OPINIE - Het kabinet heeft afgelopen week bekend gemaakt dat de ouderenzorg het komend jaar een financiële injectie krijgt van 435 miljoen euro, onderdeel van een vier jaar durend investeringsprogramma dat 1,2 miljard euro omvat. Minister Hugo de Jonge wil dat geld oormerken: het geld is bedoeld voor de inzet van tienduizenden extra zorgverleners. Wordt het anders ingezet, dan wil de minister het kunnen terugvorderen. Verder heeft de minister nog maar weer eens geroepen dat de regeldruk omlaag moet en dat er een imagocampagne moet komen.
Begin december kwam het Researchcentrum voor Onderwijs en Arbeidsmarkt (van Maastricht University) met de eufemistische constatering dat er moeilijkheden worden verwacht bij het vinden van geschikt personeel worden eveneens verwacht in de zorg- en welzijn-beroepen – een gevolg van de toenemende vergrijzing. In zijn brief ‘Arbeidsmarktbeleid en opleidingen zorgsector’ meldt de minister dat als de overheid nu niet handelt op de toenemende behoefte aan personeel, er in 2022 een personeelstekort van ongeveer 100.000 tot 125.000 professionals ontstaat.
Den Haag, we have a problem
Met dit soort uitspraken wordt de schijn gewekt dat de zorgsector afstevent op een probleem. De realiteit is echter dat in verschillende regio’s de arbeidsmarktkrapte al volop merkbaar is. Er zijn duizenden vacatures. Planners krijgen de werkroosters niet meer rond, omdat enerzijds openstaande vacatures niet worden opgevuld en anderzijds er veel uitval is (het ziekteverzuim in de zorg gaat richting 6% terwijl het landelijk gemiddelde rond de 3,5% ligt). Daar komt bovenop dat de zorg zodanig is ingericht dat parttime contracten overheersen, iets wat het coachen van teams extra bewerkelijk maakt. Door ziekteverzuim en vacatures loopt de werkdruk op en dat zorgt voor een toenemend verloop – alleen al in Brabant verlieten in 2017 10.000 zorgprofessionals hun sector.
Neerwaartse spiraal
De combinatie van deze twee trends – vacatures en stijgend ziekteverzuim – is een extreem giftige mix. Veel thuiszorginstellingen huren voor het opvullen van formatieplaatsen en het vervangen van zieke medewerkers (duurdere) uitzendkrachten in, terwijl de vergoeding vastgesteld is op zorgpersoneel in loondienst. Het effect hiervan is dat instellingen hun financiële reserves moeten aanspreken. Deze duikvlucht zal de komende tijd hoogstwaarschijnlijk leiden tot een snel toenemend aantal faillissementen, want naast de kosten voor uitzendkrachten zijn de instellingen veel tijd kwijt aan het managen van de problemen rondom bezetting en ziekteverzuim.
Kernprobleem: toezichthouders
‘Zonder robots krijgen 300.000 ouderen straks geen zorg’, aldus een kop van Skipr, een toonaangevend medium voor de Nederlandse zorgsector. KPMG heeft berekend dat er in 2040 per jaar 180 miljoen uur zorg nodig is, terwijl er tegen die tijd – bij de huidige omstandigheden – maar 80 miljoen uur zorg geleverd kan worden.
Maar het grootste probleem van de thuiszorg is niet de vergrijzing of het arbeidsmarkttekort. Het probleem zit in de raden van toezicht/raden van commissarissen die bestuurders aanstellen uit de zorgsector. Zaken als dienend leiderschap, sturen op resultaat en het aanbrengen van duidelijke (kwaliteits)kaders zijn in de zorg meer uitzondering dan regel. De bestuurders trekken daardoor managers aan die niet bedrijfsmatig opereren, maar voor de status quo van zorgprocessen en de zorgcultuur gaan. Bovendien zijn in veel zorginstellingen zorgmanagers of directeuren niet resultaatverantwoordelijk en wordt de organisatie vanuit de staf (HR, finance) aangestuurd. Dat zorgt voor een split brain waarbij noch de lijnoperatie, noch de staf beschikt over volledig inzicht en effectief mandaat.
