OPINIE - De formatie was een ruil van programmapunten in plaats van onderhandelde compromissen. Dat is een riskante depolitisering, want achterbannen zullen ideologischer redeneren dan partijtoppen . Om de risico’s daarvan te vermijden, moet een breed experimentenbeleid worden opgezet.
De formatie is gelukt ‘door elkaar wat te gunnen.’ De peilingen laten een terugval voor VVD en PvdA zien. De muiterij in de VVD lijkt even bezworen, maar nieuwe oproeren, ook bij de PvdA, lijken onvermijdelijk. Goede politiek vereist een heldere en concrete verklaring, verpakt in een hogere bedoeling. Als je het niet eens bent over dat hogere doel, doe je aan incrementalisme. Dat is geen schande: elk stapje naar meer humaniteit of effectiviteit is er één.
Maar het systematisch in stand laten van verschillende hogere doelen is niet verstandig. Voor Rutte is het een spagaat: ‘We gaan niet fuseren met de PvdA, want we zijn heel verschillend, maar het is een betrouwbare coalitiepartner.’ Ik schiet in de lach als ik denk aan het gezicht van Hans Spekman bij het horen van die boodschap.
Ideologische verstarring
De verzuiling kende het pacificatiemodel: tussen de zuilen werden verschillen aangedikt, maar de toppen van de zuilen pacteerden en heersten. D66 zag niets in ideologie, maar het pragmatisme als politiek richtsnoer heeft het niet gered. De Gaulle’s premier Balladur heeft ooit beschaving gedefinieerd als de strijd tegen de markt. Als Spekman hem citeert, zal de VVD hem ongetwijfeld op het matje roepen.
Hoe groot is de rol van ideologische tegenstellingen onder invloed van crisis en onzekerheid? Mijn vermoeden is dat de crisis die tegenstellingen verscherpt. Daarom is de ‘pacificatie’ van VVD en PvdA riskant. In de VVD heerst het neo-liberale gedachtengoed, de PvdA wil weer “rode veren” laten groeien. Die spanning zal zich manifesteren.
De formateurs kozen voor ‘elkaar wat gunnen.’ Dat is een apolitieke houding: alsof alle standpunten inwisselbare hobby’s zijn, die naar willekeur kunnen worden ingeleverd en geruild. Het lijkt een recept voor narigheid. In China is een impliciete ruil gemaakt tussen het volk en de partij: het volk heeft de welvaart gekregen, de partij de ongestoorde macht. Zolang de economie bloeit zal de bevolking de strijd om de macht niet aan gaan.
Is dat ook in westerse democratieën aan de orde? De impliciete boodschap van onze kiezer is dat wij de welvaart die we hebben willen houden. Als het systeem daarvoor niet zorgt, kiezen we een ander. Er is nog vrijwel niet geregeerd, maar de coalitie is in de peilingen al tientallen zetels teruggezakt.
Regeren als ambacht
Behalve de politieke en ideologische kant, is er ook een ambachtelijke kant van het regeren. Maar daar wordt de aandachtige beschouwer ook niet opgewekt van.
De inkomensafhankelijke zorgpremie verbond een socialistische gedachte (nivellering) met een wezenlijk element uit de marktwerking, namelijk de premie voor de verzekeraar. De PvdA werd er wel vrolijk van, maar de berekeningen zorgden voor keet in de VVD.
Vervolgens kwam de hypotheekrenteafrek, een volstrekt verouderd beleidsinstrument waarover al decennia wordt getwist. De afbouw ervan werd gekoppeld aan een heffing op sociale verhuur, maar binnen een week werd duidelijk dat dit verwoestend beleid is.
Een regeerakkoord mag globaal zijn, kaders stellen. Maar als als Conijn/Ortec binnen een week de fundamenten van het regeerakkoord kan ondermijnen, gevolgd door soortgelijke oordelen van CFV en WSW, is dat veelzeggend over het CPB en over de onafhankelijkheid van de onderzoekers binnen de departementen. Minister Blok bleef tekstloos achter.
