Het kapitalisme is niet vanzelfsprekend

Wanneer het over de kapitalistische samenleving gaat, is deze zo vanzelfsprekend geworden, dat vrijwel iedereen helemaal in termen ervan spreekt en denkt. De gewoonste zaak van de wereld. Dat nauwelijks meer in termen van maatschappelijke alternatieven kan worden gedacht, is te bestempelen als een vorm van politieke vervreemding, wanneer tegelijkertijd de wereld zowel sociaal, klimatologisch als technologisch schreeuwt om visie en actie (Actief socialisme en vrijheid p.145) Jasper Schaaf (1950), filosoof en ex-raadslid voor de SP in Groningen, wil 'het vanzelfsprekende opheffen' . Inspiratie daarvoor haalt hij uit de geschriften van een reeks filosofen, van Aristoteles, Spinoza, Hegel, Marx, Engels en Gramsci tot en met meer eigentijdse denkers en schrijvers als Sivaraksa en Klein. De titel van zijn boek, Actief socialisme en vrijheid; pleidooi voor hechtere linkse samenwerking kan je op het verkeerde been zetten. Schaaf toont zich meer filosoof dan politicus. Zijn beschouwingen blijven, met een paar uitzonderingen, op een zeer algemeen niveau. Hij verwoordt bij herhaling belangrijke vragen over de organisatie van die broodnodige linkse samenwerking in navolging van de inmiddels zo'n 175 jaar oude leuze 'Proletariërs aller landen verenigt u'. Maar wie concrete, op de actualiteit toegespitste antwoorden verwacht waarmee partijen en bewegingen aan de slag kunnen zal teleurgesteld worden. Schaaf waarschuwt daar zelf ook al voor in het begin van zijn boek. Toch klinkt in zijn boek de hoop door dat de inzichten van klassieke marxisten op zichzelf ook nu nog voldoende inspiratie bieden voor een anti-kapitalistische politiek.

Foto: creepyhalloweenimages (cc)

Het spook van het ‘cultuurmarxisme’

RECENSIE - Afleidingsmanoeuvres uit de rechtse hoek.

‘Er waart een spook door het westen’ is de ondertitel van een bundel artikelen over ‘cultuurmarxisme’ onder redactie van Paul Cliteur, Jesper Jansen en Perry Pierik. Dat spook is een denkstroming die de westerse cultuur bedreigt, erger nog, overlevert aan totalitaire politieke ideologieën zoals de islam en het communisme. Het eigenaardige van ‘cultuurmarxisme’ is dat niemand zichzelf tot aanhanger van deze stroming rekent. De term wordt alleen gebruikt door tegenstanders van bepaalde opvattingen die mensen verdacht willen maken als leden van een gevaarlijke sectarische beweging. Een linkse beweging, ook wel als ‘kerk’ aangeduid, die ontmaskerd moet worden voordat het te laat is.

Volgens De Groene Amsterdammer gaat het hier om een ‘complottheorie voor paranoïde rechts’, De Volkskrant noemt ‘cultuurmarxisme’ een ‘holle term waar je alle kant mee op kunt’. Thierry Baudet vindt het echter ‘verplichte kost voor iedereen die zich zorgen maakt over de zelfhaat die ons land en onze beschaving te gronde richt’. Met deze en andere citaten opent het boek. Daarmee is de toon wel gezet en zou je het boek meteen ook wel weer kunnen sluiten. Maar het spook intrigeert me: wat beweegt mensen die tweehonderd jaar na de geboorte van de naamgever dat verdomde marxisme weer tevoorschijn halen als bedreiging voor onze beschaving, en waarom slaat dat juist nu aan in bepaalde kringen?

In Memoriam: Eric Hobsbawm

DOCUMENTAIRE - De grootse historicus Eric Hobsbawm – zijn leven lang criticus van het kapitalisme – is overleden. In dit filmpje vertelt hij nog eens in kort bestek wat zijn kritiek op het kapitalisme inhoudt. Kapitalisme heeft niets, maar dan ook niets met verantwoordelijkheid te maken, aldus Hobsbawm.

Foto: Rosa Luxemburg-Stiftung (cc)

Kunst op Zondag | Tweehonderd

Er gaat geen dag voorbij of er is wel een verjaardag. En naar mate de geschiedenis voortschrijdt worden die verjaardagen ouder.

