Recensie Zomergasten | Wanda de Kanter

RECENSIE - ‘Het belangrijkste is dat wat onzichtbaar is’, zei de piloot uit Le Petit Prince in het laatste fragment dat Wanda de Kanter liet zien tijdens de vijfde aflevering van Zomergasten 2019. ‘Wat je ziet is niets meer dan een schil’, zei de piloot ook nog. Eigenlijk verwoordt dat precies waarom ik Zomergasten bijna per definitie interessant vind: door drie uur lang te kijken naar een interview met één gast rondom hem of haar zelf uitgekozen beeldfragmenten, krijg je bijna zonder uitzondering een kijkje onder de schil. En vang je, met een beetje geluk, een glimp van het belangrijkste.

Het thema van de schil en de wereld die erachter schuilgaat, kwam vaker terug deze avond. Zie bijvoorbeeld het fragment uit Over de Streep, waarin leerlingen van het IJburg College na het horen van stellingen wel of niet over een streep moeten stappen. Zonder het van elkaar te weten hadden leerlingen te maken met pesterijen, geweld of een onveilige thuissituatie. Het punt van De Kanter: we weten zo weinig van elkaar, we moeten wat beter op elkaar letten. Proberen om onder de schil te komen. Om de schil eraf te pulken en de volledige mens te zien.

Hoe je dat doet, onder de schil komen, liet Paul de Leeuw zien in zijn interview met René Klijn over diens ziekte (aids) en naderende dood. ‘Met openheid, betrokkenheid en wezenlijke compassie’, zei De Kanter. En zonder het zwaarder te maken dan het is, want een aangekondigde dood is al zwaar genoeg. Dat hoef je niet extra aan te zetten met grote woorden en diepe zuchten. Als longarts die geregeld slechtnieuwsgesprekken moet voeren, vond ze dat ze veel kon leren van Paul de Leeuw.

Dat je ook zelf door je schil heen kan breken, liet het fragment uit Nummer 14 Johan Cruijff zien, de documentaire van Maarten de Vos uit 1973 over Cruijff in zijn hoogtijdagen. Cruijff vertelt hoe de ogen en meningen van anderen je onzeker kunnen maken. De Kanter vond het een troostrijke gedachte dat zelfs een virtuoos als Johan Cruijff existentiële angsten blijkt te hebben en zich af kan vragen wat hij op een voetbalveld te zoeken heeft.

Troost bood ook de manier waarop Nick Cave in de documentaire One More Time With Feeling reflecteerde op de dood van zijn vijftienjarige zoon. Cave vertelde hoe hij na deze catastrofale gebeurtenis van de ene op de andere dag een ander mens was geworden. Terwijl hij er van buiten nog hetzelfde uit zag. Hij keek in de spiegel en zag iemand die hij vroeger was. De schil had niks meer te maken met dat wat eronder zat.

Tijdens de aankondiging van dit fragment bleek ook wel waarom het eerste deel van deze Zomergasten een enigszins zwaarmoedige sfeer had. Aanvankelijk dacht ik dat het kwam door het beroep van De Kanter waarin de dood zo’n nadrukkelijke rol speelt. ‘Het lijkt wel alsof we in haar spreekkamer zitten en een slechtnieuwsgesprek krijgen’, vatte mevrouw Molovich de sfeer samen. In de aanloop naar het fragment met Nick Cave bleek echter dat Wanda de Kanter nog geen drie maanden geleden haar eigen broer had verloren. Als kankerpatiënt moest hij in een korte periode zulke hevige operaties ondergaan, dat hij besloot uit het leven te stappen. Hij was niet in staat geweest afscheid te nemen. Daar hadden ze het van te voren over gehad. En omdat ze wist dat hem niet lukte afscheid te nemen, lukte het haar om daarmee om te gaan. Ze vertelde wel hoe vreemd ze het vond te merken dat naast het verdriet het leven gewoon door ging. In het fragment met Nick Cave zag je het letterlijk: terwijl hij in voice-over reflecteert op zijn verdriet, is hij samen met The Bad Seeds bezig met de opnames van Girl in Amber.

