vanitas Archives - Sargasso

Kunst op Zondag | Homo Bulla

We leven tegenwoordig ‘bubbels’. Gewoon leven in een zeepbel is er niet meer bij. Sterker nog: de mensheid lijkt geen actieve herinnering te hebben aan het feit dat zij zélf een bubbel is: Homo bulla. Dat krijg je er van als eigendunk een gezonde dosis zelfvertrouwen overwoekerd met hooghartigheid. De Romeinse geleerde Marcus Terentius Varro (116 - 27 v.Chr.) dacht op zijn tachtigste levensjaar dat het niet lang meer zou duren eer hij als een zeepbel tot zijn einde zou komen. Daarom nog fluks een dikke pil over landbouw geschreven. In de openingszin schrijft hij met enige zelfspot: quod, ut dicitur, si est homo bulla, eo magis senex (want als de mens een zeepbel is, zoals het spreekwoord zegt, des te meer is een oude man dat) Gouw ouwe Erasmus stelde in zijn Adagia ook al vast: Home bulla est (de mens is een bubbel). Hoe hard sommige mensen ook een eigen bubbel proberen te creëren, dat gaat voorbij aan het gegeven dat we allemaal in een en dezelfde bol leven: de dampkring. Zonder dat omhulsel zouden we nu op Mars (of zo) zitten. Er zijn mensen die de levensbelangrijke bubbel verwarren met een hemelgewelf. Maar een gewelf is een soort koepel: een halve bol. Dat is natuurlijk genoeg voor mensen die de hele waarheid niet aan kunnen. Vanitas Homo bulla komen we vooral tegen als metafoor voor de vergankelijkheid van het leven. De bubbel wordt opgevoerd in vanitasschilderijen en benadrukt de kortstondigheid van het ijdele bestaan. David Bailly – Zelfportret met vanitas symbolen, 1651. Casper Casteleyn – Vanitas Homo Bulla, 1660. Homo ludens Tegenover de homo bulla kunnen we de homo ludens zetten, die niet zo zwaar tilt aan de zeepbel. De bubbel als speeltje is ook van alle tijden. Rembrandt – Rustende Cupido, 1634. Jean-Baptiste-Siméon Chardin – De zeepbel, 1739. In 2008 maakte de Anglicaanse Kerk excuses tegenover Darwin: “The church of England owes you an apology for misunderstanding you.“ Inspiratie voor ‘Homo Bulla or the sacred baboon’ (2014) van Tom Schmelzer. https://www.youtube.com/watch?v=tAm5Rek2KDs De adem is een noodzakelijk voorwaarde voor de zeepbel. Hoewel het ook met machinaal kan. ‘Homo Bulla’ (2016) van Anthony Rousseau is een interactieve installatie waarbij de kijker door blazen telkens een andere ‘werkelijkheid’ voorgeschoteld krijgt. Het idee: ‘een dialoog tussen mens en machine om andere werkelijkheden in te ademen’. https://www.youtube.com/watch?v=CjFRR5jmsH8 Over leven in een bubbel gesproken: Parallel aan de vormen die we buiten ervaren, ontstaan in ons vormen die gelezen moeten worden als een interpretatie van de werkelijke ervaring. De stoel en de lamp in de luchtbel vertegenwoordigen een schema dat we kennen uit het echte leven, terwijl de abstracte vorm een pluspunt aangeeft dat is binnengeslopen en niets gemeen heeft met de details die we kennen. Dit onnoembare iets heeft echter een aandeel in onze gevoelens en onze opvatting van werkelijkheid en waarheid. Dit iets heeft waarschijnlijk bij iedereen een andere vorm en vormt hun subjectiviteit en individuele uniciteit Dat zei Dorothee Golz over haar ‘Hohlwelten’ (holle werelden), 1995 – 2001 Dorothee Golz: Hohlwelten from CastYourArt on Vimeo. Tot slot: de zeepbel is misschien de ultieme probleemoplosser. Dat betoogt wetenschapper Li Wei Tan, tegenwoordig in dienst van een bedrijf dat bubbelspeeltjes maakt. https://www.youtube.com/watch?v=ez7HOFKTtH0 Prettige dag verder. Ga lekker naar buiten en bellen blazen.

