Herdenken en Hurbinek

Hurbinek was een verlamd jongentje van drie jaar in het kamp van Primo Levi. Ik herdenk hem op 4 mei, zo heb ik besloten. Maar wat is herdenken precies? Daarover gaat het hier vaker. Velen hebben de geschiedenis om hun grote of kleine gelijk te bewijzen. Je kunt van de geschiedenis ook iets anders leren, inspiratie op doen, de overdracht van mensen aanvaarden die de geschiedenis aan hun lijf hebben ervaren. Ik werkte in de Bijlmer met Jan Alberts, die als terdood veroordeelde door de Duitsers de bevrijding beleefde. Hij was actief bezig voor de leefbaarheid en eerlijke politiek rond de Bijlmer, zozeer dat ik wel eens informeerde of de Mof nog in het Stadhuis zetelde; als hij vermoeid was en in een nadenkende bui gaf hij dat toe. De geschiedenis komt voorbij en vestigt zich in hoofden, van familie, van leraren, van collega’s en vrienden. Al die koppen bepalen wie je wordt en wat je geworden bent.  Herdenken is misschien wel dat je je rekenschap geeft van de invloeden op je wezen, op je overtuigingen: van wat je las, van wat je geleerd hebt, van wat er in gehamerd is, van wat je als waardevol hebt opgezogen.

Door: Foto: Sargasso achtergrond wereldbol
Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Welke doden zijn het waard herdacht te worden?

, door

Monument op de Dam (Foto: Flickr/zamito44)

Marjan Schwegman, directeur van het NIOD, vindt dat de Tweede Wereldoorlog zelf weer meer centraal moet staan bij de verschillende herdenkingen, en speciaal die op de Dam. Die herdenking zou ‘veel krachtiger’ kunnen zijn dan nu het geval is. Nivellering dreigt, volgens haar. De Tweede Wereldoorlog is niet met iets anders te vergelijken, dus moet je dat ook niet doen.

Helaas is dat ook meteen het enige argument dat ze, in een stuk of wat voorbeelden, keer op keer herhaalt. En natuurlijk, er zijn weinig of misschien wel geen gebeurtenissen die zoveel doden hebben gekost als die grote oorlog. Maar betekent dat dan ook dat die doden het meer waard zijn om herdacht te worden dan de doden die tijdens de politionele acties, in Korea of Afghanistan vielen?

Totale onzin natuurlijk. Elke onnodige dode is het waard om herdacht te worden, zonder dat we etiketten gaan plakken als ‘belangrijk’ en ‘minder belangrijk’. Dat is een belediging voor alle mensen die wereldwijd in een conflict zijn omgekomen. Volgens Schwegman had je maar dood moeten gaan in de Tweede Wereldoorlog om recht te hebben op een nationale herdenking. Zeker nu de Tweede Wereldoorlog steeds meer iets wordt uit een ver verleden of een computerspel en tegelijkertijd blijkt dat die oorlog niet – zoals gehoopt – een incident was, maar onderdeel van een treurig menselijk patroon, moet de herdenking relevant blijven.

Lezen: De wereld vóór God, door Kees Alders

Mededeling

De wereld vóór God – Filosofie van de oudheid, geschreven door Kees Alders, op Sargasso beter bekend als Klokwerk, biedt een levendig en compleet overzicht van de filosofie van de oudheid, de filosofen van vóór het christendom. Geschikt voor de reeds gevorderde filosoof, maar ook zeker voor de ‘absolute beginner’.

In deze levendige en buitengewoon toegankelijke introductie in de filosofie ligt de nadruk op Griekse en Romeinse denkers. Bekende filosofen als Plato en Cicero passeren de revue, maar ook meer onbekende namen als Aristippos en Carneades komen uitgebreid aan bod.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

De Holocaust, dat ben jij

, door


Het einde van de Tweede Wereldoorlog, en daarmee de herinnering aan de slachtoffers en de terugblik op machinale slachting, jubileert. Meer nog dan andere jaren zien wij katernen en rubrieken gevuld met de canon van destructie en angst. En het doet ons goed te weten dat wij Hitlers strooptocht een halt toe hebben geroepen. Wij zien trots hoe onze jeugd nog aan de lippen hangt van inmiddels hoogbejaarde veteranen, onderduikers, wezen, verzetshelden. Bij het klaroengeschal slaat ons trotse hart: Een Tweede Wereldoorlog, dát nooit meer. Nie wieder faschismus. De Holocaust wordt beschouwd als het dieptepunt in het bestaan van de mens, een symbool van wanbeschaving. Maar er is geen bewijs dat wij wezenlijk betere mensen zijn geworden.

Het lijkt zo eenvoudig, het euforisch gevoel het monster de baas te zijn. Het is een misverstand. Dagelijks zijn er rituelen in ons leven die scheren langs het oppervlak van de moraal. In elk van ons schuilt wreedheid. Het kost alleen wat moeite om de wreedheid te kanaliseren en een volksopstand met bijbehorende moordmachine aan te sturen.

