ELDERS - Tsjechen vrezen de machtsovername door een Trumpiaans duo van een populist en een millionair.
Dertigduizend demonstranten gingen alleen al in Praag de straat op om afkeuring te laten horen over de weigering van president Milos Zeman het ontslag van de minister van Financiën Andrej Babis te accepteren. Net als in de Fluwelen Revolutie die in 1989 een einde maakte aan het communistische regime rinkelden zij met hun sleutelbossen op het Wenceslasplein. Ook in andere steden waren er grote demonstraties.
Premier Sobotka van de centrum-linkse regering wil Babis ontslaan wegens vermoedens van belastingontduiking. Hij zou belastingvrije aandelen gekocht hebben van Agrofert, het concern dat hij leidde voordat hij de politiek in ging met de nieuwe anti-establismentpartij ANO. Sobotka wilde met het ontslag de weg vrij maken voor een onafhankelijk onderzoek. Zeman, de eigenzinnige populistische president, weigerde het ontslag van Babis te ondertekenen. Hij wil tussentijdse verkiezingen uitschrijven waarbij ANO als vermoedelijk grootste partij uit de bus zou komen. Dan kan Babis premier worden en dat zou ook Zemans eigen positie ten goede komen. Begin volgend jaar zijn er weer presidentsverkiezingen. De meerderheid van het Tsjechische parlement, inclusief ANO, verzet zich tegen deze plannen en houdt vast aan de reguliere verkiezingen in oktober.
Aanvankelijk wilde Sobotka zijn regering wel ontbinden om de crisis rond Babis op te lossen. Maar hij veranderde van mening nadat president Milos Zeman aangaf dat hij het ontslag zou beschouwen als het opstappen van de premier, niet als het vertrek van het hele kabinet. In dat geval zou rivaal Babis zijn post behouden. Vervolgens bood Sobotka aan Babis te laten vervangen door een nieuwe minister van ANO die geen banden heeft met Agrofert. Babis heeft het parlement laten weten dat hij onder geen beding wenst te vertrekken. De bal ligt nu bij Zeman, die volgens de grondwet geen termen heeft om het ontslag tegen te houden. Voor donderdagavond waren nieuwe demonstraties aangekondigd bij het presidentieel paleis op de Praagse burcht.
Babis, de op een na rijkste man van Tsjechië, wordt wel vergeleken met Donald Trump. Ondanks zijn vroegere relaties met de Russische geheime dienst KGB en onduidelijkheden bij zijn overname van het bedrijf Agrofert na de omwenteling wist hij in de Tsjechische politiek met ANO een populaire positie te veroveren als opponent van de door veel Tsjechen niet meer vertrouwde oude partijen. Het eigendom van een groot aantal mediabedrijven zal hem daarbij hebben geholpen. ANO (‘Ja’ in het Tsjechisch en tevens afkorting van de ‘beweging van ontevreden burgers’) bestaat sinds 2011 en behaalde bij de verkiezingen in 2013 bijna 20% van de stemmen en 47 zetels in het Tsjechische Huis van Afgevaardigden.
Zeman, ooit sociaaldemocratisch premier en weinig succesvol met zijn eigen anti-establismentpartij, is een groot bewonderaar van Trump. Hij verdedigt ook het optreden van Rusland in Oekraïne, is voor het opheffen van de sancties, en doet er alles aan de relaties met Rusland, en ook met China, aan te halen ten koste van de Europese integratie. Maar president Zeman heeft in zijn nieuwe functie weinig macht. Tot zijn verdriet. Hij is al eerder met de regering in aanvaring gekomen over zijn bevoegdheden. Met beoogd premier Babis, die net als Trump zijn land als een bedrijf wil leiden, kan dat veranderen. Babis is Zeman nog een en ander verschuldigd voor de steun die Milos als premier aan het begin van deze eeuw Andrej verleende toen Agrofert nog moest worden opgebouwd.
Als het duo Zeman-Babis er in slaagt de macht naar zich toe te trekken levert dat een nieuw probleem op voor de Europese integratie. Na Hongarije en Polen zal Tsjechië een nieuwe hobbel worden voor de eenheid die andere lidstaten nog steeds zonder veel succes nastreven. Er zullen nieuwe doemscenario’s opduiken over verstoring van de verhoudingen in de EU door Rusland. Het onderling wantrouwen zal groeien.
Zowel Sobotka als Zeman kondigden gisteren aan een beroep te doen op het Grondwettelijk Hof om in hun conflict tussenbeide te komen. De demonstranten hebben aangekondigd door te gaan totdat aan hun eisen voor herstel van de democratie is voldaan.