Ontbreken van de juiste prikkels
De optelsom van een enorme vraag en een gegarandeerde financiering (ofwel het omgekeerde van echte marktwerking) is dat er in de zorg geen enkele prikkel is om bedrijfsmatiger te gaan werken, laat staan na te denken over hoe je de zorgprofessional het beste tot zijn of haar recht kunt laten komen. Ook zelfsturing of zelforganisatie lost het probleem niet op, maar verergert het juist: want daarbij wordt van zorgprofessional gevraagd dat zij een deel van hun uiterst schaarse tijd aan de organisatie van hun werk besteden. Hoezo alle handen aan het bed – of in bedrijfsmatige termen: alle hens aan dek? Kortom, als er niets verandert zijn het de toezichthouders die hun eigen zorgorganisaties de komende jaren om zeep helpen.
Er is geen ‘extra personeel’
De keuze van de minister om extra geld beschikbaar te stellen ‘uitsluitend voor personeel’ is dan ook onbegrijpelijk en zelfs contraproductief. Het gaat hoogstens allerlei geldstromen en extra controlemechanismen opleveren die niet tot extra zorgcapaciteit leiden. Die extra zorgcapaciteit is er namelijk niet. Niet op de arbeidsmarkt, niet in de schoolbanken. De vraag naar zorg neemt echter wel toe.
Een betere keuze is om de zorgsector volop te laten investeren in technologie: met de inzet van sensoren, domotica en video-calls (zorg op afstand) kunnen zorgprofessionals veel effectiever worden ingezet – namelijk met een enorme besparing op reistijd (die niet vergoed wordt) en op die momenten en plaatsen waar ze echt nodig zijn. Bij deze keuze hoort ook een nieuwe visie op zorg.
Investeren in innovatie?
Moet er dan geld naar de zorginstellingen voor innovatie? De verleiding is groot om ‘ja’ te zeggen. Maar het is de vraag of zorginstellingen de competenties (kennis, durf, leiderschap) in huis hebben om heel snel bij te sturen en de bakens te verzetten. Met meer dan 450 zorginstellingen in ons land is de kans groot dat er veel middelen verloren gaan in het innovatiecircus, omdat iedereen het wiel wil uitvinden terwijl de oplossingen en best practices al lang beschikbaar zijn.
Het begint dus aan de top. Uit de Management Scope top100 blijkt dat toezichthouders op dit moment nog steeds overwegend oud en man zijn en – te beoordelen aan het gebrek aan vernieuwingsdrift in de zorg – ook conservatief. Opmerkelijk, want deze toezichthouders willen straks zelf ook graag thuiszorg als ze beginnen af te takelen. De kans is echter groot dat de zorgsector eerst piepend en krakend tot stilstand zal komen voordat de marktwerking wordt teruggedraaid en de overheid het weer zelf gaat regelen (wat beslist geen garantie op succes is).
Verscheen eerder op Toii.
Reacties (11)
Veel statements, weinig onderbouwing in dit stuk?
Hoewel zeker winst zal zijn te behalen met technische oplossingen, is mijns inziens het tekort aan menselijke interactie een van de grootste problemen in de zorg.
Veel papierwerk (voor de verantwoording) zou beperkt kunnen worden.
Techniek zal het werk van verzorgenden mogelijk kunnen verlichten.
Maar dat de behoefte aan menselijk contact kan worden vervangen door interactie met robots en andere apparaten?
Ik betwijfel dat.
@2: ik kan me prima voorstellen dat d’r plenty ruimte is voor innovatie in de zorg. Als ik bejaard en hulpbehoevend ben, dan wil ik kunnen douchen wanneer ik dat wil, niet wanneer dat in het rooster van de zorgmaffia uitkomt. Die met veel misbaar gaan klagen dat ze echt wel 4 personen nodig hebben om meneer gronk uit z’n bed te takelen en te douchen.
