Transparante burger, ondoorzichtige overheid

GeenCommentaar heeft altijd ruimte voor gastloggers. Dit stuk is van Dimitri Tokmetzis, een journalist die op zijn weblog over privacy, controle en toezicht in Nederland en daarbuiten schrijft.

Gisteren vond in de Eerste Kamer dan eindelijk de hoorzitting plaats over het Elektronisch Patiënten Dossier. Veel Nederlanders hebben hier naar uitgekeken. Op sommige momenten ben je blij dat er een wat suffig en stoffig instituut is dat nog eens goed kijkt naar de derrie die de Tweede Kamer heeft uitgebraakt. Maar och ironie, ironie. Het is weer eens zover. Het valt me op dat privacygevoelige projecten geregeld in het halfduister tot stand komen en aan een normale democratische controle worden onttrokken. Dat is gek. Het zijn projecten die het doen en laten van de burger transparant maken. Maar de wederzijdse transparantie is ver te zoeken.

De Eerste Kamer-commissie heeft het in haar wijsheid besloten om de hoorzitting achter gesloten deuren te houden. Dit is op verzoek van het Rathenau-instituut gebeurd. Dat wil deskundigen de mogelijkheid geven om vrijuit te spreken. Waarom dat niet in een openbare zitting kan, begrijp ik niet. Er komt een verslag, dat wel. Maar staat daar dan minder in? Zo nee, waarom dan niet openbaar? Daarnaast zit het ook juridisch niet lekker. Het Reglement van Orde schrijft voor dat hoorzittingen in principe openbaar zijn. Dat lijkt me ook niet meer dan normaal. We hebben het hier toch niet over een pausverkiezing, maar over een gewone democratische procedure.

Het EPD zal diep ingrijpen op ieders leven. Goed dat de Eerste Kamer daarom wat langer stilstaat dan de drie nanoseconden die de Tweede Kamer ervoor nodig had het EPD goed te keuren. Het is ook uitermate wrang dat Jan Staman, de directeur van het Rathenau, vorige week nog in NRC de burger aanmoedigde wantrouwend te staan tegenover grote IT-projecten van de overheid. We vernemen blijkbaar wel uit het commissieverslag hoe we erover moeten denken. We moeten er maar op vertrouwen dat alle relevante informatie daar in staat.

Want als het puntje bij paaltje komt (of als het blijkbaar goed uitkomt) raakt belangrijke informatie geregeld zoek. Informatie die de burger in staat moet kunnen stellen om te controleren wat een onderzoeker in opdracht van de overheid heeft geconcludeerd. Het blad Digitaal Bestuur krijgt bijvoorbeeld stukken over een onderzoek naar de politie Gelderland-Midden niet boven tafel. De reden? De stukken bestaan officieel niet. Nou ja, ze bestaan wel, sterker nog, ze staan op de server van Binnenlandse Zaken, maar ze zijn juridisch niet van het ministerie. Dus nee, u, de burger, kunt de twijfelachtige conclusie van de commissie niet controleren.

Diezelfde grap zagen we onlangs terug bij het onderzoek van Jeltje van Nieuwenhoven naar de acceptatie van de reiziger van de OV-chipkaart. Haar functie van OV-ambassadeur was ingesteld door de Tweede Kamer en ze rapporteert aan de Kamer en het ministerie van Verkeer en Waterstaat. Volgens haar rapport (ze claimt dat zelf te hebben gefinancierd) zien wij, de brave burger, de OV-chipkaart als het Geschenk Gods zelve. Journalist Brenno de Winter vroeg toch maar eens de achterliggende stukken op om te kijken waar Van Nieuwenhovens enthousiasme op was gebaseerd. Hij kreeg te horen dat de OV-ambassadeur geen bestuursorgaan was en kreeg dus nul op rekest. Eerst vertelde ze dat alle relevante informatie in het rapport stond. Later claimde ze dat de stukken in het geheel niet bestonden. Ik heb nog geen actie van de Kamers gezien.

Nu zijn de Eerste en Tweede Kamerleden geen bestuurders. Ze controleren juist het bestuur namens ons, de burgers die hen (getrapt) hebben gekozen. Begin dit jaar kwam het zoveelste rapport over parlementaire zelfreflectie tot, oh ironie, onder meer de volgende conclusie: parlementariërs moeten zich eens wat minder als bestuurders gedragen en zich meer op hun controlerende taak richten. Zeker in privacygevoelige kwesties, waarbij de transparantie van de burger wordt afgedwongen, zou ik graag een parlement zien dat die transparantie wederzijds maakt. Zodat wij ook eens kunnen zien hoe het bestuur tot die beslissingen komt. En misschien, ik noem maar wat geks, kunnen we er ook eens over meepraten.