Overzicht

serie

Vaste Gasten

Foto: daisy.images (cc)

Net als je even inkakt, prikken onze Vaste Gasten je weer wakker met hun scherpe pen.


Foto: daisy.images (cc)

Effectief altruïsme

, door

COLUMN - Geld weggeven functioneert vaak als statussymbool. Als je geld weggeeft, kun je je dat blijkbaar veroorloven. Als je echt rijk bent, kun je heel veel geld weggeven- of iets wat nog kostbaarder is: tijd. Dat is aantrekkelijk, blijkt uit een Amerikaans onderzoek naar een cohort van 6000 man dat zestig jaar gevolgd werd. Mannen die vrijwilligerswerk doen, krijgen gemiddeld meer kinderen.

Soms leidt de zoektocht naar status tot aparte taferelen: er zijn gevallen bekend van miljonairs die soep opscheppen voor daklozen. Voor de miljonair is tijd schaarser dan geld, en dus ‘duurder’ voor hemzelf om weg te geven. En kostbare giften leveren meer brownie points op, in zijn eigen ogen en die van anderen. Terwijl de daklozen voor het equivalent van het uurloon van de oliemagnaat waarschijnlijk best zelf hun soep willen opscheppen. In zo’n geval zit het verkrijgen van status voor de vrijwilliger dus het goede doel in de weg.

Vrijwilligerswerk verrichten we niet altijd om iets nuttigs voor een ander te doen, maar soms onbewust om iets te doen wat van ons een zo groot mogelijk offer vergt. Naast die statusbeluste vrijgevigheid kun je de tegenovergestelde variant zetten, ‘effectief altruïsme’, waarbij elke euro zo nuttig mogelijk wordt ingezet. Dat zou in principe de meest lovenswaardige vorm van hulp zijn, en daarmee de meest aantrekkelijke.

Foto: daisy.images (cc)

Was Mohammed een moslim?

, door

ACHTERGROND - Iedereen begrijpt dat Jezus niet de bedenker was van het Christendom. Waarschijnlijk was hij niet meer dan een rondreizend leraar (een van de velen in die tijd) die zijn Joodse geloofsgenoten opriep zich voor te bereiden op grote veranderingen, de komst van het ‘koninkrijk van God’. Het idee dat hij de zoon van God zou zijn, dat hij onderdeel van een heilige drie-eenheid, en dat zijn volgelingen tijdens bijeenkomsten zijn dood moesten herdenken, is pas veel later ontstaan. Religies pretenderen eeuwig dezelfde te zijn, maar staan in wezen nooit stil. Dat gegeven roept de vraag op in hoeverre Mohammed de verkondiger is geweest van wat we nu kennen als de islam. Was hij de eerste moslim?

Strikt gezien luidt het antwoord op die vraag: ja en nee. Een moeslim is een ‘onderworpene’ (aan God), en de Koran wijst Abraham aan als de eerste echte moeslim, en Mohammed als de tweede. Het ware geloof van Abraham was door zijn nakomelingen verwaarloosd (aldus de Koran), maar werd door Mohammed en de openbaring ‘hersteld’. Mohammed was dus (in letterlijke zin) de eerste nieuwe moeslim – maar Abraham was écht de eerste geweest. En Mohammeds eerste bekeerling (volgens de traditie zijn vrouw Chadiedja) was dus nummer drie. Enzovoorts. Maar was deze ‘herstelde’ religie de islam zoals wij die nu kennen?

Foto: daisy.images (cc)

Polarisatie op zijn Grieks

, door

COLUMN - Zo ongeveer iedereen heeft wel een mening over Griekenland en haar regering. De politici van Syriza zijn of heroïsche verzetshelden tegen de destructieve bespaarpolitiek van de Europese boekhouders, of populistische amateurs met een specialisatie in beledigende retoriek. Op dezelfde manier was het referendum van zondag ofwel een waardig voorbeeld van directe democratie, of een cynische afschuiving van bestuurlijke verantwoordelijkheid.

