Verkiezingen in Corona-tijd: nog veel huiswerk voor de spoedwet

Foto: DennisM2 (cc)

COLUMN - van Prof.Mr. Aalt Willem Heringa.

Afgelopen maanden hebben we gezien hoe her en der in de wereld verkiezingen geraakt zijn door het Corona-virus. Verkiezingen zijn uitgesteld en later weer ingehaald en gehouden, maar dan wel met tal van veiligheidsmaatregelen. En inderdaad is het nuttig en cruciaal om na te denken over hoe verkiezingen in Corona-tijd te houden en daarvoor de nodige voorzieningen te treffen. Uitgangspunt is dat het veel beter is om verkiezingen te houden dan deze te moeten uitstellen. Tenslotte is democratie onlosmakelijk verbonden met regelmatige verkiezingen en wisselingen van de wacht. Maar dan hebben staten wel de plicht om die veilig en toegankelijk en met alle waarborgen te organiseren, en dat betekent in Corona-tijden mogelijk iets anders dan in het oude normaal.

Even nog over uitstel: afgelopen half jaar werden her en der verkiezingen juridisch of feitelijk uitgesteld omdat men overvallen was door Corona. Soms bevatten grondwetten een voorziening daarvoor. Hoe dan ook lijkt mij dat als er daartoe binnen de wettelijke mogelijkheden ooit toe zou moeten worden besloten, dat niet gebeurt met gewone (regerings)meerderheid, maar dat afgesproken wordt dat zulks alleen gebeurt met een brede overeenstemming zodat voorkomen wordt dat uitstel gezien wordt als middel voor de regering of meerderheid om zich een voordeeltje te verschaffen of wat langer aan de macht te kunnen blijven.

Tijdelijke wet

Op 2 oktober diende het kabinet het voorstel van wet in “Tijdelijke wet verkiezingen COVID-19” (35 590). Dit voorstel bevat een groot aantal regels over stembureaus; zo wordt het mogelijk om stembureaus te verplaatsen, mobiele stembureaus aan te wijzen, stembureaus met beperkte toegang aan te wijzen (bij voorbeeld alleen voor de ouderen die in die locatie wonen), het tellen van de stemmen elders te laten plaatsvinden en uitbreiding van het aantal minimaal aanwezige leden tot vier. Ook bevat het voorstel een aantal gedragsregels waarvan de belangrijkste een gezondheidscheck is (de sanctie dat bij het niet voldoen daaraan de toegang kan worden ontzegd is bij amendement geschrapt), wordt het tonen (en niet meer het overhandigen) van het identiteitsbewijs mogelijk, wordt het aantal stemvolmachten uitgebreid (wordt drie) en kan een volmacht ook elektronisch worden aangevraagd. De wet is tijdelijk omdat deze gaat vervallen op 1 juli 2021, maar wel kan zij bij Koninklijk Besluit (KB) steeds met zes maanden worden verlengd. Zo’n KB moet als ontwerp vier weken aan de Staten-Generaal worden overgelegd.

Op 15 oktober is het voorstel aanvaard door de Tweede Kamer met alleen FvD tegen; het woord is nu aan de Eerste Kamer.

Wat staat er niet in

Er wordt dus niet voorgesteld om het per brief stemmen mogelijk te maken of ook over te gaan tot ‘early voting’, of op grotere schaal volmachten mogelijk te maken. Ook is er uiteraard een feitelijk probleem van geschikte stembureau locaties (ter voorkoming van lange rijen en de mogelijkheid afstand te kunnen houden binnen).

Gezondheidscheck

Bij amendement is art. 9 lid 2 in de zin veranderd dat het niet meer zo is dat bij een ontbrekende of negatieve gezondheidscheck een kiezer de toegang tot het stembureau kan worden geweigerd (wat inderdaad een inbreuk zou zijn op het stemrecht), maar dat een kiezer die weet dat hij niet aan de gezondheidscheck voldoet het stembureau niet betreedt. Daarmee is deze bepaling dus nietszeggend geworden en niet meer dan een oproep aan kiezers.

Financiële steun

Tevens is door de regering 30 miljoen euro toegezegd aan gemeenten als financiële compensatie omdat uiteraard de regels over stembureaus en uitbreiding van het aantal leden van het stembureau extra kosten met zich brengen. Of deze compensatie voldoende is zal bezien gaan worden in overleg tussen de regering en gemeenten, en er worden ook nog nadere peilingen in januari gehouden over de extra faciliteiten en daarmee verband houdende kosten.

