RECENSIE - Heeft Europa burgers? Heeft Europa een koers? Het zijn vragen die opkomen als je een boekje voorgelegd krijgt met de titel: ‘Kunnen burgers Europa van koers laten veranderen?’ van Chris Aalberts. Het is geen onzinvraag, want binnenkort gaan we ter stembus voor Europese verkiezingen.
De vraagstelling
De tekst van Chris Aalberts, docent en onderzoeker politieke communicatie, is volgens de auteur een essay. Het is een woord uit het Frans, dat zoiets als probeersel betekent. Inderdaad, in mei moeten we naar de stembus. Of dat veel verschil zal gaan maken, is het onderwerp van Aalberts zoekende verkenning.
Is de titel van het essay wel de goede vraag? Je kunt ook zeggen: kunnen de burgers Nederland van koers laten veranderen? Het probleem van het democratisch tekort, waar het Europese Parlement aan lijdt, speelt een veel kleinere rol in de Nederlandse politiek: onze democratie is tenslotte in eeuwen van strijd gevestigd. Ook niet perfect geworden, maar ze voldoet wel. Of toch niet?
Ik fantaseer maar even: stel dat er een combinatie gevormd zou worden, met een stevige PvdA en SP als een linkse kern. Die coalitie zou nog steeds te maken hebben met multinationals, rentestanden, de beurs en de ECB. Of stel dat er een rechtse combinatie gevormd zou worden met de VVD en de PVV als ruggengraat. Ook dan zouden er vakbonden zijn, polderen, gecompliceerde sociale wetgeving en veel inclusieve mechanismen. Veel meer dan beperkte accentenverschuivingen zitten er niet in.
Kortom: wat betekent ‘van koers veranderen’?
De invloed van de kiezer
Ik bedoel het niet als kritiek. Chris Aalberts schreef een aardige tekst, waarin hij de greep van de kiezers op Europa verkent. Maar het onderwerp is natuurlijk het probleem: de stem van de Roemeense boer heeft een andere betekenis, dan die van de failliete Ierse bankier. Zijn verkenning is ook niet bepaald zonnig. In de slotzin betwijfelt de auteur of de standpunten van de Europarlementariërs wel staan voor de meningen van de burgers in Europa.
Dat is wel een verschuiving van het thema: hebben de burgers invloed op de koers, verandert dan in de vraag of het Europarlement de opvattingen van de burgers kan vertolken. Aalberts verdiept zich in de werking van de fracties, die vaak politiek en niet nationaal functioneren. Ook het lobby-gedoe in Brussel komt aan bod: meer dan de kiezer lijkt het institutionele en de georganiseerde belangenstrijd in Brussel de koers te bepalen. Dat is een nuttig accent.
Wordt er dan via de moderne ICT met de burgers contact gehouden? Dat valt nog niet zo mee. Natuurlijk: de Europarlementariërs twitteren zich suf, maar of ze daarmee die Roemeense boer bereiken is een beetje de vraag. De traditionele journalistiek laat het nogal afweten: Europa is te abstract, te ver weg, niet sexy. Daar kun je met Twitter en Facebook nog niet tegenop.
Kunnen we via onze nationale parlementen invloed uitoefenen? Een beetje wel; er zijn methoden om de nationale bewindslieden te instrueren en helemaal betekenisloos is dat niet. Maar toch: het EU parlement zal meer invloed moeten hebben op de gang van zaken.
Geschiedenis en onvrede
Deze slotsom is wat teleurstellend: we wisten toch al wel dat het EU-parlement niet veel greep had op de ontwikkeling en dat er een “democratisch tekort” bestaat? Had Aalberts daarover dan niet moeten schrijven?
Mijn antwoord zou zijn: misschien wel, maar het levert ook al snel een ander geschrift op, waarmee de burger ook niet gediend is. Maar ik zou dat geprobeerd hebben.