De verschillen in interpretatie van de Griekse crisis tussen diverse kampen is zo groot, dat je je afvraagt of ze het wel over dezelfde crisis hebben. Maar de huidige polarisatie is in feite een schoolvoorbeeld van cognitieve processen die psychologen ‘motivated reasoning’ en ‘confirmation bias’ noemen. Hierbij interpreteren mensen het beschikbare bewijs selectief om hun eigen (politieke) identiteit te versterken of hun bestaande meningen te staven.

Uit vele studies weten we dat als er genoeg ambiguïteit over de interpretatie van een ‘bewijs’ bestaat, dat bewijs niet noodzakelijkerwijs tot meer overeenstemming en soms zelfs tot meer polarisatie leidt. Een beroemd voorbeeld is een experiment waarin Amerikaanse conservatieven en liberalen beide dezelfde wetenschappelijke studie over de gevolgen van de doodstraf moesten lezen. Na afloop waren de twee groepen het sterker oneens, omdat beiden zich concentreerden op het deel van het bewijs dat hun politieke oriëntatie ondersteunde.

Foto: daisy.images (cc)

Post-atheïst | Maria in Brunssum

, door

COLUMN - Van Wim Kan schijnt de uitspraak te zijn dat je als cabaretier alleen datgene belachelijk kunt maken wat van zichzelf al een beetje belachelijk is. Misschien is dat wel waarom religie zo’n populair voorwerp is voor satire, want veel ervan valt natuurlijk met de beste wil van de wereld niet serieus te nemen. Je kunt een godsdienst vrij eenvoudig belachelijk maken door haar gewoon accuraat te beschrijven. Ongetrouwde mannen die rondlopen in jurken, bijvoorbeeld, en die dan een seksuele moraal voorschrijven aan gehuwde mensen.

Ik voor mij denk dat humor totaal vrij is. Je moet met alles de draak kunnen steken, want anders kun je het ook niet serieus nemen. Gregorius Nekschot – publiceert hij eigenlijk nog? – maakte cartoons waar ik nooit om heb kunnen lachen, maar hij had het recht ze te vervaardigen en behoorde niet door agenten van zijn bed te worden gelicht. Humor is vrij, maar toch zijn er onderwerpen waar ik geen grappen over zou maken, thema’s waar medelijden eerder op de plaats is. Zoals de Maria-verschijning, deze komkommertijd twintig jaar geleden, in het Limburgse Brunssum.

Er was een voorgeschiedenis. In 1981 was Maria in Međugorje (Joegoslavië) verschenen, een gebeurtenis die later werd uitgelegd als een vooraankondiging voor de burgeroorlog die er zou uitbreken. Kopieën van het beeldje van Onze Lieve Vrouwe van Međugorje werden al snel populair, en een daarvan belandde in het Italiaanse Civitavecchia, waar dit beeldje in februari 1995 bloed begon te huilen.

Foto: daisy.images (cc)

Luie beslissers

, door

COLUMN - De Nederlandse overheid heeft haar goede intenties en harde beloftes rond onze CO2-uitstoot nog lang niet waargemaakt. De rechtszaak daarover die Urgenda aangespannen en gewonnen heeft maakte dat wereldnieuws. Waarom lukt het ons toch niet om maatregelen te nemen, terwijl de Duitsers al een hele Energiewende hebben ingezet?

Deels ligt dat aan onze luiheid, laat een Duitse studie zien. De keuze voor groene energie is meestal geen weloverwogen beslissing. Via de website van een grote energieleverancier konden potentiële klanten een contract aanvragen. De klant vult eerst zijn postcode en geschatte jaarlijkse energieverbruik in. Met één vinkje kan hij zijn eventuele voorkeur voor groene energie aangeven. Dan volgt een pagina met een uitgewerkt contract. Groene energie is gemiddeld 1.3% duurder, wat neerkomt op 9 euro verschil per jaar. Dat verschil is zo klein omdat een gemiddelde Duitse energierekening al voor de helft uit belasting en subsidies voor duurzame energie bestaat.