De Holocaust is óók hebzuchtig voordringen bij de wasstraat, de aderen in de nek laten opzwellen wanneer men onze doorgang belemmert. De Holocaust is kijken bij een ongeluk en daarom een file veroorzaken, maar de andere kant opkijken wanneer iemand bloed ophoest in een donkere nis van de Bijenkorf. De Holocaust is het negeren van gejammer bij de buren. De Holocaust is ook juist het bellen naar de politie bij het gejammer bij de buren. De Holocaust is de erotiserende werking van trots die langzaam verandert in grootheidswaan. De Holocaust is het scanderen, joelen, mennen en achteraf niet doorhebben wie je hebt gepasseerd. De Holocaust is het stilzwijgend aansluiten bij een kranslegging of herdenking, het houden van twee minuten stilte terwijl je drie dagen geleden nog iemand doelbewust afsneed omdat je een hekel hebt aan U-bochten. De Holocaust ben ik als ik in de Maxis in Muiden verveelde en verwende kinderen met stekels zie, die in het boodschappenwagentje hangen en tegen een te dikke moeder schreeuwen dat zij snoep willen. De moeder is de Holocaust wanneer zij roept dat Damian zijn grote kop moet houden en dat hij anders maar zijn nieuwe rugzak met veertien dvd’s moet terugbrengen. Zij is de Holocaust als zij dat vervolgens niet doet. De holocaust is je aansluiten bij een groepering, met een spandoek of kaars in de hand, vanuit een onderbuikgevoel.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

het Saillant | Durf te kiezen bij de herdenkingen

, door

SaillantLOGO

Wie alles herdenkt, herdenkt in feite niets, en dus herdenk ik vanavond alleen de Tweede Wereldoorlog.

Vandaag is het precies 65 jaar geleden dat het Derde Rijk capituleerde. Reden genoeg voor een feestje (morgen) en een plechtige herdenking aan de verschrikkingen van het nazi-regime (vandaag). Tot 1961 herdacht men alleen de Nederlandse doden in de Tweede Wereldoorlog. Pas later kreeg Nationale Dodenherdenking een mondiaal karakter.

Op de website van het Nationaal Comité 4 en 5 mei lezen we: “Tijdens de Nationale Herdenking herdenken wij allen – burgers en militairen – die in het Koninkrijk der Nederlanden of waar ook ter wereld zijn omgekomen sinds het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog, in oorlogssituaties en bij vredesoperaties.”

Uit onderzoek van het Nationaal Comité 4 en 5 mei blijkt dat een overweldigende meerderheid van de ondervraagden (67 procent) het stilstaan bij de gevolgen van oorlog, zowel vroeger als nu, het belangrijkste vindt. Ik hoop dat ik niemand voor de schenen schop die een geliefde heeft verloren in de Afghanistanoorlog, maar ik doe daar niet aan mee. In de eerste plaats is de grens van 10 mei 1940 nogal arbitrair. Waarom herdenken we de jongens bij de Somme en Verdun niet? Of de slachtoffers van Bommen Berend, de Gulden Sporenslag of de uitgeroeide Kelten van Gallië?

De reden hiervoor valt wel te geven: de eerste dodenherdenking was op 9 mei 1945 in Amsterdam en herdacht alleen de Nederlandse slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog. Pas later heeft men – uit politiek correcte overwegingen vermoed ik; ze wilden de slachtoffers van het Japanse regime en de (Nederlandse) slachtoffers van de politionele acties niet uitsluiten – besloten om de grenzen vanaf 1940 op te rekken. Wie daarvoor stierf is vergeten, wie daarna stierf wordt herdacht.

Lezen: Venus in het gras, door Christian Jongeneel

Mededeling

Op een vroege zomerochtend loopt de negentienjarige Simone naakt weg van haar vaders boerderij. Ze overtuigt een passerende automobiliste ervan om haar mee te nemen naar een afgelegen vakantiehuis in het zuiden van Frankrijk. Daar ontwikkelt zich een fragiele verstandhouding tussen de twee vrouwen.

Wat een fijne roman is Venus in het gras! Nog nooit kon ik zoveel scènes tijdens het lezen bijna ruiken: de Franse tuin vol kruiden, de schapen in de stal, het versgemaaide gras. – Ionica Smeets, voorzitter Libris Literatuurprijs 2020.

Quote du Jour

Quote du Jour | Gewone mensen

, door

Maar je kunt de verdachte in feite ook zo beschouwen. Hij vertoonde in elk geval gedrag dat past bij iemand die onwel is.