Mijn kritiek zit in het onhistorische van Aalberts’ research. In de decennia na de Tweede Wereldoorlog was er lange tijd geen enkele twijfel: Europese integratie moest, teneinde een nieuwe moorddadige oorlog te voorkomen. Nog steeds is het de hoeksteen van de Duitse buitenlandse politiek. De eigenzinnigheid van de Fransen (de Gaulle) verhinderde de politieke integratie, die de Duitsers wellicht nog gewild zouden hebben.
Zo werd een weeffout geboren: ‘we gaan niet politiek integreren, maar economisch’. Alleen, dat gaat niet zo goed, want die begrippen laten zich niet scheiden. De opvatting dat 3% het maximale begrotingstekort is, heeft nogal wat politieke implicaties, waar bijvoorbeeld de Fransen het tot op de dag van heden lastig mee hebben. Het verdrag van Maastricht (1992) poogde die weeffout te verwerken.
En daar zitten we nu een beetje mee. Hoe kunnen we op een realistische wijze één markt maken, als we niet allerlei details regelen? Dat gaat ver: de kromming van bananen, de voorschriften in de bouw, de bevoegdheden van luchtvarenden. Soms hadden we op die terreinen net gedereguleerd en geprivatiseerd, maar wordt nieuwe verstatelijking ons deel. Het is wat te gemakkelijk om die regelarij te ridiculiseren, want er zit vijftig jaar Europese integratie achter. Natuurlijk, een aantal dingen moet niet centraal geregeld worden, maar juist door de lidstaten.
Maak dat door de keuze op en stembiljet maar eens helder. Het is de verdienste van Aalberts dat hij dit spanningsveld laat zien. Het had wat explicieter van deze historische context kunnen worden voorzien, maar dat kan aan mijn leeftijd liggen.
Chris Aalberts, Kunnen burgers Europa van koers laten veranderen? / ISBN 9789059728295 / paperback / € 10,- / 80 pagina’s / ook als e-book verkrijgbaar
Reacties (14)
De vraag die er niet staat is ‘hoe komen wij van de huidige EU en van de euro af ?’.
Of misschien is de vraag ‘hoe kunnen we terug naar een EEG met in beginsel soevereine landen, elk met een eigen valuta ?
En dan met een eigen economisch en sociaal beleid.
Aardig is natuurlijk dat het VSEU imperialisme met de Ukraine vlak voor de mei verkiezingen komt, samen het Zwitserse referendum, waar de Brusselse machtswellustelingen ook al geen boodschap aan hebben.
Waarom er onbeperkte immigratie overal zou moeten zijn, geen EUrofiel heeft het nog uitgelegd.
Waarom de Ukraine binnen de EU gesleept moet worden, ook daar is geen uitleg over.
De sympathie voor Putin bij velen, binnen de EU landen, zal voor Brussel wel een koude douche zijn.
Elders pleit Wouter Bos voor een euro referendum, de euro is uiteraard slechts een deel van de EU ellende.
Het punt is dat er geen Europees volk is, en dat de culturele en economische verschillen tussen de Europese volkeren veel te groot zijn.
In Frankrijk is de armoede nu zo ver dat 300.000 huishoudens van gas en stroom afgesneden dreigen te worden.
@1:
Dat is niet het onderwerp. Daarom staat die vraag er niet.
Er is genoeg antwoord en uitleg te vinden. Je bent het niet met die antwoorden eens, maar dat is een andere zaak.
Die sympathie voor Putin is alle democraten een doorn in het oog.
Hij (#1) leeft nog! …
@2:
Hoe diep wij gezonken zijn in de EU bleek vandaag glashelder.
Het EU parlement heeft de APK keuring voor caravans, aanhangers en motoren voor vijf jaar opgeschort.
CDA EU parlementarier Wortmann zag dit als ‘opsteker voor Nederland’.
Het is toch godgeklaagd dat als één EU idiotie voorlopig wordt afgewend, een Nederlandse vertegenwoordiger dat ziet ‘als opsteker’.
In de tijd dat wij nog een zelfstandig land waren beslisten we zelf dit soort dingen.
Nu zijn we blij als een misstand tijdelijk wordt afgewend.
