COLUMN - Binnen de academische theologie, waarin kritisch wordt nagedacht over de rijke traditie van het christelijk geloof, lijkt iedere theoloog soms in zijn eigen toonsoort lijkt te zingen en een eigen maat te houden. Je kunt dan vaak ook niet van harmonie spreken; alle theologen samen zouden een koor opleveren waarin vaak dissonanten klinken en wat vreselijk is om naar te luisteren. Anders dan de natuurwetenschappen kent de theologie geen algemene methode, en daarom lijkt het voor een buitenstaander vaak alsof anything goes.
Vandaar dat veel gemeenteleden de theologie links laten liggen. Je merkt dat er een steeds grotere kloof aan het ontstaan tussen de academische theologie en de “gewone” gelovigen. De predikanten, die de vertaalslag zouden moeten slaan tussen de theologie en het beleefde en geleefde geloof, laten het maar al te vaak afweten. De theologie, zo hoor ik vaak in reacties op mijn blog of tijdens lezingen, maakt het geloof kapot en is alleen maar kritisch op het geloof. Theologen lijken zelf de grootste vijanden van het geloof te zijn.
Is theologie werkelijk Geest-dodend? Veel hangt af van hoe je geloof bekijkt of beleeft. Is geloof een zeker weten bij de klippen op, en zijn kritische vragen of twijfel je grootste angst? Dan is theologie bedreigend. Maar gelukkig zien veel mensen geloof als een weldadige onrust, een weg die gegaan wordt doorheen heel het leven, zonder een vaste woon- of verblijfplaats, en die met geen enkel menselijk antwoord genoegen neemt, omdat menselijke godsbeelden slechts constructies zijn van iets dat het menselijk voorstellingsvermogen overstijgt. Iedere constructie verabsoluteren staat dan gelijk aan godslastering.
Theologie is het gebruik van het menselijk kritisch vermogen, een godsgeschenk, waarmee de menselijk geconstrueerde godsbeelden worden ontluisterd, en hun betovering wordt verbroken. Geloof is mensenzaak, en als dat eenmaal wordt doorzien, ontstaat er uitzicht op het Transcendente dat alle kaders doorbreekt, waarop al het menselijk spreken over God stuk loopt, en dat zich van het menselijk voorstellingsvermogen niets aantrekt. Het is inderdaad niet zo gek dat een dergelijk abstract godsgeloof soms erg dicht in de buurt lijkt te komen van atheïsme. Maar dan wel alleen voor degene die het niet begrijpt.
Dit artikel verscheen eerder op het blog van Taede Smedes.
Reacties (22)
Jammer van die laatste slotzin. Ik ken althans legio mensen die de parallel trekken tussen enerzijds atheïsme en anderzijds een kennen van het “Transcendente dat alle kaders doorbreekt, waarop al het menselijk spreken over God stuk loopt, en dat zich van het menselijk voorstellingsvermogen niets aantrekt”, en die heel goed begrijpen wat religiositeit is.
Vermoedelijk zelfs: juist omdat ze het begrijpen.
Het meest merkwaardige van theologie blijf ik vinden dat het nog steeds als een wetenschap wordt gezien. Het zou, met piskijken en theezakjes lezen, verbannen moeten worden naar het privé-domein.
Geloof is ‘Geest-dodend’. Theologie heeft niets te maken met ‘kritisch vermogen’, maar kritisch onvermogen.
Een bekend gegeven. Niets pleegt zo’n aanslag op het geloof als een studie theologie. Dat was vijftig jaar geleden ook al zo. Alle waarheden die je als jongetje op de Veluwe met de paplepel ingegoten had gekregen, werden door de universiteit aan diggelen geslagen. Kon je helemaal opnieuw beginnen met het opbouwen van je geloof. In een seculariserende samenleving wordt dat steeds moeilijker, dus groeit de kloof tussen gestudeerde theologen en gewone gelovigen.
@2 @3 Linkje naar Wikipedia waar uitgelegd wordt wat theologie is.
De Vrije Universiteit in Amsterdam is een concreet voorbeeld in de botsing van geloof en theologie. Abram Kuyper kreeg kritiek vanwege de academische kritische geest uit het meer traditionele Kampen, waar ze de predikantenopleiding nog via een hogeschool deden. En dat is bewaarheid in 1926 toen professor Geelkerken met de vraag kwam of de slang in het paradijs wel kon spreken.
Ook is iemand als de theoloog H.M. Kuiters in bevindelijke kringen beschouwd als een aanval van de duivel, dat was omstreeks de jaren 90 vorige eeuw.
