ACHTERGROND - U kent de scène uit Life of Brian. Een anti-Romeinse verzetsgroep, het Volksfront van Judea, is in vergadering en de voorzitter herinnert eraan dat de Romeinen de bevolking onderdrukken en niets goeds tot stand brengen. Dan volgt de beroemd geworden retorische vraag “What have the Romans ever done for us?” waarop meteen iemand antwoordt dat de bezetter een waterleiding heeft aangelegd. Nadat iedereen zaken heeft genoemd die de Romeinen wél hebben gedaan, herhaalt de voorzitter zijn vraag in iets aangepaste vorm:
All right… but apart from better sanitation and medicine and education and irrigation and public health and roads and a freshwater system and baths and public order… what have the Romans done for us?
Het toenmalige antwoord is bekend. “Better sanitation and medicine and education and irrigation and public health and roads and a freshwater system and baths and public order” vat het redelijk samen. Maar wat betekenen de Romeinen voor ons, anno 2014? Waarom bestuderen onderzoekers het Romeinse Rijk? Waarom was iedereen die ook maar een béétje in de Oudheid is geïnteresseerd, afgelopen weekend in Nijmegen om het Romeinenfestival mee te maken?
Er zijn twee manieren waarop een verleden cultuur voor ons actualiteit kan hebben. De ene manier is als wij ons gedrag aanpassen aan iets van vroeger. Het beste voorbeeld dat ik (met een slaapstoornis) ken is onze dagindeling. Hoewel we allemaal verschillende biologische klokken hebben, delen we hetzelfde vroege ritme en zijn we bereid daar een hoge prijs voor te betalen. Het staat vast dat de ochtendspits veiliger wordt als avondmensen latere kantoortijden krijgen. Ook weten we dat kinderen ’s middags beter leren dan ’s morgens. Desondanks houden we collectief vast aan een vroeg dagritme dat stamt uit een oude, agrarische samenleving.
Zo kan een samenleving uit het verleden invloed hebben op de onze en de vraag is daarom gerechtvaardigd of de Romeinse wereld ons heeft beïnvloed. Een intrigerende gedachte is dat we van de Romeinen intellectuele bescheidenheid hebben geleerd. Zoals ik laatst al aangaf, waren de Romeinen altijd bereid dingen over te nemen van anderen en hadden ze er geen moeite mee dat toe te geven. Anders dan de Grieken, die beweerden dat ze de overgenomen zaken beter deden, erkenden de Romeinen hun culturele inferioriteit. De Germaanse vorsten die na Rome kwamen, de middeleeuwse geleerden, de kunstenaars van de Renaissance en de eerste wetenschappers namen deze bescheidenheid over. Pas met Newton was er een geleerde van wie echt vaststond dat hij “groter” was dan de ouden.
Ik durf er dus wel op in te zetten dat we van de Romeinen culturele bescheidenheid leerden en de bereidheid het goede uit andere culturen over te nemen. Het is een Europese culturele trek die ik nog steeds denk waar te nemen.
What have the Romans ever done for us?
Modesty.
Maar ook al vermoed ik dat dit waar is, de continuïteit van culturele identiteiten is in feite nog niet zo 1-2-3 vastgesteld. De KNAW plaatste deze thematiek niet zonder reden op de Nationale Wetenschapsagenda. Of Rome ons heeft beïnvloed, is ondanks mijn vermoeden, een open kwestie en wie zonder meer beweert dat de oude culturen de bakermat vormen van onze beschaving, heeft óf de vraag óf de sociale wetenschappen niet begrepen. Vrijwel zeker allebei.
De tweede manier waarop een eerdere samenleving actualiteit kan bezitten, is als wij die eraan toekennen. We nemen dan aan dat ze op een bepaalde manier voorbeeldig is geweest en spiegelen ons eraan. We ontlenen er inspiratie aan. De architect van Felix Meritis in Amsterdam volgde bewust de Romeinse architectuur omdat hij meende dat de Romeinen een navolgenswaardige staatsvorm hadden gehad. Dit spel van ontleningen, inspiratie, imitatie en navolging is leuk, maar het zegt niets over de Romeinen zelf. Je kunt het dus niet gebruiken om te rechtvaardigen dat je je met de Oudheid bezighoudt.
Vrijwel iedereen die de Oudheid relevantie of actualiteit toekent, overschreeuwt zichzelf. Ik denk dat het beter is niet teveel claims te maken voor het belang van de oude wereld. Je kunt ervan genieten en dat is ruim voldoende. Ik blogde daar eerder al over.
Er is echter een kanttekening mogelijk. Als het belang van de Oudheid dan moeilijk bewijsbaar is, het ligt anders met het belang van de oudheidkunde. Ik heb er al eerder op gewezen dat het een belangrijke wetenschap is – of ooit is geweest – en denk dat we best wat meer mogen inzetten op:
- de manier waarop Scaligers ideeën over de antieke chronologie het bijbels litteralisme onderuit haalden;
- de manier waarop Lafitau’s reconstructies van de oude levenswijzen de grondslag legden voor de Vooruitgangsgedachte;
- de manier waarop Lachmannmethode de basis vormde voor Darwins evolutieleer;
- de manier waarop de bestudering van oude talen het model bood voor ons nationalisme;
- de manier waarop de archeologie de empirische basis gaf aan de liberale vooruitgangsgedachte;
- de manier waarop godsdiensthistorische ideeën over antieke mensenoffers een rol speelden bij het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog;
- de manier waarop de Tacitusuitleg de nationaalsocialistische Germanenmythe deed ontstaan.