Na de wezenlijke compassie van Nick Cave, Wanda de Kanters liefdevolle woorden over haar broer en een vrij abrupt bruggetje van Janine Abbring, kregen we een fragment uit Little Britain te zien. Waarin de volwassen zoon van een upperclass-echtpaar borstvoeding krijgt nadat hij bij zijn moeder om ‘bitty’ zeurt. Al vrij snel werd duidelijk dat Wanda de Kanter deze sketch wilde gebruiken om het hoofdstukje ‘strijd tegen de tabakslobby’ in te luiden. De zoon was de consument, de tiet de sigaret en de ouders de overheid die nalaat de tiet te verbieden. Aanvankelijk vroeg ik me af of dit fragment wel de juiste metafoor was voor het maatschappelijk probleem dat Wanda de Kanter wilde aansnijden. Is de overheid misschien juist niet betuttelend genoeg? Maar toen Janine Abbring de naam Elco Brinkman liet vallen, die commissaris van Philip Morris Holland is geweest. Langzaam viel het kwartje: Elco Brinkman is overduidelijk een oudere versie van David Williams, de acteur van Little Britain die de tietzuigende zoon speelt. Zeg zelf, spitting images.

Wanda de Kanter vond het onbegrijpelijk dat iemand als Elco Brinkman, die zelf kanker heeft gehad, zich hard maakt voor een industrie die haar product zo verslavend mogelijk maakt en er alles aan doet om zoveel mogelijk verslaafden te creëren. Het antwoord lijkt mij eigenlijk vrij eenvoudig. Je hoeft je alleen maar af te vragen wat Elco’s bitty is. Waar kan deze sympathieke oud-minister van Volksgezondheid geen nee tegen zeggen? Dat lijkt mij geld. Of macht. Of toch geld. Verslaafd aan pecunia.

Janine Abbring vroeg hoe De Kanter, ondanks tegenslagen en tegenwerkingen, gemotiveerd bleef om tegen zo’n machtige lobby ten strijde te trekken. ‘Ik zie elke dag wat de gevolgen zijn’, zei ze. Oftewel: ze kan niet anders dan ten strijde trekken. Als arts wil je niet alleen het symptoom (kanker) bestrijden, maar ook de oorzaak (de tabaksindustrie). En ook hier geldt, het belangrijkste is dat wat onzichtbaar is: achter de redelijke argumenten van politici (‘als sigaretten verboden worden, profiteert de illegaliteit’), zit een machtige lobby die deze politici souffleert.

Na de bezieling van de strijdende De Kanter en wat aandacht voor haar website tabaknee, keerden we terug bij het persoonlijke. Bij de concentratie van El Buli en het muzikale geheugen van de dementerende Ramses Shaffy. Wanda de Kanter bleek haar eigen vader en beide schoonouders aan dementie te hebben verloren. Ze vertelde hoe muziek het beschadigde geheugen eventjes herstelt. ‘Je ziet’, zei ze na het fragment met Shaffy, ‘dat hij weer even heel is.’ Terwijl de schil van Ramses Shaffy hiaten vertoont, is het de muziek die een glimp laat zien van wat belangrijk is.

Toen het fragment van Le Petit Prince voorbij was, vertelde Wanda de Kanter dat ze binnenkort oma werd. Alles gaat voorbij, zei ze, maar er blijven ook weer mensen komen. En die kun je weer vertellen over de Kleine Prins. Of over je overleden broer. Deze aflevering van Zomergasten was een pleidooi om altijd te proberen mensen heel te maken. Ook al zijn ze ziek of beschadigd. Door oprechte compassie te tonen. ‘We moeten zorgen voor mensen, ze niet in de steek laten’, zei ze na het fragment van Paul de Leeuw. Ik moest denken aan een favoriet gedicht van Nick Cave. Een gedicht dat hij graag aanhaalt, wanneer mensen hem vragen naar de zin van het leven. In ‘The Mower’ vertelt Philip Larkin dat zijn grasmaaier op een dag hapert en hij een egel tussen de messen vindt. Hij begraaft het beestje, maar het mag niet baten:

Next morning I got up and it did not
The first day after a death, the new absence
Is always the same; we should be careful 

Of each other, we should be kind
While there is still time

Het leek me de boodschap van Wanda de Kanter wel mooi samen te vatten. Hier leest u het volledige gedicht. Doe er uw voordeel mee.