Stress in the city

ACHTERGROND - Zijn mensen die in de stad wonen meer gestrest dan mensen op het platteland? Hoe komt dat, en is er iets tegen te doen? 

Steeds meer mensen hebben last van langdurige stress, met alle gevolgen voor functioneren en ziekteverzuim van dien. Onderzoek naar de oorzaken en gevolgen van stress, uit diverse wetenschappelijke disciplines, maakt duidelijk hoe complex stress is en op hoeveel lichaamssystemen het invloed heeft.

Voordat stress de schuld krijgt van allerlei nadelige effecten, moet benadrukt worden dat stress een heel nuttig fenomeen is. In een stressvolle situatie bereidt het lichaam zich voor op actie: afgifte van stresshormonen zorgt ervoor dat je zintuigen op scherp komen te staan en dat bloed naar je spieren en je longen gaat. Deze reacties vergroten de kans op overleven, bijvoorbeeld omdat je zo beter kunt vechten of vluchten. Best handig.

Een gezonde stressreactie dooft weer uit, zodat alle lichaamsfuncties weer terugkeren naar een normale situatie. Als stress voort duurt heeft dit echter allerlei nadelige lichamelijke effecten.

Onlangs vatte Nature de huidige stand van onderzoek naar diverse biologische aspecten van stress en veerkracht samen. De conclusie: er is niet één oorzaak of één gevolg van stress, maar een ingewikkeld samenspel van genetische en omgevingsfactoren, waarbij oorzaak en gevolg niet altijd duidelijk zijn. Voor eenduidige oplossingen is het nog te vroeg, maar zeker is dat voortdurende stress niet met een gerust hart genegeerd kan worden.

Tussen de oren

Het lijkt logisch de oorzaken van stress te zoeken in de stadsomgeving met al haar hectiek, vervuiling, criminaliteit en geluidsoverlast. Maar ervaren mensen op het platteland minder stress? Daar is nog geen eenduidig antwoord op, want het is niet eenvoudig om het effect te meten van de complexe stedelijke omgeving. Wel is beschreven dat mensen die in de stad opgroeien andere hersengebieden activeren in een stressvolle situatie dan mensen die op latere leeftijd naar de stad zijn verhuisd. Ook worden verschillen in hersenfunctie ontdekt tussen meer of minder veerkrachtige mensen.

Langzamerhand worden biologische verklaringen gevonden voor deze verschillen. Zo blijkt een sterke neuronale verbinding tussen rationele en emotionele hersengebieden belangrijk voor een gezonde reactie op stress. In stressbestendige mensen wordt ook meer van een bepaald neuropeptide dat de stressreactie remt gemeten.

Epigenetische effecten

Naast genetische oorzaken van een verhoogde gevoeligheid voor stress is er ook steeds meer aandacht voor epigenetische factoren. Dit zijn moleculaire veranderingen aan het DNA, of aan de eiwitten waaromheen het DNA gewikkeld zit, die kunnen worden beïnvloed door omgevingsfactoren. Deze veranderingen bepalen hoe sterk genen tot expressie komen, zonder de erfelijke informatie zelf te veranderen.

In muizen die ofwel erg gestrest, ofwel erg veerkrachtig zijn, werden verschillen in epigenetische modificaties gevonden. Door sommige van deze modificaties te veranderen werd van een stressgevoelige muis een veerkrachtige muis gemaakt, en andersom. Het is goed mogelijk dat iemand die als kind veel liefde heeft gekend bepaalde epigenetische modificaties heeft aangelegd waar hij op latere leeftijd baat bij heeft. De omgekeerde situatie is natuurlijk ook voorstelbaar.

Losse eindjes

Ook telomeren, de structuren aan het eind van chromosomen, veranderen onder invloed van stress. Bij iedere celdeling worden telomeren iets korter. Ze kunnen worden aangevuld, maar in principe neemt de lengte af met veroudering. Korte telomeren worden in verband gebracht met allerlei gezondheidsrisico’s. Door aanhoudende stress blijken telomeren extra snel te verkorten. Daarom zijn verkorte telomeren waarschijnlijk de schakel tussen stress en daaraan verwante gezondheidsproblemen.

In laboratoria is het gelukt om telomeren in muizen te verlengen. In mensen blijft het vooralsnog een uitdaging om dit zonder teveel nare bijwerkingen te regelen. Aangezien telomeerlengte sterk afhankelijk is van leefstijlfactoren, is hier voorlopig waarschijnlijk de meeste winst te behalen om je telomeren op lengte te houden.

Stress meten met een stress-app

Met deze ontdekkingen is de vraag waarom sommige mensen zoveel sneller gestrest raken echter nog niet opgelost. Daarvoor zijn preciezere observaties nodig over welke aspecten van ons leven stress veroorzaken. Moderne technieken bieden uitkomst: er worden studies opgezet waarbij mensen via hun smartphone informatie doorgeven over de omgeving waarin ze zich bevinden en hoe ze zich daarbij voelen. Dat zal inzicht geven in de vraag of een druk kruispunt als stressfactor wordt ervaren en of een wandelingetje door het park dat teniet kan doen. Stedenbouwkundigen kunnen hier rekening mee houden. Interessante resultaten worden ook verwacht van soortgelijke studies in China, waar met ongekende snelheid urbanisatie plaatsvindt. In combinatie met vervolgonderzoek naar de effecten op DNA- of hersenniveau, zullen deze gegevens op termijn meer inzicht opleveren over stressreacties in het algemeen en waarom sommige mensen gevoeliger zijn voor stress dan anderen.

Het is een illusie te denken dat stressfactoren in onze maatschappij helemaal te vermijden zullen zijn. Maar met meer inzicht in biologische aspecten van stress kunnen negatieve gevolgen zoveel mogelijk beperkt worden.

Tot die tijd: ontspan!