Er wordt mij vanuit Nederland wel eens gevraagd wat er eigenlijk moet gebeuren om de drugsoorlog in Mexico te stoppen. Ik heb daar geen eenvoudig antwoord op, niet in de laatste plaats omdat ik bij lange na niet voldoende ben ingevoerd in de machinaties van zowel de Amerikaanse als Mexicaanse decision makers. Toch worden er door media en analisten regelmatig suggesties aangevoerd waar ik wel iets over te zeggen en heb, en die me nuttig en effectief lijken. Hieronder een langer opiniestuk met enkele basismaatregelen die in mijn optiek genomen zouden moeten worden om de drugscrisis in dit land effectiever te kunnen bestrijden.
Trek de militairen terug uit de drugsbestrijding
Tanks in de straten en zwaargewapende soldaten die bloeddorstige criminelen met militaire discipline te lijf gaan bekt politiek heel lekker, maar in de praktijk moet ik het eerste scenario nog zien waarbij het leger probleemloos politietaken op zich kan nemen. Soldaten worden opgeleid voor de landsverdediging en rampenbestrijding. Ze worden klaargestoomd om snel en effectief in te kunnen grijpen in niet-civiele conflicten. Respect voor de wet en voor burgerrechten is (in ieder geval in Mexico) minder belangrijk dat het verdedigen van het landsbelang en gehoorzaamheid in de militaire pikorde.
In tijden van oorlog dank je als burgers deze ijzervreters op je knieën dat ze voor je land vechten, maar in een criminaliteitsgolf ligt dat anders. Criminaliteitsbestrijding is een kwestie van hard maar rechtvaardig optreden in de geest van de wet, en daarvoor wordt bij uitstek de politie opgeleid, niet het leger. Gevolg: duizenden klachten over marteling, ontvoeringen en zelfs executies door het leger. Intern onderzoek naar wangedrag door militairen wordt bovendien niet door de civiele rechtbank behandeld, maar door het leger zelf. Zie pikorde en gebrek aan respect voor burgerrechter: all is fair in (love and) war, maar dit is geen oorlog. Dit is een criminaliteitsgolf. Een civiele kwestie, die door een civiel instituut (de politie) moet worden bestreden.
In steden als Ciudad Juárez en Tijuana heb ik talloze mensen gesproken over de rol van het leger. Niemand is blij met militaire aanwezigheid. Martelingen en ontvoeringen vinden op grote schaal plaats, terwijl het geweld niet is afgenomen. Het leger is niet effectief in de strijd tegen de kartels, maar heeft voor een sterker gevoel van onveiligheid gezorgd.
Nog een ander bijkomend probleem: steeds meer politiecommandanten worden direct uit de rangen van het leger gerekruteerd. Ook dat is problematisch, want in het geval van de drugsoorlog in Mexico is een militair in politie-uniform niet ineens een politiecommandant. Het beste voorbeeld is Julian Leyzaola, die onlangs is aangetreden als de nieuwe politiebaas van Ciudad Juárez. Deze voormalig luitenant-kolonel van de infanterie heeft in Tijuana het leger vrij spel gegeven in het arbitrair oppakken van ‘verdachten’ op basis van twijfelachtige getuigenverklaringen, waarna tientallen, zo niet honderden personen zonder juridische bijstand in militaire kazernes werden opgesloten. Mensenrechtenactivisten hebben uitvoerig gedocumenteerde zaken van door soldaten gemartelde verdachten.
Uiteraard heeft Leyzaola geen civiel onderzoek naar dergelijke zaken ingesteld vanuit de politie. Militaire vrienden onder elkaar.
Maak het politiekorps effectiever en professioneler
Goed, het leger moet dus weer de kazernes in. Maar wat dan? Met name de lokale politiekorpsen in Mexico, en dan vooral in kleine gemeenten, leiden aan een schrijnend gebrek aan professionaliteit. Agenten zijn vaak slecht opgeleid, slecht betaald, slecht bewapend en worden onvoldoende intern gecontroleerd. De volgende stap is het versterken en professionaliseren van het totaal niet voor haar taak berekende Mexicaanse politiekorps.