Dat ene vinkje bleek een enorm obstakel in de Duitse Energiewende naar groene energie. Wat de Duitse consumenten die via deze website een contract afsloten niet wisten, was dat ze deelnamen aan een experiment. In de helft van de gevallen stond er al een vinkje bij ‘groene energie’ toen de klanten op de pagina kwamen. In de vier weken dat het experiment liep, vroegen 46.000 mensen een offerte aan via de website. 4720 van hen sloten daadwerkelijk een contract af. Bij degenen bij wie het hokje niet vantevoren was aangekruist, was 7% van die afgesloten contracten groen. Dat is minder dan het huidige percentage huishoudens met groene stroom in Duitsland (23%). Als het hokje ‘groene energie’ vantevoren was aangevinkt, was 69% van de contracten groen. Dat kwam niet doordat de extra kosten ervoor zorgden dat minder mensen een contract afsloten, want dat aantal was gelijk in beide condities. Het was echt de standaard die zoveel invloed had op het koopgedrag.

Foto: daisy.images (cc)

Post-atheïst | Joodse staat

, door

COLUMN - In 70 verwoestten de Romeinen de joodse tempel in Jeruzalem. In 114-117 haalden ze meedogenloos uit naar de joodse bewoners van Egypte, Cyrenaica, Cyprus en Mesopotamië. In 132-136 waren de opstandelingen rond Bar Kochba aan de beurt. Duizenden, tienduizenden sloegen op de vlucht.

Minimaal één groep vluchtelingen lijkt te zijn geëmigreerd naar het Arabische Schiereiland, maar we hebben daarover geen teksten. Misschien zullen archeologen nog eens sporen van de joodse aanwezigheid vinden, maar het staat te bezien of de Saoedische autoriteiten veel geld zullen uittrekken voor zulke vondsten. Hoewel we dus weinig weten over deze groep, moeten ze er zijn geweest, want in de Late Oudheid woonden er veel joden in wat nu Jemen heet. Sterker nog, er was een Joodse staat: Himyar.

We hebben daarover vrij veel informatie. Er is bijvoorbeeld een synagoge opgegraven in de havenstad Qani en uit Israël is een graf van Jemenitische joden bekend. Arabische inscripties gebruiken joodse namen, de namen van de traditionele Arabische goden komen in onze bronnen niet meer voor en er zijn aanwijzingen voor contacten tussen de Jemenitische vorsten en de rabbijnen in het land van Israël. En tot slot: in het jaar 522 bekeerde koning Dhoe Noewas van Himyar zich tot het jodendom.

Foto: daisy.images (cc)

Europees vertrouwen

, door

De moeilijkheden in de eurozone tonen niet alleen de gebreken van de Europese instituties, maar ook het gebrek aan vertrouwen tussen de verschillende Eurolanden. Hetzelfde kan worden gezegd naar aanleiding van het beschamende gebrek aan solidariteit  in de opvang van de migrantenstroom naar Italië, Griekenland en Spanje. Het vertrouwensprobleem volgt vaak een Noord-Zuid patroon, en is zelfs zichtbaar in een simpel laboratoriumexperiment met Europese deelnemers.

Het experiment in kwestie vond plaats op het European University Institute (EUI), het instituut waar ik, alweer veel te lang geleden, mijn proefschrift heb geschreven. Het EUI verschaft beurzen aan beginnende academici uit alle landen van de EU, en is daarmee een kleine microkosmos van de EU zelf. Om het vertrouwen tussen die verschillende nationaliteiten te onderzoeken lieten de onderzoekers ongeveer honderd leden van het instituut meerdere ronden spelen van het zogenaamde “trust game” of “vertrouwensspel”.

In dit spel, dat wordt gespeeld tussen twee spelers, krijgt één van beide spelers een som geld.  Van dat geld kan hij een zelf te kiezen deel aan de tweede speler geven, en dat deel wordt door de onderzoekers verdrievoudigd. Vervolgens kan de tweede speler kiezen hoeveel van dit verdrievoudigde bedrag hij zelf houdt, en hoeveel hij teruggeeft aan speler één.  Hoe meer geld speler één aan speler twee geeft, hoe meer de twee dus samen te verdelen hebben. Maar geven vereist vertrouwen, want als speler twee het (verdrievoudigde) bedrag zelf houdt is speler één zijn geld dus kwijt.