Hoe langer meneer gronk dat soort dingen zelf kan doen, hoe beter wat meneer gronk betreft. Ongetwijfeld zijn er mensen die het fantastisch vinden dat er aan ze gededdeld wordt door een hele roedel verpleegsters, maar meneer gronk ziet dat niet zo zitten.
Dus als d’r techniek komt die je kunt gebruiken als hulpmiddel om langer zelfstandig te zijn, of die je kunt gebruiken als hulpmiddel voor de verpleging waarmee ze zichzelf minder hoeven te belasten, prima.
totale kul.
of nou ja, totaal nou ook weer niet,
tuurlijk moet er geinnoveerd worden.
Maar zonder handjes geen zorg,
alsof je beweerd dat pollitie op straat niet nodig is,
gewoon er wat robots tegenaan gooien?
Nog meer camera’s?
Hou toch op…
Alle commentaren behalve @3 hierboven gaan wel vrij gemakkelijk voorbij aan het feit dat de aanwas van nieuwe zorgverleners in het niet valt bij de hoeveelheid dat nodig is. Tuurlijk zijn meer handen aan het bed noodzakelijk, maar als die er nauwelijks zijn, en het er ook naar uitziet dat ze in de toekomst er niet zullen zijn, kun je beter aan andere oplossingen denken dat halsstarig vasthouden aan een oplossing die nauwelijks overeenkomt met de realiteit.
Toch vreemd in combinatie met dat stuk over werklozen. Mensen omscholen om in de thuiszorg te kunnen helpen moet toch haalbaar zijn?
In ruil voor een uitkering horen mensen wel iets toe te voegen aan de maatschappij. Dat kan ook vrijwilligerswerk zijn of mantelzorg. Maar vrijwillig thuiszitten en geld vangen is asociaal.
@5: Het moet toch mogelijk zijn om in de komende 20 jaar meer mensen op te leiden?
Zeker als die mensen anders werkloos zijn.
Overigens zijn ook mensen nodig om alle technische hulpmiddelen te bouwen, onderhouden en repareren.
En ik denk dat het nog meer kost om die mensen op te leiden.
Het nut van technische hulpmiddelen zal niet vaak zijn dat het werk bespaart, maar dat het extra comfort geeft. Bijvoorbeeld dat mijnheer gronk kan douchen wanneer het hem uitkomt.
@7 En vervolgens merkt zo’n opgeleide dat er veel werk is maar hij nergens een vaste aanstelling krijgt, dus geen hypotheek krijgt, er een wachtlijst van 15 jaar is voor een huurhuis en hij dus maar bij de NS is gaan werken om ergens te kunnen wonen.
Het probleem is dat al die zorginstellingen uitsluitend ‘flexwerkers’ willen hebben.
@7:het punt wat ik heb met de eeuwige roep om ‘meer handen aan het bed’ is dat het ook meer afhankelijkheid creeert. Voorbeeld: Met een injectiepen of insulinepompje kun je zelf bepalen of, wanneer en hoeveel insuline je nodig hebt, maar als je het aan sommige delen van de zorgsector over laat, ‘mag’ je dat niet zelf doen (want medische handeling).
Het gaat dus niet alleen over ‘meer comfort’, maar ook over meer autonomie. Daarom ben ik niet altijd even gecharmeerd van huilverhalen over de zorgsector.
Manfred is de enige die de vinger op de zere plek legt. Met hongerloontje en onregelmatig en zwaar werk krijg je geen nieuwe generatie verzorgenden. Misschien als we loon naar werken betalen dat er dan meer verzorgenden komen? Is volgens mij nog niet geprobeerd…..
@10: niet eens. Dat hongerloontje wordt voor een flink deel veroorzaakt doordat d’r voldoende mensen zijn die ‘willen zorgen’. De zorg heeft een van de hoogste percentages mensen die in de WIA terecht komen, maar doet daar heel weinig aan, en IMO is dat voor een flink deel te wijten aan het feit dat er altijd voldoende instroom van nieuwe, idealistische werknemers is..