Er lijkt mij totaal geen verbinding te zijn tussen de eerste alinea en de rest van het stuk. De eerste zin van de tweede alinea is, zeker gezien de rest van die alinea, dan ook moeilijk hard te maken. Uit de voorlaatste zin van de tweede alinea begrijp ik namelijk dat er een heel andere reden is dat de gemeenteleden de theologie links laten liggen.
Theologie vs geloof kan je vergelijken met het academische vs volkse wijsheid/boerenwijsheid. Dat zie je bijvoorbeeld met de ‘maakbaarheid van de samenleving’ wat vooral een ideaal is (geweest) van hoogopgeleiden. Het ‘domme’ volk moest met het beschavingsoffensief worden geëmancipeerd. Wat in grote lijnen is gelukt, en ook weer niet. Omdat het kristal paleis nooit zal ontstaan, een droombeeld is.
Theologie heeft zich ondergeschikt gemaakt aan dat beschavingsoffensief. In het verlichten van de geest met een vrijzinnig, liberaal denken. Zie alleen al de invloed van (uitgetreden) predikanten als Domela Nieuwenhuis en Banning. Zij vormden het traditioneel christelijk geloof om in een geloof in de mens, een humanistisch geloof.
@5: Nice try. Maar de studie van wat godsdienst is, wat het doet voor en met mensen, hoe godsbeelden bij mensen ontstaan, kortom de hele santekraam kan gedekt worden door filosofie, antropologie, sociologie en nog zo wat. Hetzelfde linkje gaf al aan dat theologie voornamelijk gericht is op het hier te lande dominante christelijke gedachtengoed. Piskijken, theezakjes, navelstaren. Niks wetenschap dus.
@9 Zeg je dat wat theologie onderzoekt, al onderzocht wordt door “filosofie, antropologie, sociologie en nog zo wat”?
@10: volgens mij zegt hij dat wat theologie volgens hem _zou moeten_ onderzoeken gedekt kan worden binnen die andere onderwerpen. En dat wat ze daadwerkelijk onderzoeken niets met wetenschap te maken heeft.
@1:
Ja, maar dat is Taede Smedes. Meneer heeft een levensgrote “chip on his shoulder” als het om atheïsme gaat. Hij kan het gewoon niet laten om altijd in elk stukje even een sneer uit te delen.
@11 Ik ben gek op exegese, maar volgens mij August Biels niet. Dus misschien moeten we maar voorzichtig zijn met het uitleggen van zijn teksten. hahaha. Het lijkt me raar dat hij zou vinden dat de theologie iets zou moeten onderzoeken. Het moet immers “verbannen worden naar het privé-domein” (whatever that maybe – moet alles wat niet-wetenschappelijk is verbannen worden naar het “privé-domein”?). Waarom zou je iets willen verbannen (beetje onsympathiek) en ook nog willen bepalen wat het moet onderzoeken? Rare boel als het niet hondsbrutaal is.
Of hij zegt dat theologen aan filosofie, sociologie en antropologie moeten gaan doen. Dat kan, maar dan moet August Biels loopbaancoach worden.
Een andere optie is dat hij bedoelt dat onderzoek binnen de filosofie, antropologie en sociologie overlapt met wat de theologie onderzoekt. Dat zou betekenen dat hij of vindt dat sommige theologische onderzoeken niet verbannen hoeven worden of dat sommige delen van de filosofie, antropologie en sociologie ook verbannen moeten worden. Het is een dolle boel.
@9; @13 Hier is een stukje tekst waarin beknopt het verschil inzichtelijk wordt gemaakt tussen een antropologische, theologische en ideeënhistorische/politiek-filosofische benadering van godsdienst.
Verder denk ik dat dit specifieke stuk van Smedes niet erg geschikt is voor Sargasso. Het is duidelijk geschreven met het oog op een kerkelijk lezerspubliek; mensen die theologie ervaren als bedreiging van hun christelijke geloof, of die van anderen te horen krijgen dat ze zich niet in theologie moeten verdiepen, omdat dit schadelijk is voor je geloof.
Niet direct het lezerspubliek van Sargasso dus.
Ach als het alleen Theo was die loog, was er niets aan de hand ;-)
Theologie is een soort nerd-debat over religieuze verhalen (het is eigenlijk niet anders dan mensen die proberen uit te rekenen of de USS Enterprise uit Star Trek van een Star Destroyer uit Star Wars zou winnen) en daar gaat nog belastinggeld naartoe ook… En ja, in de theologie kom je op tegenstrijdigheden uit (net als je er uiteindelijk achter komt dat er andere natuurwetten gelden in het Star Trek universum dan in het Star Wars universum) omdat de meeste religies tegenstrijdige dingen beweren, natuurlijk was je via filosofie nog veel sneller op de absurditeiten van religie gestuit. Het is niet de schuld van de nadenkende mens dat zo veel religies bol staan van de tegenstrijdigheden en andere onmogelijkheden.