Stel, je bent een politieagent in een dorpje met 4000 inwoners in Chihuahua. Je verdient enkele honderden euro’s per maand, niet voldoende om van rond te kunnen komen. Je moet een gebied zo groot als Drenthe binnen de perken van de wet houden, maar hebt daarvoor slechts een korps van 15 man tot je beschikking. Die 15 agenten moeten het ook nog eens doen met slechts 2 patrouillewagens en welgeteld 1 handwapen, waarvan munitie ook niet echt ruim voorradig is. Met name in de kleine dorpjes hebben politieagenten veelal niet meer dan een basisschooldiploma, terwijl politieagenten juist hoog opgeleide professionals horen te zijn.
Je grootste tegenstanders, de lokale afdeling van het Juárez Kartel, hebben in de gemeente een kleine 40 pistoleros (gewapende kartelleden) gestationeerd. Ze hebben de beschikking over kogelvrije Chevrolet Suburbans, dragen allemaal twee handwapens en een AK-47 met pantserdoorborende kogels. In de kofferbak van de Suburbans liggen granaten, moderne radio-apparatuur, nachtkijkers, Dragunov geweren voor sluipshutters, een enkel anti-tankwapen. De pistoleros verdienen evenmin een waanzinnig salaris, maar het is altijd meer dan de lokale agenten.
Narcos bieden politiemedewerkers veelal de keuze tussen plata o plomo (zilver of lood): of we betalen je een voor jou aantrekkelijk bedrag uit onze drugsopbrengsten, zodat je ons met rust laat of met ons samen werkt, of we schieten jou en je hele familie dood.
President Felipe Calderón heeft recentelijk aangestuurd op een reorganisatie van de Mexicaanse politie: van duizenden lokale politiekorpsen naar een nationale politie die vanuit Mexico Stad wordt geleid. Op zich geen verkeerd idee: het verkort de lijntjes, geeft de federale regering meer invloed op de aanstelling van commandanten en kan potentieel de financiering verbeteren. Maar dat alleen maakt de Mexicaanse politie niet effectiever.
Meer geld, betere trainingen en opleidingen, een hoger drempelniveau om politieagent te kunnen worden, meer en betere wapens en materieel zijn net zo belangrijk. En niet alleen voor de bromsnor op straat. Ook rechercheurs en onderzoekers van federale agentschappen moeten beter worden opgeleid en meer geld krijgen. Nu wordt van minder dan 10% van alle misdaden in Mexico aangifte gedaan, een verbijsterend laag percentage. Dat heeft goeddeels te maken met het feit dat politieagenten nauwelijks onderzoek doen. Als ze het doen, is het vaak slordig en levert het geen arrestaties op (niet in het minst omdat ze in opdracht van de georganiseerde misdaad het onderzoek zelf traineren). Dat geeft burgers het gevoel dat de rechtsstaat niet werkt en wetteloosheid regeert. Lage salarissen maken ambtenaren kwetsbaar voor corruptie.
Ook moet de communicatie tussen federale en lokale onderzoeksagentschappen beter. Hoeveel onderzoeken blijven wel niet hangen tussen de instituten als een onderzoek federale status krijgt? De topzware en hemeltergend trage Mexicaanse bureaucratie werkt dat tegen.
Versterk de rechterlijke macht
Het drama omtrent de moord op Marisela Escobedo en haar dochter in Ciudad Juárez maakte eens te meer op tragische wijze duidelijk dat de Mexicaanse rechters niet in staat zijn de burger een gevoel van veiligheid te geven. Van de paar procent misdaden die worden aangegeven, belandt een miniem aantal uiteindelijk bij de rechtbank, waarvan nog eens een astronomisch klein aantal daadwerkelijk tot een veroordeling leidt. Rechters zijn overwerkt, onderbetaald, gevoelig voor corruptie en hebben te kampen met slecht onderzochte dossiers.
