Complottheorieën: van alle tijden en toch nieuw

Met wereldberoemde samenzweringstheorieën als het 9/11-complot en flat-earth-gedachtegoed lijkt complotdenken een symptoom van dit tijdperk. Toch zijn complottheorieën van alle tijden, al is de focus veranderd, schrijft Jonas van Diepen naar aanleiding van een lezing van de Leuvense onderzoeker Stef Aupers. Het internet is een podium voor complotdenkers om absurde en minder absurde theorieën te delen. Het lijkt alsof complottheorieën steeds populairder worden. Onderzoek van politicoloog Joe Uscinski toonde echter aan dat het complotdenken niet is toegenomen tussen 1890 en 2010. De hoofdrolspelers in de theorieën zijn echter wel veranderd zegt prof. dr. Stef Aupers, hoogleraar Media en Cultuur aan de Universiteit van Leuven.

Foto: Caroline (cc)

Wetenschap en politiek

COLUMN - Het probleem is steeds hetzelfde: PVV-leider Geert Wilders ziet ergens iets dat fout is en constateert die fout dan niet om haar te corrigeren, maar om er politiek gewin uit te halen. Dit keer valt hij over een uitspraak van de Tilburgse hoogleraar bestuurskunde Paul Frissen die oordeelt dat Wilders “het klassieke fascistische verhaal” vertelt en – zo lees ik hier – stelt “dat mensen in opstand moeten komen tegen de herhaaldelijke uitlatingen van Wilders over een nepparlement”.

Toevallig ben ik dat met Frissen eens. Ik mag dat zeggen, want ik ben een burger. Frissen mag dit als burger ook allemaal zeggen. Bovendien kan hij als wetenschapper concluderen dat Wilders’ betogen voldoen aan deze of gene definitie van fascisme. Het is echter een heel andere zaak als hij als wetenschapper mensen oproept in opstand te komen.

We hebben namelijk een kristalheldere afspraak, teruggaand op Webers “Wissenschaft als Beruf”, dat de politiek zich niet bemoeit met de wetenschap (de academische vrijheid) en dat de wetenschap de politiek de vrijheid laat (we zijn immers een democratie en geen technocratie). De in de wet vastgelegde maatschappelijke relevantie van de wetenschap is niet het geven van politieke oproepen, maar het ter beschikking stellen van informatie. Een hoogleraar moet zijn inzichten delen, kan desgevraagd adviseren maar kan – althans in zijn functie als hoogleraar – niet oproepen tot opstand.

Lezen: Het wereldrijk van het Tweestromenland, door Daan Nijssen

In Het wereldrijk van het Tweestromenland beschrijft Daan Nijssen, die op Sargasso de reeks ‘Verloren Oudheid‘ verzorgde, de geschiedenis van Mesopotamië. Rond 670 v.Chr. hadden de Assyriërs een groot deel van wat we nu het Midden-Oosten noemen verenigd in een wereldrijk, met Mesopotamië als kernland. In 612 v.Chr. brachten de Babyloniërs en de Meden deze grootmacht ten val en kwam onder illustere koningen als Nebukadnessar en Nabonidus het Babylonische Rijk tot bloei.

Lezen: Mohammed, door Marcel Hulspas

Wie was Mohammed? Wat dreef hem? In deze vlot geschreven biografie beschrijft Marcel Hulspas de carrière van de de Profeet Mohammed. Hoe hij uitgroeide van een eenvoudige lokale ‘waarschuwer’ die de Mekkanen opriep om terug te keren tot het ware geloof, tot een man die zichzelf beschouwde als de nieuwste door God gezonden profeet, vergelijkbaar met Mozes, Jesaja en Jezus.

Mohammed moest Mekka verlaten maar slaagde erin een machtige stammencoalitie bijeen te brengen die, geïnspireerd door het geloof in de ene God (en zijn Profeet) westelijk Arabië veroverde. En na zijn dood stroomden de Arabische legers oost- en noordwaarts, en schiepen een nieuw wereldrijk.

Foto: copyright ok. Gecheckt 06-11-2022

De alternatieve inbedding van de Griekse crisis

I am always suspicious of broad generalizations about entire populations or generations. So, I am not entirely sure what to make of this argument by sociologist Sophia Mappa. Something to think about. It is in French, so here is the gist of it in English.

The starting point of her argument is that Angela Merkel’s inflexibility is incomprehensible to ordinary Greeks. The reason is that such inflexibility is rooted in the protestant culture of the 16th century, something well-known thanks to Max Weber’s classic The Protestant Ethic and the Spirit of Capitalism. This moral culture is one of individual obedience to divine law, disregarded due to the corruption of the Roman Catholic Church. It is a culture of glorification of labor as a means of salvation which led to human dominion over nature (and other humans) in order to generate wealth and where frugality and puritanism are the norms of individual moral conduct. According to Weber, this is what led to the rise of capitalism. For Mappa, this is what explains its persistence in Germany, even as this system is being questioned all over Europe, as part of both the economic crisis and the legitimation crisis. From this perspective, the laborious and strong Germans’s views of the weakening of their European neighbors stems from these protestant roots.