Sociale media als propagandakanaal

ACHTERGROND - Dankzij internet en sociale media is het niet alleen gemakkelijker geworden propaganda te verspreiden, maar ook om de ware bron ervan te verhullen.

Met behulp van een beetje mobiele telefoon kan zo’n beetje iedereen foto’s maken en filmpjes opnemen en de resultaten daarvan wereldwijd verspreiden via kanalen als Facebook, Twitter en YouTube. Zodoende beschikken we tegenwoordig over een ware stortvloed aan rechtstreekse ‘ongefilterde’ informatie uit conflictgebieden.

Maar niet heus.

Regeringen doen immers vrolijk mee aan het produceren en verspreiden van dergelijke ‘amateur’-nieuwsgaring. Want met propaganda à la Baghdad Bob win je tegenwoordig de oorlog niet meer.

Zo doken er in september 2013 video’s op die moesten bewijzen dat de islamistische strijdgroep Liwa al-Islam (en dus niet het Syrische regeringsleger) verantwoordelijk zou zijn voor de gifgasaanvallen van een maand eerder in de buurt van Damascus.

De video’s bleken vervalsingen en zijn dus vrijwel zeker geproduceerd door het Assad-regime.

Tijdens een persconferentie in de nasleep van het neerschieten van MH17, produceerde de Russische legerleiding een blow-up van een frame uit een YouTube-video die zou bewijzen dat het BUK-systeem dat het Maleisische vliegtuig neerschoot zich in een gebied bevond dat onder controle stond van het Oekraïense regeringsleger.

Dankzij een nauwgezette reconstructie (zie ook hier) viel uiteindelijk hard te maken dat de blow-up een vervalsing moest zijn.

Maar niet alleen dubieuze regimes, waarvan we al van tevoren weten dat ze niet zijn te vertrouwen, verspreiden propaganda via sociale media. En niet elk stuk propaganda hoeft een vervalsing te zijn – of zelfs maar aanspraak te maken op amateurstatus.

Neem bijvoorbeeld dit filmpje:

https://www.youtube.com/watch?v=HAnT-CQkURY

Het laat een heuvel zien, iets ten westen van Kobani, vroeg in de avond van 23 oktober. Bovenop de heuvel: de zwarte vlag van IS plus een aantal bijbehorende mannetjes.

Het filmpje is, weliswaar van grote afstand, duidelijk gemaakt door een professioneel filmer. Met mooi licht bovendien.

Vervolgens duurt het niet lang voordat de eerste bommen vallen en we een paar IS-strijders een enkeltje paradijs zien verdienen.

Geheel ’toevallig’ hadden de Koerdische verdedigers van Kobani zich eerder die dag van de heuvel in kwestie teruggetrokken. En geheel toevallig was een journalist beschikbaar om de luchtaanval te filmen die de opmaat zou zijn voor de herovering van de heuvel door de YPG.

En nog dezelfde avond verschenen de buitelende zwarte mannetjes op YouTube. For the whole world to see.

Het was te mooi om niet georkestreerd te zijn. En dat was het waarschijnlijk dan ook:

What happened was that someone in the U.S. military propaganda wing decided we needed a good shot of IS fighters getting zapped by the air strikes. Until the Tel Sheir video, all we had seen was flying concrete, as US planes blew up ruined buildings inside Kobane. It was probably effective, but it wasn’t good TV.

Waarom? Daarom:

Imagine you’re a young guy sitting at a café in, say, Tunis. […]

So you won’t persuade these guys to stay home by showing them that Islamic State is evil, but you can show them it’s foolish, overstretched, led by idiots, doomed. And that air strike on the hill does a very good job of conveying that message, in a way that doesn’t depend on speaking fluent English or sharing any of the pundits’ self-righteous opinions about justice or freedom.

The guy you see tumbling over and over through the air doesn’t look like a shahid, a martyr; he looks like an idiot.

Sterven als martelaar voor de jihad met een ratelende AK-47 in de ene en een handgranaat in de andere hand, terwijl je een stelling van de ongelovigen bestormt, heeft misschien nog een zekere aantrekkingskracht voor het puberale of postpuberale brein. Maar waar is de romantiek in een onverwachte dood door een onzichtbaar vliegtuig?

En als je denkt dat een land als de VS geen decennialange ervaring heeft in dergelijke publieksbeïnvloeding, zou je bedrogen uitkomen. (Kijk: ze hebben zelfs een vacature!)

Dankzij internet en sociale media is dergelijke beïnvloeding alleen maar eenvoudiger geworden. Het is niet alleen gemakkelijker propaganda te verspreiden, maar ook om de ware bron ervan te verhullen. En vooral dat laatste komt professionele propagandisten bijzonder goed uit.