Zo is de vorige week hier besproken 100-jarige Spaans griep een dreumes vergeleken bij 200ste verjaardagen van hoogleraar/oogarts Franciscus Cornelis Donders of badplaats Scheveningen. Om een paar willekeurige grootheden te noemen.

Je zou kunnen zeggen dat zulke oudjes maar bijgezet moeten worden in het eveneens 200-jarige Rijksmuseum van Oudheden in Leiden. Maar niet al het oud hoort tussen oudheidkundige kunst.
© Rijksmuseum van Oudheden PERSFOTO Klassieke beelden in tentoonstellingszaal RMO in 2018

Het Rijksmuseum van Oudheden sluit aan bij de jaarlijkse openlucht beeldententoonstelling ‘Beelden in Leiden’, die deze keer het concept van tijd als thema heeft. En zo staat er dus ineens hedendaagse kunst tussen de oudheden.

Er zijn verjaardagen die bedoeld lijken er wat van op te steken, schreven we vorige week, en wellicht valt er iets te leren door nieuwe naast oude kunst te zetten.

Het minste dat er van zulke jubilea valt op te steken is dat heel wat maatschappelijke verschijnselen onveranderlijk aanwezig zijn en slechts in vorm en uiterlijkheden veranderen. Dat is een dooddoener die enkel lamlemdige, lusteloze passiviteit motiveert. Ja, dan is er geen lol meer aan welke geschiedenis dan ook.

Foto: Marta Nimeva Nimeviene (cc)

Naar een nieuwe economie

OPINIE - De kiezer rebelleert tegen het systeem. Kijk naar de V.S., Polen en Hongarije, Duitsland, Frankrijk: het zijn allemaal vormen van verzet tegen “het systeem”.

De vraag is dan: wat is het systeem precies? Is het de bemoeizucht van de bureaucraten in Brussel? Is het de economische ideologie, die de Grieken heeft verarmd en de stroom euro’s die de ECB zonder veel effect gratis uitstort?

De vraag is ook: van waar de woede? De EU heeft ons vrede en vooruitgang gebracht, maar dreigt te bezwijken aan dubieuze partners en leden. Ook aan te ver gaande regeldrift? Of aan het schandelijk onvermogen op het humanitaire vlak?

Ik probeer, als uw nederige dienaar, nog maar eens wat verklaringen te bieden voor de dingen die ik zie en die mij bezig houden.

Ongelijkheid en het midden

De middenklasse in de V.S. zit in de knel, zo was de boodschap van PEW. Dat ligt wel voor de hand, als de cijfers uitwijzen dat de inkomensongelijkheid en de vermogensongelijkheid sinds de jaren tachtig sterk zijn toegenomen. Ik schreef hier eerder over, in een bespreking van het boek van Robert Reich, Saving capitalism. Reich geeft een goede analyse, maar zijn recept voor de redding van het kapitalisme valt een beetje mager uit: “countervailing powers”.

Steun ons!

De redactie van Sargasso bestaat uit een club vrijwilligers. Naast zelf artikelen schrijven struinen we het internet af om interessante artikelen en nieuwswaardige inhoud met lezers te delen. We onderhouden zelf de site en houden als moderator een oogje op de discussies. Je kunt op Sargasso terecht voor artikelen over privacy, klimaat, biodiversiteit, duurzaamheid, politiek, buitenland, religie, economie, wetenschap en het leven van alle dag.

Om Sargasso in stand te houden hebben we wel wat geld nodig. Zodat we de site in de lucht kunnen houden, we af en toe kunnen vergaderen (en borrelen) en om nieuwe dingen te kunnen proberen.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Wouter Bos is het Grote Verhaal kwijt

COLUMN - Wouter Bos vergist zich: zoals ieder collectief heeft de PvdA heeft wel degelijk een Groot Verhaal. Alleen is de partij niet eerlijk in het presenteren daarvan. 

In zijn laatste excuuscolumn in de Volkskrant van afgelopen woensdag probeert Wouter Bos uit te leggen waarom het de PvdA volkomen ontbreekt aan het ‘Grote Verhaal’. Zijn redenering is als volgt: je gaat als persoon met een Groot Verhaal het politiek in, en daarna wordt het vanzelf modderen hoe meer compromissen je sluit, met ten eerste je eigen partij, en vervolgens met coalitiepartners. Het klinkt aannemelijk, maar het is grote onzin.