Hoofdcommissaris van de politie Amsterdam Bernard Welten reageert op de ceremoniemeester van de herdenking gisteren op de Dam die in eerste instantie aangaf dat er iemand onwel was geworden. De twee minuten stilte werden om zeep geholpen door een (als orthodoxe jood ge-/verklede) man die opeens begon te schreeuwen (video, “skip naar 1:25 om vanaf schreeuw te kijken”). De directe omstanders hadden blijkbaar al snel door dat er geen reden voor paniek was, maar iets verderop was iedereen aan het rennen geslagen. En omdat de oorlog op zo’n moment toch erg dichtbij voelt, begon iemand de doorbroken stilte verder op te luisteren met het uitroepen van de woorden “Bom, Bom!”. Ook de Oranje’s opereerden volgens oorlogsdraaiboek, en werden bij de eerste tekenen van tumult naar veilig gebied geleid.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Foto des Tages | Kamp Erika in Ommen

, door

barakken-in-kamp-erica-in-ommen

De plek waar Herbertus Bikker, alias ‘De beul van Ommen‘ zijn beulswerk kon verrichten. Zijn oorlogsmisdaden bleven ongestraft tot aan zijn dood, 1 november vorig jaar. Bikker was een van de vier Nederlandse voortvluchtige en veroordeelde moordenaars uit de Tweede Wereldoorlog. Vijftig jaar leefde hij als vrij man in Duitsland, dat al die tijd weigerde om hem aan Nederland uit te leveren.
Tijdens de laatste acht maanden van de oorlog heeft Kamp Erika hooguit nog 500 gevangenen geteld, maar er werden zeker negen mensen doodgeschoten. Onder hen verzetsman Jan Houtman, die door Bikker buiten het kamp werd geëxecuteerd.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Bijna dodenherdenking…

, door

En de redactie van GC heeft dan voor de verandering even écht geen commentaar. Gisteren herdachten een paar christelijke gemeenten de oorlogsdoden om “geen mensen voor het hoofd te stoten” in verband met de zondagsrust. Dat deze actie andere mensen wél voor het hoofd stootte was een onbedoeld, maar op zich wel grappig bij-effect.

In de gemeente Zaamslag wordt er deze dodenherdenking stilgestaan bij een wel heel recente dode. Een inwoner van die plaats kwam tijdens koninginnenacht om het leven door zinloos geweld.

De GC-redactie vraagt zich af: Hoe en wie gedenkt u op deze avond?

Quote du Jour

Quote du Jour | Duitsland als betrouwbare buur

, door

“Het land dat de oorlog begon waarin de doden vielen die we vandaag gedenken, is tot in zijn haarvaten veranderd. Duitsland is een baken van democratie en vrijheid geworden. Dat is een troostrijke gedachte op 4 mei.”

Een zeer verzoenend en hier en daar zelfs zalvend hoodredactioneel commentaar van de voormalige verzetskrant op deze ochtend. Van de verzetsmensen die het illegale Trouw vanaf 1943 maakten en verspreidden werden velen door de bezetter gearresteerd en gedood. Maar anno 2009 is alle wrok weggewist bij de krant die toen heel even onder de naam Oranje-Bode verscheen.
“Vandaag kunnen we ons dan ook gelukkig prijzen als buurland het huidige Duitsland te hebben. Waar zeventig jaar geleden Duitsland in de greep was van een gruwelijk regime dat onvoorstelbare ellende over de wereld bracht, daar is Duitsland nu een van de betrouwbaarste, stabielste, oprechtste democratieën ter wereld.”
Niet dat alles meteen geheel koek en ei is in het herenigde Duitsland, waar ook nazistische ressentimenten nog altijd voortleven, vooral in het voormalige DDR. Maar im Grossen Ganzen oordeelt Trouw toch dat met blijdschap kan worden teruggekeken op het verloop van de geschiedenis na 1945.
Bijna 65 jaar na dato lijken alle gevoeligheden tussen beide buurlanden nu wel verdwenen, maar helemaal is dat niet het geval. Verscheidene pogingen om (grens)plaatselijk de dodenherdenking van zowel Nederlandse als Duitse oorlogsslachtoffers te combineren, zijn steeds op niets uitgelopen. De tijd heelt niet alle wonden even snel en wellicht nooit helemaal.

Lezen: De BVD in de politiek, door Jos van Dijk

Mededeling

Tot het eind van de Koude Oorlog heeft de BVD de CPN in de gaten gehouden. Maar de dienst deed veel meer dan spioneren. Op basis van nieuw archiefmateriaal van de AIVD laat dit boek zien hoe de geheime dienst in de jaren vijftig en zestig het communisme in Nederland probeerde te ondermijnen. De BVD zette tot tweemaal toe personeel en financiële middelen in voor een concurrerende communistische partij. BVD-agenten hielpen actief mee met geld inzamelen voor de verkiezingscampagne. De regering liet deze operaties oogluikend toe. Het parlement wist van niets.

Vorige