Foto: Mike Licht (cc)

Kunst op Zondag | Tot op het bot

16 januari 2022 , 08:00 , door P.J. Cokema

Fileer de mens tot op het bot en wat blijkt? Iedereen is gelijk!

In het diepst van ons wezen zijn we knekels. Doodsaai, dus verzinnen we er van alles omheen. Zelfs ons verzincentrum is bot. We nemen een kijkje in knekel- en curiosakabinetten en bij hedendaagse osteologische kunstenaars.

In de late Middeleeuwen was de dodendans een poosje een trendy thema in de kunst. Vermoedelijk was de pandemische pest aanleiding. De pest trof iedereen, oud, jong, arm, rijk. Men werd zich scherp bewust van de vanitasgedachte. Kom daar vandaag nog maar eens om.

Michael Wolgemut (1434-1519), Danse Macabre, 1463.

De in Brussel geboren arts en anatoom Andries van Wesel (in Latijn Andrea Vesalius) wordt gezien als een van de eerste wetenschappers die de menselijke anatomie in kaart bracht. In deel 1 van zijn ‘De humani corporis fabrica libri septem’ (Zeven boeken over de bouw van het menselijk lichaam) behandelde hij het skelet. Vesalius maakte zelf een aantal gravures van skeletten in diverse poses.

Andreas Vesalius (1514 – 1564), Biddend skelet, 1723.

En wie was de maker van de eerste röntgenfoto van een roker?

Vincent van Gogh (1853 – 1890).

Kun je zelfkennis opdoen door een skelet te bestuderen?

Lezen: Bedrieglijk echt, door Jona Lendering

Mededeling

Bedrieglijk echt gaat over papyrologie en dan vooral over de wedloop tussen wetenschappers en vervalsers. De aanleiding tot het schrijven van het boekje is het Evangelie van de Vrouw van Jezus, dat opdook in het najaar van 2012 en waarvan al na drie weken vaststond dat het een vervalsing was. Ik heb toen aangegeven dat het vreemd was dat de onderzoekster, toen eenmaal duidelijk was dat deze tekst met geen mogelijkheid antiek kon zijn, beweerde dat het lab uitsluitsel kon geven.

Lezen: De BVD in de politiek, door Jos van Dijk

Mededeling

Tot het eind van de Koude Oorlog heeft de BVD de CPN in de gaten gehouden. Maar de dienst deed veel meer dan spioneren. Op basis van nieuw archiefmateriaal van de AIVD laat dit boek zien hoe de geheime dienst in de jaren vijftig en zestig het communisme in Nederland probeerde te ondermijnen. De BVD zette tot tweemaal toe personeel en financiële middelen in voor een concurrerende communistische partij. BVD-agenten hielpen actief mee met geld inzamelen voor de verkiezingscampagne. De regering liet deze operaties oogluikend toe. Het parlement wist van niets.

Kunst op Zondag | Schedel

29 september 2013 , 08:00 , door P.J. Cokema

Het klinkt wat bot, maar in de kern is de mens niet meer dan een gebruiksvoorwerp? Pel alle uiterlijkheden er af, en er rest niets dan een schedel en wat botten. Die wel bruikbaar zijn als sieraad, wandversiering, bushokje of kunstobject.

De schedel spreekt meer tot de verbeelding dan een enkel botje. Ongetwijfeld omdat we in een schedel meer van onszelf herkennen dan in een stukje ellepijp. Als symbool van de sterfelijkheid is de schedel onderdeel van zogenaamde vanitasschilderijen. Zoals op de afbeelding boven dit artikel. Een schilderij uit 1660 van Aelbert Jansz van der Schoor.

Aan een schedel is weinig ‘vanitas’ (ijdelheid) meer af te zien. Tot op vandaag brengen kunstenaars de schedel in verband met ijdelheid en vergankelijkheid. Er zijn echter ook kunstenaars die de schedel puur als materiaal zien om mee te werken. Een vorm van leven na de dood?

Een ethische kwestie kan zijn: gebruik je echte schedels of respecteer je de eeuwige rust en maak je schedels na? En wat te denken van de ophef die de platina schedel van Damien Hirst veroorzaakte? IJdele kunstenaar of geslaagd symbool voor de hoeveelheid geld die de mens besteedt om het leven te rekken?