Superhelden en politieke filosofie

Net als in science fiction spelen in superheldenfictie interessante politieke thema’s. Want in een wereld met Superhelden komenherkenbare problemen op een absurde, overdreven manier terug. Decentrale vraag die er in goede superheldenfictie gesteld wordt is hoe we alssamenleving moeten omgaan met een minderheid die krachten heeft waardoorze sterker/slimmer/sneller zijn dan normale mensen.

In de X-Men komen een aantal van deze klassieke problemen het helderst naar voren. Veel meer dan je zou verwachten van goedkope actiefilms, cartoons of comicsspelen hier fascinerende sociale kwesties. In de X-Men staat een groepmutanten centraal, mensen die door mutatie superkrachten hebbengekregen. De X-Men worden gewantrouwd en vervolgd vanwege de krachten die ze hebben. Een analogie voor anti-semitisme en racisme. Anders dan jodendom of ras, wordt het pas duidelijk dat je een mutant bent tijdens je puberteit. In die zin is er een mooie parallel te trekken met homoseksualiteit: het is een element van jezelf dat je leert kennen als je volwassen wordt. In de reactie op de vervolging zijn er twee stromingen: Professor Xavier die als een Martin Luther King pleit voor vreedzaam samenleven tussen mensen en mutanten en Magneto die als een Malcolm X pleit voor een afscheiding van mutanten uit de menselijke samenleving. De vervolging van mensen niet om wat ze doen, maar om hoe ze geboren zijn, moet een snaar raken bij progressieven.

In de Marvel serie Civil War, wordt deze thematiek verder uitgewerkt. Hierin staat de vraag centraal hoe moet de overheid om gaan met een minderheid die haar superkrachten wil gebruiken? Moet zij accepteren dat er mensen zijn die anoniem met superkrachten allerlei misdadigers aanpakken? Moeten deze zich bij de overheid registeren? Zich laten trainen? Bij een overheidsveiligheidsdienst gaan werken? Er breekt een strijd uit tussen Superhelden die vinden dat Supermensen, als ze hun superkrachten willen gebruiken, zich moeten registreren en zij die dat niet willen. Captain America, de meest Amerikaanse superheld, vindt dit een onacceptabele inbreuk op de privacy van Superhelden. Registratie van identiteit en gedwongen deelname aan overheidsprogramma: het gaat in tegen typisch burgerrechten. Met Europese ogen kijk ik wel verbaasd naar deze problematiek. Het is de Amerikaanse notie van right to bear arms, recht om je zelf te beschermen zonder hulp van de overheid, die hier een centrale rol speelt. Uit het idee van superhelden speelt een groot wantrouwen tegen de overheid. De overheid beschermt ons niet, dat moet Superman doen. Als je het principe dat mensen zichzelf mogen beschermen niet zo extreem trekt als in Amerika, dan wordt het toch wel duidelijk: we moeten niet onze eigen politie-agent willen spelen, dat doet de politie voor ons.

In de serie Watchmen komt het gevaar van eigenrichting het sterkst aan bod. In deze comic spelen drie superhelden een centrale rol: Doctor Manhattan, the Comedian en Ozymandias. De centrale vraag in deze serie is “Wie bewaakt de bewakers?” Ieder van de drie superhelden heeft een donkere kant. Doctor Manhattan is de enige met echt superkrachten. Hij kijkt naar mensen zoals wij naar mieren kijken. Hij heeft er geen enkele band mee. Hij kan zowel menselijk leed voorkomen of veroorzaken maar het interesseert hem niks. The Comedian is een immorele man die door de overheid wordt gelegitimeerd om voor de goede zaak te verkrachten, moorden en doden in Vietnam. Terug in Amerika kan hij weinig anders dan deze levensstijl door zetten. Zijn positie staat hem toe om immoreel te zijn. En dan is er nog Ozymandias, een typische “witte slechterik“. Hij heeft een plan voor de toekomst van de wereld en dwingt dat op aan de wereld of zij dat nou willen of niet. Als mensen een superheldenstatus op eisen, krijgen ze macht, die zonder moraliteit of zonder tegenmacht uitermate gevaarlijk kan worden.

Hoe sla je de balans tussen de burgerrechten van een machtige minderheid en de burgerrechten van normale mensen? Je mag mensen nooit oppakken om de eigenschappen waarmee ze geboren zijn. De anti-racistische boodschap van de X-Men is overtuigend. Een tweede vraag is of je zelf politieman mag gaan spelen, een right to bear arms hebt. Dat tweede onderschrijf ik niet. Ongecontroleerde macht is uitermate gevaarlijk.
[cmon]