Meer rechters aannemen en ze hogere salarissen bieden is alvast een verbetering, maar het is belangrijk daarbij te benadrukken dat zo’n maatregel alleen effectief is als het onderzoeksproces vanaf de basis, dus bij de politie, verbetert. Zie de vorige paragrafen dus. Pas als burgers het idee hebben dat aangifte doen in ieder geval een redelijke kans op een veroordeling biedt, zal het gevoel van wetteloosheid afnemen. En daarmee ook het gevoel van onveiligheid.
Verbeter het gevangeniswezen
Leger weg, politie beter, rechters doen hun werk. Job’s done? Neen. Want veroordeelde criminelen moeten uiteindelijk naar de gevangenis. En ook daar is de situatie in Mexico zeer problematisch. Er zijn te weinig gevangenissen, de huizen van bewaring die er wel zijn zitten propvol. Ontsnappingen zijn aan de orde van de dag en het gevangenispersoneel is (zeker op lokaal niveau) extreem kwetsbaar voor corruptie. De Mexicaanse regering moet nieuwe installaties bouwen en het gevangenispersoneel beter opleiden, betalen en bewapenen. Wellicht zou het onder directe federale controle brengen van de gevangenissen dat proces kunnen stroomlijnen.
Geef mensenrechten hogere prioriteit
Sinds de president in 2006 zijn drugsoorlog ontketende, zijn er duizenden mensenrechtenschendingen gerapporteerd. Niet alleen in de directe confrontatie tussen politie/leger en georganiseerde misdaad, maar ook doordat de situatie van wetteloosheid en onveiligheid het makkelijker heeft gemaakt om basale rechten te schenden en ermee weg te komen. In de schaduw van de drugsoorlog vallen vele andere conflicten daardoor ineens buiten de juridische boot.
Mexico heeft op federaal niveau (nationale mensenrechtencommissie CNDH) en op deelstaatniveau commissies die op papier mensenrechten observeren en klachten van burgers in ontvangst nemen. Die organen zijn evenwel tandeloos en kunnen alleen ‘aanbevelingen’ doen. Pers en publiek zijn de enige partijen die daar momenteel naar luisteren, want vanuit de politiek heeft ‘veiligheid’ momenteel meer prioriteit dan ‘burgerrechten’, wat in de praktijk neerkomt op het vrij spel geven aan het leger. De mensenrechtencommissies moeten de mogelijkheid krijgen om zelf zaken bij rechtbanken aan te kunnen brengen.
Ook zou het geen gek idee zijn om naar Amerikaans voorbeeld het class action systeem in te voeren: individuele aanklachten als een enkele rechtszaak aanbrengen. Op die manier kunnen mensenrechtencommissies of groepen activisten structurele mensenrechtenschendingen efficiënter naar de rechtbank sturen en zo de duizenden slachtoffers en activisten verenigen met een gezamelijk doel: gerechtigheid.
En verder…
Dit is slechts een handjevol ideeën, uiteraard is met bovenstaande niet het hele probleem van la inseguridad (de onveiligheid) opgelost. Ook in de politiek, het onderwijs en de economie moet veel veranderen. Maar bovenstaande is naar mijn mening een eerste begin om de moeilijke situatie in Mexico te verbeteren.
Reacties (8)
Zou het niet veel beter zijn om het probleem bij de bron aan te pakken. Uiteindelijk is alles terug te leiden tot de vraag naar drugs. Wat nu als je drugs legaal maakt (natuurlijk zeer streng gecontroleerd en geregeld) voor een betaalbare prijs? Dan is de geldstroom naar de drugskartels volledig weg? Zou dat een optie zijn?
@Bram: Het is een bekend argument, maar de praktijk doet vermoeden dat legalisering nauwelijks iets zou uitrichten. In Mexico wordt het bezit van kleine hoeveelheden drugs al enkele jaren stilzwijgend gedoogd, zonder resultaat.
Verder wordt geschat dat de kartels zo’n 30 miljard dollar verdienen aan drugshandel en 6,6 miljard aan afpersingen, ontvoeringen en andere niet aan drugs gerelateerde criminaliteit. Naarmate het moeilijker wordt om drugs naar de VS te smokkelen richten de kartels zich meer en meer op andere vormen van misdaad. Legalisering neemt dan een inkomstenbron weg, maar dan leggen de zwaargewapende groepen met duizenden leden niet zomaar de wapens neer. De kans is groot dat er dan een terreur gaat ontstaan.