Dit zijn echt belangrijke thema’s. Ooit zou ik voor de VU een theoriecollege opzetten en de syllabus zou eindigen met hoofdstukken over dit soort thema’s. Het project is vierkant mislukt maar ik zou er nog steeds een lief ding voor overhebben als hier wél aandacht voor zou komen.
Reacties (6)
Waarom is dat project mislukt?
@1: Het is mislukt door het onvermogen van de betrokkenen om samen te werken en ook door het aflopen van mijn contract. Door in mijn vrije tijd verder te werken, is twee derde afgekomen en ontstond zicht op de voltooiing van de rest, maar toen was er weer eens een reorganisatie en werd het vak zó uitgekleed dat het geen zin meer had het project af te ronden.
Je kunt veel van de materie ook vinden in het boek van Rens Bod, “De vergeten wetenschappen”.
@2: Laat ik dat boek toevallig nou net gelezen hebben,
intellectuele wannabe erudiet die ik poog te zijn:)
@Jona, ik krijg een beetje kromme tenen van dit stukje.
1) Jouw puntsgewijze opsomming tegen het einde verwijst nogal vaak naar jou eigen log ‘De Mainzer Beobachter’. Dat mag maar het heeft een zodanig sterk WC-eend karakter dat het je eigen stuk en je eigen beroep op wetenschap ondergraaft.
2) Darwins reis met de Beagle was van 1831-1836, Origin of species verscheen in 1859. Er is geen enkele aanwijzing dat Lachmann (1793-1851) aan de basis van Darwin’s ideeën stond. De overlap in tijd maakt de beïnvloeding erg onwaarschijnlijk, mede omdat beiden een volstrekt ander vakgebied beoefenden waar vrij zeker geen connectie tussen beiden bestond. De enige referentie die te vinden is in deze, zijn jouw stukjes op de ‘beobachter’. Een typisch WC-eend bewijs.
3) Hetzelfde is jouw ponering van het archeologisch bewijs van de vooruitgangsgedachte. Nee, je verwijst via je ‘beobachter’ naar Montelius. Die dateerde en creëerde een gedetailleerdere chronologische lijn en toonde TECHNOLOGISCHE verfijning aan. Dat mag je vooruitgang noemen, maar het is wel technologische vooruitgang. De mens van 10.000 jaar geleden – of langer – kan zo maar geestelijk dezelfde zijn als die van nu (en is dat waarschijnlijk ook). Dat onze techniek vooruit gaat wil niet zeggen dat wij geestelijk net zo snel evolueren, misschien wel devalueren. Ook hier heb je alleen je eigen beobachter opgevoerd en hebben we weer het WC-eend bewijs. De indircte Wiki verwijzing zegt helemaal niets.
4) Je ‘beobachter’ (samen met Livius) is een continue recycling van je ideeën. Zo is dit log deels een recycling van een log uit 2012 waar je zelf ook weer verwijst naar een eigen eerder log (ook uit 2012). Al deze logs bevatten dezelfde punten en komen niet verder als verwijzingen naar Wiki artikelen.
Ergo, je punten klinken verleidelijk om het belang van geschiedenis en archeologie aan te tonen, maar ze zijn echt ondertussen wat propagandistische herhaling van een paar van je eigen standpunten die je niet hard kan maken. En als je dat wel kan, dan daag ik je uit om hier afdoende referenties van je Darwinistische beïnvloeding en je vooruitgangsbewijs te geven.
Ik vind het jammer dat je Sargasso gebruikt als zoveelste vehikel om je ‘beobachter’ en ‘Livius’ ideeën te spuien. Je logjes zijn positief naar je vakgebied en geven leuke weetjes. Maar je vermenging met kul en je repeterende WC-eend drollen wijzen naar de door jou aangeduide kwak-wetenschap. Vanwege je hardnekkige strijd met die kwak-wetenschap, vraag je bij dit logje om kritiek. Verbeter de wereld, begin bij jezelf.
En NB: ik zal maar niet meer over de Romeinen beginnen. Er zitten soortgelijke fouten in. Met name Better sanitation and medicine and education and irrigation and public health and roads and a freshwater system and baths and public order bestond natuurlijk allang voordat de Romeinen begonnen. Dat ze er op voort hebben gebouwd is duidelijk. Goed gejat is beter dan slecht bedacht.
Geschiedenis gaat over processen en beïnvloeding. Het belang van geschiedenis zit in het leren van fouten uit het verleden. Zowel technologisch als filosofisch en sociaal. Dat we dat maar matig doen is een tweede. Het is precies wat de Romeinen deden: kopiëren, verfijnen en ten onder gaan aan de meegekopieerde fouten.
Bescheidenheid? Het is juist de kracht van de Romeinen. Alles onderzoeken en het goede behouden. De Romeinen waren een beetje de Borg avant la lettre. Als je angstvallig aan je eigen cultuur wilt vasthouden, blijf je juist klein en zwak.
@0
“Het staat vast dat de ochtendspits veiliger wordt als avondmensen latere kantoortijden krijgen. Ook weten we dat kinderen ’s middags beter leren dan ’s morgens. Desondanks houden we collectief vast aan een vroeg dagritme dat stamt uit een oude, agrarische samenleving.”
De ochtendspits zou er ook minder druk van worden en mensen worden er gemiddeld productiever en gelukkiger van. Als ik het voor het zeggen had…
De Romeinen hebben ook indirect invloed uitgeoefend op Nederland. In Nederland waren niet veel Romeinen, maar wel in Frankrijk, Spanje, Italie en Engeland, die landen zijn zwaar beinvloed door de Romeinen en hebben op hun beurt Nederland weer beinvloed (we gebruiken bv. een Frans rechtsstelsel dat zelf weer sterk op de Romeinse wet is gebaseerd).