ELDERS - Snel groeiende Oost-Europese consumptiemaatschappijen krijgen steeds meer problemen met het verwerken van afval. En er ligt nog steeds een vuile erfenis uit het verleden.
Polen is de snelst groeiende economie, schrijft De Telegraaf deze week, een consumentenmarkt met 38 miljoen mensen en het enige Europese land dat geen last heeft van de crisis. Grijp uw kansen ondernemers! Polen kopen en blijven kopen. Maar waar laten ze hun afval?
Polen wordt, samen met tien andere lidstaten, door de EU gehekeld om zijn rotzooi, vuil en het bovenmatige afval, aldus Ewa Wilk in de Poolse krant Polityka. Het land lijdt onder het syndroom van een opkomende consumptiemaatschappij: kopen, hebben, weggooien, nieuwe kopen, goedkoop, zó goedkoop, het is zonde als je het niet koopt. En de tradities van de oudere generatie helpen niet mee. Enkele decennia geleden was er in Polen net als andere Oost-Europese landen schaarste op veel gebieden. De neiging dingen te bewaren is nog steeds, je weet maar nooit waar je ze voor kunt gebruiken. Inmiddels gaan Polen mee in de cultuur van de kapitalistische economie: elk jaar alles nieuw, kopen, kopen, we kunnen het betalen. Zo groeit de afvalberg.
Maar ook de Polen zullen er aan moeten wennen dat de groei van de consumptie een keerzijde heeft, schrijft Ewa in haar overdenkingen bij de voorjaarsschoonmaak. Als lid van de Europese Unie krijgt het land ook te maken met richtlijnen voor afvalverwerking en recycling. In Duitsland wordt ongeveer de helft van het afvalaanbod gerecycled en het doel is om dat aandeel tot 75 procent te verhogen in de nabije toekomst. In Polen wordt slechts tussen de 5 en 10 procent van het afval gerecycled. Alleen Roemenië en Letland scoren in de EU slechter. Op dat gebied is er nog veel werk te verrichten (hallo, ondernemers, bent u er nog?). De nieuwe wetgeving in Polen vereist een flinke gedragsverandering. Maar zoals de geschiedenis in andere landen laat zien: iedereen kan leren afval op de juiste plaatsen te deponeren en te scheiden.
Als Oostzee-land heeft Polen nog een ander afvalprobleem met een langere geschiedenis. Duizenden tonnen chemische wapens die sinds de Tweede Wereldoorlog in de Oostzee zijn gedumpt, vormen een levensgroot gevaar voor mens en milieu. Uit de containers die op de zeebodem liggen en door corrosie zijn aangevreten, kan op elk moment dodelijk gif weglekken. Het CHEMSEA project waarin elf onderzoekscentra uit Zweden, Finland, Litouwen, Duitsland en Polen samenwerken, probeert de gevaren in kaart te brengen en mogelijke rampen te voorkomen. Zo worden vissers bewust gemaakt van de gevaren die zij lopen.
De Oostzee is sinds 1945 een dumpplaats van militair afval. Tijdens de conferentie van Potsdam in 1945 werd besloten ongeveer 267.500 ton bommen, raketten en mijnen met daarin chemische wapens weg te doen. Al met al hebben de Russen 40.000 ton aan verschillende soorten containers met daarin adamsiet, mosterdgas, fosgeen, tabun en blauwzuur in een gebied van 2.800 km2 bij Bornholm gestort. Op hun beurt hebben de Britten in 1945 in de zeestraat Kleine Belt 69.000 ton munitie gevuld met tabun en 5.000 ton bommen met daarin fosgeen en tabun gedumpt. Een jaar later brachten de Amerikanen in de Deense zeestraten 42 Duitse schepen met 130.000 ton chemische munitie aan boord tot zinken.
Bij de ontmanteling van de Sovjet-Unie hebben de Russen deze traditie voortgezet met een geheime, maar door Zweedse journalisten gefilmde, dumping van containers met verlammende gassen en radioactief afval. Met als gevolg dat vanaf het midden van de jaren negentig het aantal gevallen van long- en huidkanker bij Zweedse vissers die tussen [het Deense eiland] Bornholm en Gotland voeren, sterk toenam. Onopgelost ypriet kan vele jaren in gecorrodeerde containers blijven en langzaam weglekken. Op een gegeven moment zullen de containers volledig uit elkaar vallen, waardoor enorme hoeveelheden dodelijk gif in het water van de Oostzee zullen stromen. De combinatie van chemische wapens en meer traditionele bommen kan een groot gevaar opleveren als na ontploffingen op de zeebodem de stranden worden overspoeld met giftige stoffen.
Terwijl de ecologen zich zorgen maken over deze erfenis van de oorlog in de Oostzee winden andere Polen zich op over een Duitse televisieserie waarin volgens hen de geschiedenis geweld aan wordt gedaan. De serie Unsere Mütter, unsere Väter gaat over gewone Duitsers in de oorlog, maar geeft volgens de Polen een verkeerd beeld van het Poolse verzet. En dus vlammen oude sentimenten op en wordt Angela Merkel afgebeeld in het uniform van een concentratiekampgevangene. Hoe lang nog?