Opmerkelijke uitspraken van een vertrekkend officier van justitie: 'Veertien jaar ‘vrijheid-blijheid’ van Mark Rutte leidde tot slappe aanpak van arbeidsuitbuiting', zegt landelijk officier mensenhandel Warner ten Kate bij zijn afscheid.
„We hebben een maatschappij die draaiende wordt gehouden door de onderkant: pakketbezorgers, arbeidsmigranten in de glastuinbouw, noem maar op. In feite zeggen we: we hebben lak aan jou, loop maar voor een hongerloontje elke dag de deuren af. En als we je niet meer nodig hebben, dan schoppen we je de straat op. Als je de verhalen leest over arbeidsmigranten die nadat ze zijn ontslagen meteen ook hun huis verliezen – omdat hun huisbaas ook hun werkgever is – en dakloos in het Haagse bos belanden: dat is de realiteit. We proberen altijd over de ruggen van anderen beter te worden.”
Ten Kate wijt dit aan het ontbreken van overheidsbeleid. Regels voor uitzendbureaus zijn zodanig versoepeld dat iedereen zoiets kan beginnen. 'Het is volkomen uit de bocht gevlogen'. En zowel de Arbeidsinspectie als het OM staan vrij machteloos. De lat om arbeidsuitbuiting te bewijzen ligt veel te hoog. Het aantal zaken dat tot een veroordeling van uitzendbureaus of werkgevers leidt is erg klein in vergelijking met zaken die worden aangekaart. De financiële belangen blijken elke keer weer te groot. 'Als je het hebt over een betere arbeidspositie voor pakketbezorgers of mensen die werken in een distributiecentrum, dan kom je aan het verdienmodel van Nederland. Als we écht willen dat werknemers in Nederland netjes worden behandeld, dan betekent het bijvoorbeeld dat een aantal grote agrarische bedrijven zal omvallen. En dat is blijkbaar te ingewikkeld.'
'Wij hebben er bij het ministerie van Justitie en Veiligheid eindeloos op aangedrongen' zegt Ten Kate, 'dat de omschrijving van arbeidsuitbuiting aangescherpt wordt. Zet daar bijvoorbeeld in dat slechte huisvesting een van die indicatoren is. Of het verdienen van een bepaald bedrag per uur. Maar dat is allemaal niet overgenomen.' En het gebrek aan controle is voor werkgevers het teken dat ze door kunnen gaan. Ten Kate vertrekt met een gefrustreerd gevoel. 'Het lijkt misschien alsof arbeidsuitbuiting als een echt probleem wordt gezien, maar het politieke draagvlak om er écht iets aan te doen, is gewoon heel erg klein.'
De meest kwetsbare groep
In maart gaf de Adviesraad voor Migratie de regering een advies over de bestrijding van uitbuiting onder de meest kwetsbare groep: de gedetacheerden die via uitzendbureaus buiten Nederland hier komen werken. De raad adviseerde naar het voorbeeld van België en Duitsland een verbod voor tewerkstelling van deze groep in de agrarische sector en de vleesindustrie waar de uitbuiting het grootst is. De volle omvang van het probleem heeft de Adviesraad ook niet in kaart kunnen brengen. Maar dat gedetacheerden het risico lopen op uitbuiting en te lage lonen is wel duidelijk. Vaak weten zij niet welke rechten ze hebben. Ze vallen onder het Nederlands arbeidsrecht en ten dele onder regels uit het land van hun detacheerder. Ze spreken de taal niet en weten niet waar ze bij problemen terecht kunnen. Gedetacheerde arbeidsmigranten lopen zo 'het risico op zeer slechte arbeidsomstandigheden, onderbetaling, veel te lange werktijden, fraude en afpersing. Soms neemt de werkgever bij aankomst reisdocumenten en bankpassen in. Of gedetacheerde arbeidsmigranten moeten wervingskosten betalen aan bemiddelaars, en beginnen zo met een schuld aan hun werk in de EU.' Het Nederlandse toezicht is versnipperd en Europese lidstaten werken op dit vlak te weinig samen. Adviesraadvoorzitter Monique Kremer: „Detacheringsconstructies zijn voor kwaadwillige werkgevers een soort rookgordijn waarachter zij zich kunnen verschuilen om werknemers niet te hoeven geven waar zij recht op hebben.” Het laat zien dat Nederland geen gezonde economie heeft als dit soort praktijken leidend blijven. Doordat werkgevers met elkaar kunnen concurreren op basis van goedkope arbeid, blijft innovatie volgens Kremer uit.
Registratiefraude
Dat de problemen niet goed in kaart kunnen worden gebracht ligt ook aan gebrekkige registratie van arbeidsmigranten. De politie, arbeidsinspectie en marechaussee kaarten in een recent rapport het misbruik aan van het registratiesysteem RNI. Misbruik van het systeem komt volgens de rapportage met name voor onder ‘derdelanders’, personen van buiten Europa. 'Malafide uitzendbureaus en werkgevers sporen migranten aan zich via het RNI-systeem voor tijdelijk verblijf in te schrijven en regelen hiervoor tussenpersonen. Een BRP-registratie (basisregistratie) geeft ze meer rechten, maar werkgevers hebben daar geen belang bij. Met een RNI-registratie kunnen ze makkelijker uit het zicht blijven van opsporingsinstanties. Zo is het voor gemeenten en opsporingsinstanties moeilijker om misstanden als uitbuiting aan te pakken, volgens het rapport.'