Zoek een ander geloof zou ik zeggen, of verzin er zelf eentje als je per se moet geloven.
Wat iedereen op alle discussie – sites vergeet, is het simpele feit dat geloof niet ter discussie kan staan, omdat er geen zindelijk, begrijpelijk, en/of wetenschappelijk argument is voor datgene waar mensen in wensen te geloven.
Of dat nou Christenen, ( dwz katholieken en gereformeerde christenmensen) Moslims, Joden, Hindu’s of wat dan ook zijn, er is geen enkel, maar dan ook geen enkel bewijs voor de kulkoek waarmee de diverse religies in deze wereld, te weten hun prelaten etc. de mensheid proberen te stranguleren en levensregels wensen op te dringen.
Er is ook geen enkel bewijs dat die malle leefregels, opgelegd door Hindi, Moslims, Katholieken, Gereformeerden, iets hebben bijgedragen aan het welzijn van deze wereld.
Integendeel .
@17:
Er is daarintegen buitengewoon veel natuurkundig, biologisch, archeologisch en filosofisch bewijs dat aantoont dat de diverse religies onjuist zijn en door mensen geconstrueerd. Voorts staat vast dat een bovennatuurlijke entiteit als een God aantoonbaar overbodig is voor het functioneren van ons universum. In de wetenschap is God niet eens een onderwerp dat in de discussie wordt betrokken als verklarende factor.
Anno 2014 is God helaas niet dood, hij is wel overbodig.
@12: Opmerkelijk dat Smedes vanuit dit vertrekpunt zich nu als docent filosofie profileert. Theologen die ‘ook aan filosofie doen’ om de niet al te religieuze achterban te bedienen en aan te tonen dat enkele filosofen eigenlijk religieuzen waren zijn er al teveel. De laatste zin is in dat verband een beetje jammer; hij had de schijn nog op kunnen houden werkelijk een verbinding te maken tussen theologie, filosofie, het agnostische of atheïstische denken, met transcendentie als raakvlak. Die ballon is aan het eind van het betoog helaas doorgeprikt.
Nadenken is de vijand van het geloof. Moeilijker is het niet. En ja bij de fantasiewetenschap Theologie doen ze dat soms een beetje.
Theologie is niet de vijand van het geloof. Het geloof is de vijand van theologie.
@17:
“Wat iedereen op alle discussie – sites vergeet, is het simpele feit dat geloof niet ter discussie kan staan, omdat er geen zindelijk, begrijpelijk, en/of wetenschappelijk argument is voor datgene waar mensen in wensen te geloven.”
Dat is niet altijd zo. Religie is ooit ontstaan om empirische kennis van de wereld te complementeren op een voor mensen geruststellende wijze (boeddhisme, shinto en muisme zijn daar nog een soort overblijfsel van, maar er bestaan ook nog een paar echte oeroude religies onder volken die jager-verzamelaar zijn of dat tot voor kort waren). Uiteindelijk zijn er nieuwe religies ontstaan die via bemoeizuchtige goden sociale conventies moesten afdwingen en daarvoor moesten ze uitspraken doen die door de wetenschap onderuit gehaald kunnen worden, of gewoon door filosofie omdat er tegenstrijdigheden in de religie zitten.
Als jouw geloof is dat dode wezens geesten worden die zich nauwelijks met de wereld bemoeien is dat iets waar geen wetenschapper, filosoof of theoloog van kan zeggen dat het absoluut niet kan kloppen, het blijft natuurlijk een geloof zonder bewijs in iets dat “toevallig” wel heel geruststellend is voor mensen, dus een schending van Ockham’s scheermes, maar daar blijft het bij. Als jouw geloof een ingewikkeld stelsel is van een god die het erg vindt als je voor je huwelijk seks hebt of dat je homo bent, meerdere dodenrijken, een laatste oordeel gebaseerd op een logisch onmogelijke vorm van vrij wil, een precieze geschiedenis van de wereld en een kosmisch beeld die niet kloppen met wat wetenschappers hebben gevonden, etc… dan is jouw geloof hartstikke kwetsbaar tegenover iedereen die kan nadenken en vanwege de complexiteit een nog veel grotere schending van Ocham’s scheermes.