een gastbijdrage van Joyce Hes
Groter denken, kleiner doen. Dat was de titel van de oproep van Herman Tjeenk Willink in 2019. Het is nuttig dit boekje er even bij te pakken nu hij tot informateur is benoemd en mede als belangrijke opdracht heeft in zijn verkenning de noodzaak van een verandering van de bestuurscultuur en de relatie parlement en kabinet mee te nemen.
In zijn visie op een democratie die er toe doet, geeft de huidige informateur duidelijk aan dat de BV Nederland het failliet betekent van de democratische rechtsorde (pag 19), een opvatting waartegen hij zich, naar eigen zeggen sinds de tweede helft van de jaren tachtig heeft verzet. Het accent lag, aldus Tjeenk Willink, op wat de overheid om financiële redenen niet meer zou kunnen doen, niet op wat de overheid in een democratische rechtsorde wel móet doen (pag 17).
Er is inmiddels een chronisch gebrek aan reflectie, vindt hij. De terugtred van de overheid betekende feitelijke verwaarlozing van de politieke functie. Die functie houdt volgens TW in: Het steeds opnieuw bepalen wat algemeen belang vereist, het expliciet toedelen van waarden en keuzes maken (pag 23).
Belangrijk vindt hij ook dat we meer oog hebben voor het zogenaamde ‘republikeinse’ burgerschap in de zin van de gezamenlijke inzet van burgers voor de Res publica.
Volgens hem waren de liberalen na de ontzuiling te zeer gefixeerd op de markt en het individu. Het marktdenken staat haaks op het politieke, omdat het gericht is op het individu en niet op de samenleving; omdat het gericht is op de korte termijn en niet op de toekomst; omdat het gericht is op uniformering en niet op diversiteit; omdat het gericht is op kwantiteit en niet op kwaliteit; omdat het financieel-economisch en niet sociaal-cultureel van aard is (pag 111).
Politici moeten burgers serieuzer nemen, burgers zijn meer dan consumenten. Initiatiefnemers voelen zich vaak tegengewerkt door ambtenaren en toezichthouders (pag 59).
Herman Tjeenk Willink maakt in zijn oproep gebruik van de term ‘een vernieuwd sociaal contract’, waarin ook informatierechten van de burger worden opgenomen.
Tja, en aan wie denken we dan als we dit alles lezen? Jazeker, ook aan Kim Putters van het Sociaal Cultureel Planbureau die over de noodzaak van een – uitdrukkelijk tweezijdig – vernieuwd sociaal contract spreekt. Maar ik bedoel hier: Degene over wie het na het per ongeluk openbaar worden van de notities van verkenner Ollongren steeds is gegaan: Pieter Omtzigt.
Hij lijkt wel verdwenen uit het maatschappelijk en politiek discours sinds Pasen en sinds er toch weer een begin is gemaakt met verkenningen richting een nieuw te vormen kabinet waarin, zo lijkt het, de VVD en zeker Rutte toch weer niet is weg te denken.
Omtzigt staat precies voor die tegenmacht en dat type overheid en burgerschap waar Tjeenk Willink op doelt. Juist Omtzigt heeft alle tools in handen om een draai te geven aan een andere invulling van onze parlementaire democratie en doet daar in zijn boek: Een nieuw sociaal contract, 10 suggesties voor, allemaal even zinnig.
Er zijn voorstellen die snel verwezenlijkbaar zijn zoals: Instelling van een Commissie Rijksuitgaven als controle-instituut, verbeterde bemensing van de Kamer ten behoeve van het volgen van het hele wetgevingsproces, bestuursrechtspraak moet onafhankelijker worden van burger en overheid, transparantie waar het gaat om met welke ambtenaar de burger contact heeft (gehad), een speciale belastingombudsman, meer denktanks en minder overheersing van modellen…
Mijn idee zou zijn: Vraag aan Pieter Omtzigt of hij huis en haard even wil verlaten om aan de hand van zijn voorstellen uit Een nieuw sociaal contract, een notitie en discussiestuk te maken, wat besproken kan worden met de fracties uit de Tweede Kamer, zowel de kleine als de grote. Laat hen reageren op dat stuk. En kijk dan welke partijen serieus ingaan op de voorstellen en die ook eventueel zouden willen uitvoeren…
Grote kans dat de VVD daar niet bij zit, de VVD van BV Nederland, de VVD van het marktdenken, de VVD die niet echt uitblinkt door reflectie. Ik zou nu zeggen: Pieter, jij stond de afgelopen weken zo centraal, met het verhaal over je positie elders. Jij spreekt de taal van Tjeenk Willink. Jij hoort nu in het midden van die parlementaire democratie te staan, die zichzelf opnieuw wil uitvinden.
Ere wie ere toekomt!!
Dit stuk verscheen eerder op het blog van Joyce Hes.
Een veteraan uit de binnenkamers van de Haagse macht verwoordt een aanklacht. Beschaafd, dat wel. Maar misschien daarom wel belangrijker. Die aanklacht komt van Herman Tjeenk Willink, oud-vicepresident van de Raad van State (‘onderkoning’ van Nederland), oud-voorzitter van de Eerste Kamer, informateur van diverse kabinetten, waaronder Rutte III, etc., etc.