Daarnaast: legalisering werkt alleen als de hele wereld het in een keer zou doen, en dat is natuurlijk onrealistisch. En verder: streng gecontroleerd is in Mexico met zijn cultuur van corruptie een tamelijk ‘rekbaar’ begrip…
@2: legalisering doet de drugsgerelateerde kleine misdaad wel dalen, omdat de junkies dan niet iedere dag hun portie weer bij elkaar moeten stelen. Dat scheelt toch een slok op een borrel. En legalisering hoeft ook niet over de hele wereld tegelijk uit te worden gevoerd. Alcohol is in bepaalde delen van de wereld verboden en dat levert alleen (vooral) problemen op voor de landen, waar alcohol verboden is.
Dat de kartels blijven bestaan, dat denk ik ook wel, maar voor hen verandert er toch ook heel wat: mensen raken wel verslaafd aan drugs, maar niet aan ontvoeringen ;-)
Hoewel? De kartels zullen zich dan bijvoorbeeld meer op de door reclame gecreëerde verslaving aan luxe geld gaan richten. Mensensmokkel dus.
@Pedro: Kleine drugsgerelateerde criminaliteit is het probleem helemaal niet. Afpersingen, kidnappingen en schietpartijen zijn dat wel.
Je focus op verslavingen komt voort uit de veronderstelling dat verslaving de nummer een bron van vraag naar drugs zou zijn, maar dat is niet zo. Het overgrote gedeelte van de vraag komt door recreatief drugsgebruik, niet door verslaving.
@4: legalisering heeft geen invloed op de grote criminaliteit, wel op de kleine criminaliteit. Dat zet voor Mexico geen zoden aan de dijk, dat ben ik met je eens.
En als we het over Mexicaanse drugssmokkel hebben, komt een groot gedeelte van de vraag naar drugs toch echt wel door verslaving, volgens mij. We hebben het niet over marihuana in het geval van Mexico. Verder was mijn punt vooral op legalisering gericht, eigenlijk, en de gevolgen daarvan. Voor een toename aan verslaafden ben ik niet bang. Dat is na afloop van de drooglegging in de VS ook niet met alcohol gebeurd.
En of er een terreur gaat ontstaan na legalisering? Die kans acht ik niet zo groot. Die terreur bestaat nu al en terreur levert geen geld op. Ik ken de situatie in Mexico niet zo goed, maar als ik naar de pooiers op de wallen kijk, of naar de mannen van eer in Zuid Italië: in je eigen huis ga je geen rotzooi trappen, want dan maak je je eigen huis onbewoonbaar.
@Pedro: Even snelle reactie op je laatste punt: WAS het hier maar zoals in Zuid-Italië. Je zou eens in Tamaulipas moeten kijken. Of in Juarez. Of Tijuana vorig jaar. De terreur is er nu al, en het is hoogstwaarschijnlijk dat hij alleen maar groter wordt. Helaas is de situatie in Zuid-Italië veel minder goed te vergelijken met Mexico in dat opzicht. De ‘N-drangheta is misschien discreet, Los Zetas onthoofden, villen levend, hakken lichamen in stukken en executeren 72 mensen tegelijk. In hun eigen huis.
@6: Toch zijn dat soort praktijken alleen maar mogelijk vanwege de enorme hoeveelheid geld die er opgebracht wordt, voor meer dan 80% uit drugshandel. Je moet mensen nogal wat betalen om ze anderen levend te laten villen. Zonder de stevige fundering van de drugsinkomsten denk ik dat kartels snel uit elkaar zullen vallen.
Die Zetas zullen dan op weinig steun onder de plaatselijke bevolking kunnen rekenen, denk ik. Die steun is, samen met de hoge werkloosheid, wel de reden, waarom de mafia in het zuiden van Italië nog steeds zo sterk is. Dat is dan wel een verschil met het zuiden van Italië.