Tweede Kamer herpak nu eerst je macht

COLUMN - Wat je er ook van vindt, hij zit er nog. Rutte ontliep de kruisiging waarvan sommige dachten dat hij aanstaande was. Maar hoe nu verder op een manier waarop recht wordt gedaan? Recht aan Omtzigt. Recht aan de tegenmacht die de Tweede Kamer moet kunnen zijn. Recht aan de waarde van onpartijdigheid.

De Tweede Kamer heeft deze situatie wel een beetje aan zichzelf te danken en met name aan D66. De plannen om de koning(in) niet meer bij de formatie te betrekken kwamen vandaan bij de partijgenoten van Kaag, Van der Ham en Schouw. Maar de Kamer heeft weinig vastgelegd over hoe ze vindt dat die formatie precies moet verlopen. Dit is het moment om daar iets aan te doen.

Een premier met weglaklak aan z’n vingers

De situatie die zich nu voor doet is lichtelijk absurd. Op dit moment wil waarschijnlijk geen politiek leider in zee met de grootste partij. Niet alleen vanwege de leugentjes van deze week. Maar vanwege al die andere leugentjes. En vooral het ontbrekende besef dat een transparante overheid de basis vormt voor vertrouwen in de overheid. De leugentjes van deze week waren de druppel.

Het vertrouwen in de overheid is niet groter geworden de afgelopen jaren. Niet in Groningen. Niet onder de ouders van de toeslagenaffaire. Niet bij de mensen die met het UWV en andere uitvoeringsorganisaties te maken hebben gehad. En vertrouwen in deze formatie heeft nu niemand meer.

Zo is onder Rutte’s leiding de overheid opgeschoven naar het kolderieke angstbeeld dat (neo)liberalen zo graag van haar schetsen. Ze is de vijand en moet zo klein mogelijk zijn.

Nu: een missionair rompkabinet met gedoogsteun

Wel fijn aan de hele formatiesituatie is dat we de pandemie even konden vergeten. Maar de pandemie is ons niet vergeten en om die het hoofd te bieden hebben we wel een kabinet nodig met enig mandaat.

Daarom is het misschien het beste om na het paasweekend de zittende bewindslieden een tijdelijke doorstart te geven. Een toegift van het kabinet Rutte 3. Met een beperkte taak en een beperkt mandaat. Ministers die direct met de zorg en de economische consequenties van de pandemie te maken hebben, missionair hun werk laten doen. Voor de rest van het kabinet kan de afspraak zijn om alleen met een twee derde meerderheid te regeren.

En het zou een mooie geste zijn als die constructie buiten Rutte om tot stand komt. Een gedoogafspraak van D66, het CDA, de ChristenUnie, de PvdA en Ja21 voor een missionair rompkabinet. Met Rutte als enige politiek leider aan boord. Kaag en Hoekstra verlaten het kabinet en zetten voorlopig hun werk vanuit de kamer voort.

en een formatie-formateur

Terwijl het kabinet zo door kan met de belangrijkste werkzaamheden stelt de kamer een formatie-formateur aan. Iemand die samen met de Tweede Kamer gaat nadenken over hoe de formatie moet worden ingericht en daar afspraken over maakt. Hij heet bijvoorbeeld Johan Remkes.

Onder leiding van Remkes verscheen het rapport Lage drempels, hoge dijken waarin verschillende adviezen staan over het beter inrichten van de formatie. Hoe deze transparanter kan zijn bijvoorbeeld. Hij lijkt de aangewezen persoon om daar binnen korte tijd goede afspraken over op papier te krijgen. Dat kunnen afspraken zijn over de onafhankelijkheid van verkenners en informateurs – niemand uit de Kamer of het Kabinet. En over ambtelijke ondersteuning en een secretariaat dat onder de Tweede Kamer valt.

Bovendien is Remkes van de VVD. Dus als hij daarover met de partijleiders in de Tweede Kamer praat, kan hij ook fungeren als vertegenwoordiger van de VVD. Want het zou weinig vertrouwen wekken als Rutte daarbij betrokken wordt.

Thematische verkenners

Tot het moment dat Remkes de nieuwe werkwijze op papier heeft zal de formatie stil liggen. Maar dat hoeft niet te betekenen dat de kamer stil zit. Begin binnen de kamer een informatieproces door op enkele belangrijke thema’s een verkenner te benoemen. Verkenners die louter inhoudelijk gaan zoeken naar thematische akkoorden met een breed draagvlak.

Een verkenner voor de woningmarkt bijvoorbeeld. Die met de woordvoerders van alle partijen gaat praten en hun verkiezingsprogramma’s doorneemt. Die buiten het parlement deskundigen raadpleegt, planbureau’s en onderzoeksinstituten. Een verkenner die zoekt naar breed gedragen politieke oplossingen, dat in een akkoord giet, klaar voor gebruik bij de volgende formatie.

Zo’n verkenner kan er ook komen voor duurzaamheid en voor post corona economische herstel. En bovenal voor de verhouding tussen overheid en burgers. Want hoe zorgt een volgend kabinet ervoor dat de overheid niet meer over z’n eigen burgers heen walst. Niet over Groningers, niet over ouders die gebruik maken van een toeslag van de belastingdienst, over niemand. Noem het, met Omtzigt, een nieuw sociaal contract. Want er is wel wat vertrouwen te herstellen.

Door die verkenners zo hun werk te laten doen kan de Kamer het initiatief en daarmee de macht naar zich toetrekken.

Met of zonder

Hopelijk heeft de Kamer dan voor de zomer met zichzelf afgesproken hoe de formatie ingericht moet worden. Een volgende verkenner kan met die afspraken gelijk aan de slag. En als er dan ook een aantal breed gedragen thematische akkoorden ligt en de pandemie onder controle is kan het land weer verder. Met of zonder Rutte.