Ondertussen gaat de Brusselse bende door met de koude oorlog heter te maken, de invoerrechten voor de Ukraine worden afgeschaft, 600 miljoen per jaar aan EU inkomsten weg, die mogen wij burgers van EU lidstaten gaan bijpassen.
Dan zie ik graag uitgelegd waarom er geen Europese samenwerking zou kunnen zijn bij gelimiteerde immigratie.
Verder, elke democraat veroordeelt machtsspelletjes, vandaar de sympathie voor Putin, ook al omdat die wel opkomt voor z’n eigen volk.
Wat de auteur doet is (neo) functionalitisch kijken naar Aalberts. De focus ligt op pad-afhankelijkheid en de (ongewenste) spillover van het ene beleidsterrein naar het andere.
Leuk dat de lege stoel crisis als een negatief iets wordt beschouwd, waarmee Tom eigenlijk kleur bekent.
Maar laten we eerlijk zijn, de geschiedenis die aangehaald wordt als eerste bouwsteen, is een verzinseltje. Een mythe die nodig was, zoals staten vaak ook een geschiendenis verzinnen.
Dat idealisme is er echter nooit geweest. Dat bleek ook dat dat zodra men economisch uit het dal klom, de Fransen zich met hand en tand verzetten tegen politieke integratie.
Lees liever Moravcsik, historisch veel beter onderlegd.
Daarnaast is Europa al ‘sexy’ sinds Pim Fortuyn, maar proberen de heersende CDA VVD en PVDA en aanverwanten het vooral de depolitiseren. Men blijft er abstract over praten, om de aandacht er niet op te leggen. Dat is niet de schuld van journalisten. Dat zijn Rutte’s en Wouter Bossen van deze wereld die referendums negeren en de burger weer beloven dat er geen souvereiniteit verloren gaat. Of dat de beslissingen in het verleden niet meer ongedaan kunnen worden gemaakt.
Als dat zo is, dan heeft Aalberts z’n antwoord (geheel in neo functionalismtische style): Nee. En tevens doet democratie er dan niet meer toe. De koers is immers uitgezet. De trein rijdt en de rem is eraf.
Wat mij betreft legt Aalbers hier trouwens wel precies de vinger op de zere plek, ongeacht wat voor redenen mensen ook op willen geven als bouwstenen of plannen, die ooit gemaakt zijn. Er heeft een economische integratie plaats gevonden, maar geen politieke integratie, en daarvan wisten de oude Grieken al, dat dat niet goed kan gaan. Vandaar dat zij geen onderscheid tussen economie en politiek maakten, maar spraken van de oikonomia politika, wanneer ze het over het huishoudboekje (oikonomia) van de publieke sfeer (politika) hadden. Dat onderscheid is pas in zwang gekomen na “verdeel en heers” Macchiavelli.
@4:
Ze veroordelen machtsspelletjes, maar hebben sympathie voor Putin, omdat die machtsspelletjes speelt???
@1: voldoende en afdoende reactie van Pedro, lijkt me.
@5 en @6: het probleem zit inderdaad bij de weeffout van economische integratie zonder politieke.
Maar daarover heeft Aalberts het niet, maar ik. De bron zit in mijn visie op de geschiedenis bij het Franse nationalisme en de tegenstribbelende onderwerping aan het economische primaat van de Duitsers. Zo zijn we ook aan de euro gekomen: de Fransen zagen daar wel wat in als de Duitse economische locomotief bleef trekken. Daarin heeft @5 wel gelijk: de trein rijdt en de rem is er af. Maar waarom het een verzinsel zou zijn, onze geschiedenis van na-oorlogs Europa, geen idee. De ontkenning van het idealisme dat vorm gaf aan de eerste stappen van Europese integratie doet pijn bij alleen het lezen.
Natuurlijk is de vraag: wat kan anders en wat moet anders? Krijg je een eerlijke markt door je met alle details van het economisch proces bezig te houden? Het lijkt me niet.