En wat zegt het over het sociaal isolement van formerende partijen?
Loopgraven
Bij die riskante pacificati komt nog iets. Economisch herstel is nog niet echt zichtbaar. De instellingen zitten allemaal in de loopgraven, conformeren zich aan de bestaande verhoudingen. Nederland organiseert zijn eigen stagnatie.
Deze week bezocht ik een Slimmernetwerk Grand Café. Het was geen grootse ervaring, maar op zich is het een mooi initiatief van BZK. Ik heb gepleit voor een experimentenbeleid met het “roermodel”, zoals eerder beproefd door de Stuurgroep Experimenten Volkshuisvesting in de tijd van Heerma. Met het gebruik van die ervaring zou het mogelijk moeten zijn de depressiviteit te doorbreken en dingen te doen, waar mensen geinspireerd door raken.
We moeten kennis opbouwen, vond Slimmernetwerk. Maar professionals weten heel goed hoe iets beter kan en willen daar vorm aan geven. Wat je moet doen is ruimte verschaffen aan die inspiratie, een beetje risico wegnemen, een beetje ruimte scheppen voor nieuwe organisatievormen en mechanismen, die mogelijk worden door de ICT revolutie.
Balkenende begon ooit een innovatieplatform, verzand in de strijd om het geld. Frans Nauta schreef er over. We hebben geleerd: nu even de juiste kennis en ervaring aanboren. Opnieuw proberen mag en kan. Die inspiratie gaf Slimmernetwerk weer wel.
Bruggen slaan
Het lijkt me een goed recept voor deze regering: bruggen slaan. Binnen veel departementen lopen mensen rond die de taak hebben vernieuwingen aan te blazen. Zij komen niet ver, omdat hun experimenten niet echt massa krijgen en onvoldoende worden gesteund.
Professionals hebben de kennis en de wil om hun praktijk te verbeteren. Daarvoor is geen geld nodig, althans niet veel. Wel nodig is de bereidheid af te wijken van bestaande regelgeving. (Al wordt de blokkade daarvan voor vernieuwing sterk overdreven.) Ook belangrijk: politieke steun voor vernieuwing.
Maar neo-liberalen en sociaal-democraten kunnen het over veel niet eens zijn, met het beoordelen van vernieuwing zie ik het niet somber in. Moderniteit wordt herkend. Juist die vernieuwing zou dit kabinet de politieke samenhang kunnen geven die tot dusver nog een beetje zoek is.
Reacties (6)
ja, laten we snel religie verbieden en godslastering legaal maken. Dan krijgen we nog meer van dit soort oersaaie analyses door mensen die zichzelf progressief vinden en intellectueeel en in de wandelgangen af en toe ruige taal gebruiken om vooral anarchistisch in de oren te klinken maar zo saai zijn als een zwangere olifant met kerstmis.
Mohammed is een lesbische pedofiel en Jezus is een depresieve pyromaan die niet de kans kreeg om zijn eigen kruis op te stoken. Haha, haha, haha…
… het kan allemaal in intellectueel anarchistenland. Anarchisten zijn SAAI.
Onzin te stellen dat de VVD en de PVDA zo verschillen.
Het is een linker en rechter vleugel van dezelfde neoliberale partij.
Terecht te stellen dat gepassioneerde professionals meer ruimte moeten krijgen, maar dat zullen beide reactionaire vleugels (en de achterban ) niet dulden. Dat is gevaarlijk voor de machtsposities die worden ingenomen. Dit is geen tijd voor vernieuwing, helaas. Dit is de tijd van behoudzucht.
Als dit de tijd van behoudzucht blijft, blijft het naar ik vrees een tijd van verlies.