Briefstemmen en Early voting?

Voor de hand ligt uiteraard de vraag waarom er in dit voorstel niet ook gekozen is om briefstemmen mogelijk te maken. Tijdens de behandeling in de Tweede Kamer bleek dat daartoe een voorziening moet worden getroffen in afwijking van de Kieswet; op zich is dat geen argument want de Tijdelijke wet is deels een afwijking van de Kieswet en bij Tijdelijke wet kan daarvan natuurlijk worden afgeweken. Maar de regering had daar niet voor gekozen en was niet bereid om via een Nota van Wijzigingen dat te regelen. Wel werd aangegeven dat een vorm van briefstemmen voor kiezers geregeld zou kunnen worden in een separaat spoed wetsvoorstel. De Tweede Kamer gaat daarover verder in november geïnformeerd worden. Het lijkt mij wel wat slordig dat die kwestie, met alle voors en tegens, niet al in deze Tijdelijke wet is meegenomen en voorbereid. Ook aangezien briefstemmen een handige optie lijkt om opstoppingen bij stembureaus te voorkomen en kiezers de kans zou geven adviezen om thuis te blijven te kunnen opvolgen.

Evenmin bevat het voorstel een regeling van een mogelijkheid voor early voting, zodat kiezers al eerder en meer gespreid een stem zouden kunnen uitbrengen. Die mogelijkheid zou bestudeerd kunnen worden tezamen met de mogelijkheid van het briefstemmen omdat dan dezelfde formulieren kunnen worden gebruikt en niet stembureaus behoeven te worden ingericht, maar volstaan kan worden met postbussen op bijvoorbeeld een gemeentehuis.

Kortom

Kortom: een spoedwet waar wat mij betreft nog wat huiswerk aan vast zit, maar die in ieder geval wel op de korte termijn soelaas kan bieden voor een aantal aanstaande gemeenteraadsverkiezingen vanwege enkele gemeentelijke herindelingen. Voor de Tweede Kamerverkiezingen lijkt mij bestudering van enkele verdere varianten inderdaad aangewezen.


Deze column verscheen eerder bij het Montesquieu Instituut
.

Reacties (13)

#1 Hans Verbeek

[Red. edit] Reageer a.u.b. op de inhoud van het stuk. Het gaat niet over welke partijen voor of tegen maatregelen zijn maar over op welke wijze de verkiezingen plaats zullen vinden. [/Red. edit]

  • Volgende discussie
#2 Le Redoutable

Verkiezingen in Corona tijdperk lijken mij niet zo heel erg moeilijk. Gebruik grote leegstaande ruimte’s als sportzalen, theaters en stationshallen als ruimte met een ruim afgezet zigzag system als wachtrij. De kiescommissie zet je achter een scherm, wat werkt bij de kassière en de incheck medewerker werkt hier net zo goed. Geef kwetsbare mensen hun eigen stembureau of een eigen tijdslot, sowieso denk ik dat de drukte veel minder een probleem is omdat het overgrote deel thuiswerkt en dus flexibel een tijdstip om te gaan stemmen kan kiezen.

Vervolgens haal je de stemcomputer weer van stal, dan hoeven er geen miljoenen stembiljetten van hand tot hand en heb je ook geen zalen vol tellende mensen nodig.

Stemmen per post lijkt mij een slecht idee, het hele idee van het stembureau is om te controleren of diegene die stemt ook de stemgerechtigde is en dat diegene ook vrijuit zijn eigen keuze kan maken, dat gooi je dan in 1 keer weg. En je hebt dan nog steeds onnodig veel extra contactmomenten gecreëerd.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#3 Jos van Dijk
  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#4 Joop

Mooie proef op de som is er al geweest onlangs. In verschillende gemeenten waar vanwege herindeling gestemd moest worden.

https://www.volkskrant.nl/nieuws-achtergrond/alles-wordt-net-even-anders-met-stemmen-in-vught-in-coronatijd~b47d376d/

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#5 Frank789

Is er een waterdicht systeem om per brief te stemmen?

