel 100% voor wie een jacht of penthouse wil kopen. Maar de voordelen zijn legio: nodeloze verspilling wordt ontmoedigd, en arbeid en investeringen juist ontzien, hetgeen de economie op langere termijn ten goede komt. En met de opbrengst kun je, als het aan Frank ligt, bruggen en wegen repareren, waarbij je weer werklozen aan een baan helpt.

In het buitenland krijgt Frank veel bijval. In Nederland niet. Hier is de enige verschuiving van belasting van arbeid naar consumptie een mogelijke btw-verhoging op boodschappen en kappers. Tijd om Frank naar Nederland te halen.