Foto: daisy.images (cc)

Post-atheïst | Racisme

, door

COLUMN - U heeft het nieuws gehoord en gezien. Een schietpartij, vorige week, in de Emanuel African Methodist Episcopal Church in Charleston. Negen doden. Over de motieven van dader Dylann Roof bestaat weinig twijfel: hij riep zelf “I want to shoot black people” en “You rape our women and are taking over our country – you have to go”. Foto’s tonen hem met symbolen van het apartheidsregime en inmiddels is ook een website geïdentificeerd die hij met aan zekerheid grenzende waarschijnlijkheid heeft ingericht. “A loner well-versed in white-supremacist thought”, zoals de inhoud is samengevat.

Een Einzelgänger dus, maar wel een die verrotte goed begreep wanneer hij moest schieten: op het moment dat de pers paraat stond om verslag te komen doen. Hillary Clinton was die dag in de stad en Jeb Bush zou er de volgende dag zijn. Op wat de laatste dag van zijn leven zou zijn, had de vermoorde dominee Clem Pinckney nog campagne gevoerd voor de democratische presidentskandidate. Bush zegde zijn bezoek af. Deze schietpartij was slecht nieuws voor de republikeinen.

De omroeptak van de republikeinse partij, Fox TV, zat er maar mee. Gelukkig kwam iemand op het idee om voor de verandering een keer genuanceerd te zijn. Hoe waren we immers zo zeker van dat racisme van die dader? Het waren ten slotte zijn slachtoffers die getuigden, en die konden het, geschokt als ze waren, makkelijk verkeerd hebben begrepen. Het was net zo aannemelijk dat het een aanval was op de christelijke waarden die de kerk uitdroeg. En zo bracht Fox, zoals zo vaak, het nieuws niet zoals het was maar zoals het de republikeinse partij het beste uitkwam.

Foto: daisy.images (cc)

Borstklopperij werkt niet

, door

COLUMN - Maatschappelijk verantwoord ondernemen, dat doe je niet om er rijk van te worden. Twee Amerikaanse marketingwetenschappers laten zien dat ‘fatsoenlijke’ ondernemingen wel degelijk meer producten verkopen doordat consumenten denken dat fatsoenlijke producten beter zijn– vooral als het bedrijf daar zelf niet te hard over opschept.

Neem een fles wijn. Als het etiket in kleine lettertjes vermeldt ’10 procent van de opbrengst wordt aan een goed doel gegeven’, smaakt diezelfde wijn ineens beter. Dit verschijnsel wordt het ‘halo-effect’ genoemd: de goedheid van het bedrijf straalt af op zijn producten. Zelfs als een groep proefpersonen de producten daadwerkelijk konden proeven, waren ze alsnog gevoelig zijn voor die halo van maatschappelijke verantwoordelijkheid. (Echte wijnkenners proefden de kwaliteit- of het gebrek daaraan- door het goede doel heen, en waren dus niet bevattelijk voor de tekst op het etiket.)

Om te zien of het halo-effect ook bij een goed geïnformeerde Sargassolezer zou optreden, gingen de onderzoekers nog een stap verder. Ze lieten proefpersonen een shampoo tegen haaruitval zien waarvan het moederbedrijf geld schonk aan een goed doel. De helft van de proefpersonen werd erop gewezen dat bedrijven zoiets vaak uit berekening doen. De proefpersonen die zich daarvan bewust waren, zoals u na het lezen van dit stuk, vonden niet meer dat de shampoo beter werkte als er extra tekst op stond.

Foto: daisy.images (cc)

Het levensverhaal van een illusie

, door

COLUMN - Soms zijn er van die dagen dat alles lukt. Je projectvoorstel wordt gehonoreerd, je baas verrast je met een promotie, en onderweg naar huis vind je ook nog eens 10 euro op straat. Op zulke dagen zou je bijna, tegen beter weten in, een kraslot kopen om dit tijdelijke geluk optimaal te benutten.

Het idee dat goede uitkomsten voorkomen in clusters staat bekend als het “hot hand” effect, genoemd naar basketballers die series succesvolle schoten afleveren. In de basketbalwereld gelooft men heilig in het bestaan van dit effect en spelers proberen het zoveel mogelijk uit te buiten. De vedette LeBron James passt bijvoorbeeld extra ballen naar teamgenoten waarvan hij gelooft dat die een hot hand hebben.