Als je corona hebt en niet mag stemmen of gewoon ziek bent en niet kunt stemmen kun je nu toch alleen een volmacht afgeven? Daarbij moet je er op vertrouwen dat die persoon jouw keuze respecteert, maar geef je ook je stemgeheim op.
Dat is toch raar?
Als je in het buitenland woont mag je immers wél per brief stemmen.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#6 Hans Verbeek

Wellicht kunnen er uitzonderingen op de corona-regels gemaakt worden voor de verkiezingsdag en de stembureaus. Zoals we ook doen voor professionele sporters en kerken.
Stemlokalen in de open lucht (sportvelden, schoolpleinen) lijken mij prima mogelijk.

@2: bedankt voor je nuttige bijdrage
Goede tips om de kwetsbaren te beschermen en het massaal per post stemmen lijkt mij ook onzinnig.

@3: deze baanbrekende plannen verdienen m.i. een aparte discussie… ik hoorde haar al “sluipmoordenares-van-de-democratie” genoemd worden. Ollongren is nooit gekozen en ik hoop dat ze ook deze keer niet op de kieslijst komt

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#7 Frank789

@6: [ Ollongren is nooit gekozen ]

Van de 150 Kamerleden zijn er slechts 22 “gekozen”, de rest heeft de kiesdeler van 62.000 helemaal niet gehaald, die liften gewoon lekker mee op de stemmen van de nummer 1 van de partij, soms ook op de nummers 2 en 3.

Die 22 gekozen plus 128 “ongekozen” Kamerleden hebben vervolgens in meerderheid de regeringsploeg van Rutte gekozen, dus Ollongren is mede gekozen door diegenen die wij gekozen hebben en hun meelifters die we niet direct gekozen hebben.

Uiteraard mag Ollongren geheel zelfstandig wetten uitvaardigen (kuch) zonder overleg met het kabinet en is zij, en zij alleen, verantwoordelijk en niet het hele kabinet plus ondersteunende Kamerleden, zodat we lekker al onze pijlen op deze ene dame kunnen richten, geheel in de stijl die we van alt-rechts gewend zijn.

Heeft iemand hoestbonbons?

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#8 Joop

@7.

Ja, dan zou je bijna een kiesdistrictenstelsel willen. Daar wordt in elk ’s district gekozen voor iemand, die zich dan ook weer moet verantwoorden voor zijn achterban, wat heb jij gedaan voor onze streek of stad?

Mijn idee is dat het het partij stelsel verleden tijd is, en dat die sherry bidet ergens gelijk heeft met meer directe democratie.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#9 Frank789

@8: [ wat heb jij gedaan voor onze streek of stad? ]

Dat moet je je afvragen tijdens de provinciale verkiezingen of de gemeenteverkiezingen.

Van mij mogen er best meer politici komen die hun roots nu eens niet in de Randstad hebben liggen, maar een districtenstelsel riekt mij teveel naar “winner takes all” ofwel de UK en de US en die puinhopen daar kennen met Trump en Brexit we maar al te goed.

Ik zie liever dat ik mijn stem voor milieu, economie, veiligheid, gezondheid en zo voorts aan verschillende partijen kan geven.
Dus voor elk onderwerp liggen de stemverhoudingen in de Kamer anders. Dus een coalitieregering is ook niet meer mogelijk, alleen een soort nationaal kabinet.

Ennuh, Baudet heeft helemaal niks met democratie, dat is allemaal voor de bühne.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#10 Hans Verbeek

@7: Ollongren heeft het afgelopen decennium niet eens op een kieslijst gestaan voor haar partij

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#11 Co Stuifbergen

@7, @8: Duitsland heeft een districtenstelsel. Iedere kandidaat die in een district wint, komt in het parlement.
Toch komt de zetelverdeling in het parlement overeen met het totale aantal stemmen op de partijen: er worden namelijk parlementsleden toegevoegd om de verhoudingen eerlijk te maken.
Een gevolg is dat het aantal parlementsleden afhangt van de verkiezingsuitslag.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#12 Frank789

@11: Dus niet “winner takes all”. Die kandidaten zullen dan wel een mix van lokale en landelijke issues neerzetten.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#13 Co Stuifbergen

Het is overigens niet verboden om als regionale partij mee te doen aan nationale verkiezingen.
Sterker nog, niet alle partijen staan in ieder kiesdistrict op het stembiljet.

Maar blijkbaar vinden de meeste kiezers dat hun belangen voldoende behartigd worden door de nationale partijen.
Zelfs de partij voor het Noorden blijft buiten de Tweede Kamer, terwijl Groningers volgens mij toch wel merken dat de nationale overheid niet goed rekening met hun houdt.

  • Vorige discussie