Recensie Zomergasten met Romana Vrede

RECENSIE - We waren op de helft met deze eerste aflevering van Zomergasten 2018 toen het gesprek over de kracht van de stilte ging. Volgens Romana Vrede was stilte het antwoord op alles. Stilte had iets magisch. Dat had haar autistische zoon Charlie haar doen inzien. Die had tot nu toe geen woorden nodig gehad om te communiceren. Romana Vrede gebruikte de kracht van de stilte ook. Was mij eerlijk gezegd ook wel opgevallen tijdens dit gesprek. Het waren stiltes die tegen het pijnlijke aanzaten. Zelf vond ze het heel fijn, dat soort stiltes. Zelf vond ze ook dat die stiltes haar kwetsbaar maakten. Janine Abbring vond van niet. Die noemde het intimiderend. Waar Romana Vrede dan weer van schrok. 

Ergens in de communicatie tussen Romana Vrede en Janine Abbring zat een kleine kortsluiting. Zo wilde Romana Vrede in het begin van de uitzending haar zoontje groeten. Instinctief koos ze de juiste camera uit en begon ze enthousiast te zwaaien. ‘Welke camera moet ik kiezen?’, vroeg ze zwaaiend. ‘Maakt niet uit’, zei Janine Abbring en wees een andere camera aan. Waarna Romana Vrede enthousiast naar de verkeerde camera begon te zwaaien. Niemand kon hier iets aan doen (alhoewel, in de montageruimte had iemand de slapers uit z’n oog kunnen wrijven en even naar de juiste camera kunnen switchen), maar ergens was het tekenend voor dit gesprek waarin Romana Vrede heel graag wilde zeggen wat ze bedoelde en Janine Abbring haar daar heel graag bij wilde helpen, maar op cruciale momenten net het verkeerde knopje drukte. Ik hoopte maar dat Charlie thuis niet te veel van slag raakte nu zijn moeder tegen de verkeerde camera aan het praten was.

Nog een voorbeeld. Toen Romana Vrede naar aanleiding van een fragment uit The Voice Kids betreurde dat de Marco Borsato’s van deze wereld de talenten van haar autistische zoon nooit op waarde zullen weten te schatten, begon ze de talenten van Charlie op te sommen. Hoe direct hij is, dat hij altijd bereid is mee te helpen, hoe positief hij elke ochtend uit bed springt, dat hij oneindig veel geduld heeft en oneindig vergevingsgezind is. ‘O’, zei Janine Abbring toen, ‘ik zit met mijn narrow mindedness te verwachten dat je echte talenten gaat opnoemen, maar je noemt heel lief allemaal dingen op die…’ Ze bedoelde het goed natuurlijk, maar de vrij intimiderende ogen van Romana Vrede rolden bijna hun kassen uit. Want ‘echte talenten’ en ‘lief’ waren natuurlijk precies het soort woorden die het gelijk van Romana Vrede bewezen: de talenten van haar zoon worden niet als talenten herkend in deze wereld.

Precies dat was de reden dat de film Rain Man haar zo boos maakte. Die film zegt: kijk, deze man is een beetje raar, maar hij kan goed tellen en daarmee geld verdienen en dus heeft hij z’n waarde.

En daarom heeft Romana Vrede zich ten doel gesteld de wereld te veranderen: haar zoon valt buiten de norm, haar zoon kan niet veranderen, dan de norm maar veranderen. Zo moet je dat doen voor alles wat buiten de norm valt. Niet alleen als het om haar autistische zoon gaat, maar ook als het om de spierwitte redactie van Zomergasten gaat, of over het zwartepietenprobleem, of over vuurwapenbezit in Amerika, of over de grenzen van kunst.

De vraag is hoe je dat doet. In een fragment uit Jesus Christ Superstar zagen we Judas vanaf een berg naar Jezus en z’n discipelen schreeuwen om zich alsjeblieft gedeisd te houden. Waarom die revolutie? Was nou gewoon timmerman geworden, straks eindig je nog aan het kruis! Zoals Judas in Jesus Christ Superstar was, zo stond Romana Vrede ooit ook in het leven: hou rekening met anderen, wees niet te extreem, zet niet te grote stappen. Inmiddels begreep ze dat je soms juist wel voor die revolutie moet gaan. Om in het midden uit te komen, moet je niet in het midden beginnen. Wees radicaal en verontschuldig je nooit voor je bestaan. Dat laatste had ze dan weer geleerd van The Crying Game, waarin (korte versie) een IRA-lid verliefd wordt op een vrouw die een man blijkt te zijn. Heb geen schaamte, maak geen verontschuldigingen, doe geen concessies. Lessen die ze inmiddels ook al van Charlie had geleerd.

Eigenlijk was elke scène die Romana Vrede had gekozen terug te voeren op Charlie: het ging óf over de manier waarop Charlie de wereld ziet, óf over de manier waarop de wereld Charlie ziet.

Er was wel één probleem waar Janine Abbring maar niet doorheen kwam: hoewel Romana Vrede steeds maar weer benadrukte hoe open en communicatief haar zoon was, liet ze ook doorschemeren dat hij zijn donkere kanten had. Maar toen Janine Abbring daarnaar vroeg, maakte Romana Vrede zich er iets te gemakkelijk vanaf door te zeggen dat ze er liever voor koos om uitsluitend de rooskleurige versie van de toekomst te onderzoeken. Terwijl ze nog niet zo lang daarvoor had verteld dat ze haar autobiografische toneelstuk ‘Who’s afraid of Charlie Stevens’ had gemaakt omdat ze dagelijks door hem in elkaar werd geslagen. Die gewelddadige periode lag kennelijk al een tijdje achter hen, maar hoe dat gelukt was en wat er precies was gebeurd zodat Romana Vrede het nu niet meer over die periode hoefde te hebben, dat kwamen we niet te weten. Janine Abbring probeerde er nog wel naar te vragen, maar het lukte niet. En dat is jammer, want ergens had ik daardoor het gevoel een belangrijk deel te missen van de oplossing die Romana Vrede te bieden had voor de wereld in het algemeen en die rond Charlie in het bijzonder. Want kennelijk was het haar gelukt om haar eigen norm zo te veranderen dat er geen frustraties meer waren (niet bij haar, niet bij Charlie). Maar wat de sleutel was, dat kwamen wij niet te weten. Althans, niet expliciet. Ik vermoed dat het met openheid te maken had. Stel je open voor de ander. Luister naar de ander. Kijk naar de ander. Lees de ander. Erken de ander. Ontdek wat de ander te zeggen heeft. Niet met z’n tweeën tegen de wereld, maar met z’n tweeën in de wereld.

‘Heb je kunnen zeggen wat je te zeggen had’, vroeg Janine Abbring aan het eind. Romana Vrede liet een stilte vallen. Ze nipte van haar cosmopolitan. ‘Nee’, zei ze. We moesten de puzzelstukjes dus zelf weer leggen. Gelukkig is dat nu net de lol van Zomergasten: uiteindelijk moet je het doen met een paar memorabele uitspraken en met alles wat er tussen de regels door wordt gezegd. Leve de stiltes dus.