Het probleem met deze strategie is dat 30 jaar gedragswetenschappelijk onderzoek heeft vastgesteld dat de hot hand een illusie is. De zogenaamde hot hand fallacy werd geboren in een studie uit 1985, met meer dan duizend academische citaties. Drie top-psychologen lieten daarin zien dat de succesreeksen in het basketbal niet te onderscheiden zijn van de reeksen die gegenereerd worden door een volledig toevallig proces.

Tientallen vervolgstudies op verschillende toepassingsgebieden bevestigden deze analyse. In zijn boek “Thinking Fast en Slow” uit 2011 noemt de Nobelprijswinnaar Daniel Kahneman de hot hand een “massive and widespread cognitive illusion”. Onderzoekers begonnen zich zelfs af te vragen wat er toch mis was met die basketballers die maar niet van hun geloof in die hot hand af te brengen waren.

Foto: daisy.images (cc)

Post-atheïst | Wonderverhaal

, door

COLUMN - Zomaar een berichtje uit de sociale media. Een Australische kankerpatiënte had vernomen van de kerk van de heilige Charbel en besloot er met haar zoon naartoe te gaan. Toen ze er aankwamen, bleek de kerk echter gesloten. Ze liep al terug naar de auto toen een priester langs kwam wandelen en hun vroeg of hij kon helpen. Ze vertelde dat ze uit Australië was gekomen om de zegen van een priester te ontvangen. Terwijl de geestelijke haar zegende, maakte haar zoon met zijn telefoon een foto, waarna de Australiërs afscheid namen en terugkeerden naar hun hotel.

Daar keek een Libanese vriend langs de foto’s op de telefoon en hij herkende de priester: het was de heilige zelf. Verbijsterd over het wonder reisden de vrouw en haar zoon terug naar Australië, waar ze enkele keren in het ziekenhuis werd getest, maar geen kanker meer bleek te hebben.

Kortom, een wonderverhaal waarvan er dertien in een dozijn gaan.

Het kan niet waar zijn – en dan bedoel ik niet dat kanker niet de gewoonte heeft het lichaam van zijn slachtoffers te verlaten. Om te beginnen is er de onduidelijke bron. Het verhaal dook afgelopen twee weken op verschillende plaatsen op, maar ik heb niets ouders kunnen vinden dan een bericht dat op 19 mei werd geplaatst op een Facebookpagina van een maronitische christen. (Maronieten zijn Libanese rooms-katholieken.) Dat is sindsdien ruim 3100 keer “geshared”.

Foto: daisy.images (cc)

Post-atheïst | Langs de Zijderoute (5)

, door

Ik heb u de afgelopen weken meegenomen langs het Iraanse deel van de Zijderoute en vandaag bereiken we Mashhad, de plaats waar de achtste imam ligt begraven. In een eerder stukje legde ik al uit dat het gaat om Reza, het hoofd van de afstammelingen van de profeet Mohammed, die in 818 in de nabijgelegen stad Toos overleed – vergiftigd, zo zeiden zijn aanhangers, die dit overigens van elke te vroeg overleden leider zeiden.

Het eerste wat je als bezoeker opvalt is de immense omvang van het complex, waardoor het op de pleinen betrekkelijk rustig is, hoewel er toch duizenden pelgrims tegelijk zijn. Alleen in de centrale ruimte, waar het eigenlijke graf is, is het echt heel druk. Het blijft ondertussen typisch Iran: hoewel iedereen hier om religieuze redenen is en het huisje wil aanraken waarin imam Reza ligt begraven, zal de xenofilie het altijd winnen, zodat je als westerling bij elke stap het gebruikelijke “Where are you from?” te horen krijgt.

Dat wil zeggen: zo was het in 2005, toen ik er voor het eerst was en nog kon doorlopen naar het graf. Sindsdien beperkt men de toegang tot moslims. Dat klinkt niet erg gastvrij, en eerlijk gezegd vond ik het ronduit onprettig toen ik bij een tweede bezoek wat materiaal meekreeg dat opriep tot grote inspanningen in de strijd tegen het kwaad. Wat dat was werd niet uitgelegd, maar in de Ahmedinejad-jaren was daarover weinig twijfel.

Vorige Volgende