Ik maak mij niet zo druk om die leegloop van de twee regeringspartijen. Nog geen drie weken voor de verkiezingen stond de VVD immers ook nog op tien zetels minder en de PvdA zelfs op twintig minder. Ik denk dat de gezamenlijke steun ongeveer op vijftig tot zestig zetels ligt, en dat ze zich zolang ze dat gezamenlijk halen geen zorgen hoeven te maken. In wezen is de steun constant, en de huidige verdeling is iets gunstiger dan de continue steun, en met die situatie is het kabinet op zijn veiligst.
Het gaat pas wringen in het kabinet als het verschil van beide partijen te groot wordt. Maar de kans dat zich een duidelijke socialistische of conservatief-neoliberale meerderheid in de peilingen het parlement afsteekt is niet zo groot. En zolang zijn beide partijen zijn niet gebaat bij een kabinetscrisis. Zolang dat duurt zijn ze er juist bij gebaat hun concurrenten uit de weg te houden en zijn ze er dus bij gebaat elkaar sterk te laten zijn, door elkaar dingen te gunnen.
Dat dit zoeken is, dat moge duidelijk zijn. Maar ik ben er wel blij mee dat er nog zoveel bespreekbaar is, dat er zoveel politiek kan worden bedreven, in plaats van dat er een saai en dichtgetikt regeerakkoord ligt waardoor de politiek feitelijk buitenspel wordt gezet, omdat alles eigenlijk al bepaald is. Juist doordat de oppositie buiten het spel staat, maar wel nodig is voor meerderheden in de eerste kamer, en een gevaar vormen voor het kabinet als mogelijke magneet voor eigen kiezers, kan zij juist dingen bereiken als het gaat om beleid.
Als PvdA en VVD weten te luisteren naar wat er leeft en daarop in blijven spelen, en verbonden weten te smeden in de eerste kamer, dan gaan we mooie politieke tijden tegemoet. Zin an!
@1: ik begrijp dat het lezen van dit stuk u geen vreugde gaf, maar ik heb nogal moeite om te begrijpen waarom en waarop u reageert. Gelukkig is te zien dat u zichzelf leuk vindt…
@2: bijna correct: ik relativeer de verschillen ook, maar niet bij de achterbannen. Dus kansen voor gepassioneerde professionaliteit zijn er volop, mits men in het zadel blijft…
@3: op zich is het verlies aan steun niet erg, dat deel ik wel. Maar het gaat er om dat deze regering naar iets anders moet zoeken dan is afgesproken. Ik ben bezorgd over het gebrekkige niveau van de afspraken: of het nu over zorgpremies gaat, verhuurdersbelasting of arbeidsmarkt… en de relaties hiertussen. Het levert alleen maar intense rellen op en gefrustreerde achterbannen. Na vijf van deze rellen is, ben ik bang, men op elkaar uitgekeken en duurt de stagnatie voort.
Terwijl de behoefte aan en de mogelijkheden voor moderne en nieuwe oplossingen zo groot zijn, b.v. door de decentralisatie.
#0 Als er twee ruilen, moet er één huilen. Ik denk dat beide partijen in huilen zullen uitbarsten. De eerste partij heeft zijn huilpartijtje al gehad, de tweede zal zeer spoedig volgen.
De uitgeruilde programmapunten waren gelukkig redelijk ondoordacht en de uitruil heeft niet tot een verbeteringsproces geleid. Dus het regeerakkoord gaat of als onwerkbaar de prullenbak in, of we zijn binnenkort verlost van Rutte II.
Er is de laatste dagen een heel hooggeleerde, buitengewoon creatieve en zeer productieve professional in het nieuws, dus over professionals zullen we het maar even niet hebben.
#2 Zolang behoudzucht betekent handhaving van de verzorgingsstaat is er niet zoveel tegen behoudzucht.
Swender van Wijnbergen schreef in de NRC “Zo verpest Rutte II ook de huren”. Hij kan een feuilleton beginnen, elke week minstens twee afleveringen, succes verzekerd.
@5 Als jij een brood koopt bij de bakker door jouw geld te ruilen tegen zijn brood, wie van jullie tweeën gaat dan huilen?