Het is die vreemde preoccupatie met een “level playing field” die de detailreguleringsdrift in de EU veroorzaakt. Maar zoals ik schreef: maak op het stembiljet eens helder dat we dit graag een puntje minder zien worden.
En dan dat democratisch tekort: dat is ook een zaak van belang, maar de integratie doet het al een halve eeuw, met dat gebrek. Maar een gebrek is het wel.
@8:
Excuus. het compliment moet naar jou gaan. Bij deze.
Dat past het best in het anti EU verhaal. Als je daar het voorkomen van een oorlog in gaat betrekken, is het complot verhaal van een Europese elite een stuk minder sterk. Wanneer de EU alleen gesticht is om de economisch toch al sterke landen nog sterker te maken, kan af gegeven blijven worden op economisch zwakkere landen, die de EU uit moeten, omdat ze daar niks te zoeken hebben en alleen maar ‘ons’ geld op vreten.
@8:
Met name hierom:
“de eerste doelstelling, de militaire betrokkenheid van de VS, was verzekerd, zinde het Nederlands buitenlandsbeleid in de eerste helft van de jaren vijftig op de reïntegratie van West-Duitsland in het West-Europese bestel, daar het Duitse achterland de voornaamste afzetmarkt is voor de Nederlandse economie.”
Daarbij stemde de Nederlandse regering tegen plannen om militair samen te gaan en was unanimiteit een belangrijk goed waar men aan vast hield.
Dus al met al, de integratie werd ingezet om afzetmarkten te creeren en Amerikaanse steun (militair via NAVO, financieel via Marshall) vast te stellen.
@7:
Putin laat niet over zich lopen, dat bleek ook al in de kwestie Syrië, daar zette hij de VS ook de voet dwars.
Assad zit er nog.
Putin heeft geen zin te eindigen als Saddam en Ghadaffi.
Waarom zou VSEU de wereld moeten beheersen ?
Is het neoliberalisme zo aantrekkelijk ?
Wat hèt doel van de EU is, ik vermoed dat de doelen van diegenen die dit monster nog steunen zeer uiteenlopend zijn.
Van idealisme en utopisme tot pure machtswellust.
Eén ding staat vast, de EU zou vrede en welvaart brengen, zowel welvaart als vrede zijn nu weg, door de EU, en nog meer door de euro.
En waarvoor, een mens als In’t Veld roept omdat de EU met China zou moeten kunnen concurreren.
Brusselse bonzen willen industrieën waarvoor wij te duur zijn terug halen door flinke verlaging van de arbeidskosten, lees: van lonen en uitkeringen en pensioenen.
Waarom zouden wij hier weer supertankers moeten gaan lassen ?
En dat terwijl de EU vrijwel autarkisch is, zelfs de handel van de euro landen naar niet euro landen is maar drie procent van het totale nationale inkomen van die landen.
Dijsselbloem kondigde dit beleid al aan: verlaging van de belasting op arbeid, met compensatie elders, zoals op vermogen.
Ouderen hebben vermogen, en moeten die belasting uit hun inkomen betalen.
@11.
Allemaal een groot complot, want ja, de EU is autarkisch.
@10:
Een paar regels daarboven citeer je toch duidelijk: “daar het Duitse achterland de voornaamste afzetmarkt is”. Wat er al is hoef je niet te creëren. Veilig stellen van die afzetmarkt, dat was wel nodig. Voorkomen dat het land zich weer zwaar benadeeld zou voelen, zoals na de vrede van Versailles, en dat ze weer een oorlog zouden beginnen.
Maar als dat niet in je straatje past, kun je de geschiedenis nog herschrijven.
@11:
In welk derde wereld land woon jij? Hier in West Europa hebben we nog nooit zo lang achter elkaar in vrede met elkaar samen geleefd, en hoewel het crisis is, we hebben het nog nooit zo goed gehad. Als je in een derde wereld land woont, waar oorlog is, en waar honger en ellende de boventoon voeren, is er misschien wel een discussie te starten, waarin dat aan de EU geweten kan worden. Hier in Nederland is dat onzin.
@Pedro, dank, niets aan toe te voegen.