Het collectief is groter dan het individu

Bos vergeet dat een partij vaak juist een “Groter Verhaal” heeft dan een individu. Sterker nog, dat zou volgens veel denkers in gezond democratisch proces juist het geval moeten zijn. Een compromis is namelijk zeker niet altijd minder dan het origineel. Sterker nog, een compromis kan ook een synthese zijn van ogenschijnlijk tegenstrijdige belangen, waarbij die beide belangen verenigd zijn in een hoger ideaal.

Zoals de verzorgingsstaat bijvoorbeeld niet alleen maar het knuffelen van mensen inhield, maar daarbij een stabiele afzetmarkt schepte, waarin het voor ondernemers nog makkelijker was om veel geld te verdienen. Of denk aan hoe in onze geschiedenis de godsdienststrijd eindigde in de godsdienstvrijheid en een scheiding van kerk en staat.

Foto: thierry ehrmann (cc)

Kunst op Zondag | Marx

Karl Marx was een Duitse schilder. Voor een paar miljoen euro kocht verzamelaar Erich Marx “Das Kapital” van Joseph Beuys.

Vandaag een kapitaal aan kunst van Marx.

Annette Marx – do you believe in red moments?
© Annette Marx do you believe in red moments

Aaron MarxBuilders of the Universe.
© Aaron Marx - Builders of the Universe

Robert Ernst Marx – No.
© Robert Ernst Marx - No

Mieke Marx – Installatie in de der Aa-kerk, Groningen, i.s.m. Martin Fenne.
© Mieke Marx – Installatie in de der Aa-kerk, Groningen, i.s.m. Martin Fenne

Lesley Patterson-MarxLittle Lady Harmonica Book.
© Lesley Patterson-Marx Little Lady Harmonica Book

Joachim Marx – untitled.
© Joachim Marx - untitled

Max Marx –  Angry bird.
© Max Marx - Angry bird.

Kate Marx – Remnant #5.
© Kate Marx - Remnant #5

Gerhard MarxFire Walker (i.s.m. William Kentridge).
cc Flickr Zunelle Cairns photostream The Fire Walker by William Kentridge and Gerhard Marx

Kristine Marx – video bij ‘Littoral’ van componist John Supko (waarin o.a. teksten van Cees Nooteboom). Muziek uitgevoerd door het fluit/percussie duo Due East.

Meer Marx?

Roberto Burle Marx was landschapsarchitect en schilderde ook niet onverdienstelijk. Enid Marx, een ver nichtje van de grote Karl Marx, was schilderes en ontwerpster. Hellmuth Marx was een Oostenrijkse beeldhouwer.

De Zuid-Afrikaanse Maja Marx maakt onder andere kunst in de openbare ruimte. Bijvoorbeeld: Pedestrian Poetry. Stefan Marx maakt statements in prints en drukwerk, zoals “Dawn is mine but I will share it”.

Oh ja, en Harpo Marx schilderde ook.

Lezen: Bedrieglijk echt, door Jona Lendering

Bedrieglijk echt gaat over papyrologie en dan vooral over de wedloop tussen wetenschappers en vervalsers. De aanleiding tot het schrijven van het boekje is het Evangelie van de Vrouw van Jezus, dat opdook in het najaar van 2012 en waarvan al na drie weken vaststond dat het een vervalsing was. Ik heb toen aangegeven dat het vreemd was dat de onderzoekster, toen eenmaal duidelijk was dat deze tekst met geen mogelijkheid antiek kon zijn, beweerde dat het lab uitsluitsel kon geven.

Lezen: Bedrieglijk echt, door Jona Lendering

Bedrieglijk echt gaat over papyrologie en dan vooral over de wedloop tussen wetenschappers en vervalsers. De aanleiding tot het schrijven van het boekje is het Evangelie van de Vrouw van Jezus, dat opdook in het najaar van 2012 en waarvan al na drie weken vaststond dat het een vervalsing was. Ik heb toen aangegeven dat het vreemd was dat de onderzoekster, toen eenmaal duidelijk was dat deze tekst met geen mogelijkheid antiek kon zijn, beweerde dat het lab uitsluitsel kon geven.