Popcultuur? Later wordt het beter

Gisteren publiceerde generatiegenoot en cultuurwetenschapper Thimon de Jong in NRC een opmerkelijk opiniestuk met de titel Wo sind denn die Superhits? Wo sind sie geblieben? Kern van het verhaal is dat het vroeger allemaal beter was. ‘Onze muziekcultuur is sterk gefragmenteerd – iedereen luistert naar zijn eigen muziek. Er zijn geen superhits meer die iedereen kent. En dat is een verlies,’ betoogt De Jong. Hij deelt met zijn opiniestuk een pluim uit aan de heersers van louter commercieel gewin en omzet in de muziekindustrie. En heeft De Jong zich afgevraagd hoe men vóór de komst van de jeugdcultuur van de jaren vijftig en zestig muziek consumeerde?

De nacht ervoor hoorde ik trouwens nog zo’n neonostalgicus verkondigen op Radio 1 dat we in onze downloadcultuur maar alles bijelkaar jatten. ‘Wij zijn dat maar doodnormaal gaan vinden,’ verzuchtte thrillerschrijver Charles den Tex in het nachtprogramma Casa Luna. Ironisch genoeg werd nog niet zo lang geleden de documentaire over de totstandkoming van Exile on Main Street van The Rolling Stones uitgezonden; corrupte managers, een bizar belastingstelsel; is het gesitueerd in de siksties, dan vinden we armoede van muzikanten ineens romantisch. Vrijwel alle groten uit de relatief jonge popgeschiedenis zijn gigantisch benadeeld vanwege schimmige contracten met platenmaatschappijen en managers. David Bowie praat graag mee. In deze digitale tijden is de macht aan de consument én de artiest, hoe democratisch wil je het hebben?

The Neptunes en Marilyn Manson
Maar terug naar Thimon De Jong en zijn zucht naar tijden van weleer. ‘Radio wordt steeds minder voor nieuwe muziek beluisterd en de top-40 is op sterven na dood. Jongerenzender MTV zendt al jaren geen muziek meer uit overdag en heeft ook geen eigen hitlijsten meer. Hierdoor worden er geen nummers meer ‘stukgedraaid’. Wanneer heeft u iemand voor het laatst horen zeggen: ‘Ik kan dit nummer echt niet meer horen!’? Daarnaast zijn er geen nieuwe muziekstijlen meer. De jaren zestig tot en met de jaren negentig kenmerkten zich door grote en snelle veranderingen in de populaire cultuur. Het was zo goed als onmogelijk om een liedje uit begin jaren zeventig te verwarren met eentje uit het einde van dat decennium.’

‘Radio wordt steeds minder voor nieuwe muziek beluisterd.’ Nee, het is het tegenovergestelde. Het medium en de deejay dicteren niet langer meer. Stel je voor, dat we nog steeds naar Turf in je ransel zouden moeten luisteren, zoals deze in de allereerste Nederlandse radio-uitzending werd uitgezonden. ‘Hierdoor worden er geen nummers meer “stukgedraaid”.’ Nee, zoals De Jong later zelf zal beweren, nu zeggen we dat een YouTube-link meer dan een miljoen hits heeft, en dat het opduikt als ringtone, als achtergrondmuziek via de muziekcomputer in een strandtent.

‘Daarnaast zijn er geen nieuwe muziekstijlen meer‘. Dat doet me denken aan dat citaat uit een marketingboek; iemand riep in 1839 dat er geen nieuwe uitvindingen meer zouden worden gedaan, omdat álles al was uitgevonden. Ik hoorde in de jaren nul en nu ook nog via vrienden onnavolgbare geluidstapijten die ik nooit eerder hoorde. Niet alleen in de avantgarde trouwens: de mechanische, warme klanken van The Neptunes en Marilyn Manson passen bijvoorbeeld typisch bij dat begin van het millennium. Trouwens, in de jaren tachtig was men dol op de jaren vijftig; Shakin’ Stevens en The Stray Cats hadden grote hits, maar echt origineel waren ze niet.

Baardmans uit Groot-Brittannië
Beste Thimon de Jong, hoe denk je dat men aan het begin van het rock n’ roll-tijdperk muziek ervoer? Het was geen romantische weerzien bij de transistorradio. De jeugdcultuur deed het later misschien leuk met Top of Flop of Hilversum 3, maar het stelde allemaal niet zo gek veel voor. De toon werd vooral gezet door grootgrutters en pluggers; de jongeren zelf hadden echt geen inspraak welke baardmans uit Groot-Brittannië kwam overvliegen voor een paar minuutjes playback bij Ad Visser. Dat er geen evergreens meer gemaakt worden door de hernieuwde lifestyle is pertinente onzin. Dat is net zoiets als zeggen dat er niet meer lekker in restaurants gegeten wordt sinds de komst van kant-en-klare maaltijden.

‘Samen muziek meezingen, meeneuriën of meefluiten, creëert een band. Draai voor een groep progressieve babyboomers een nummer van Janis Joplin en de weemoed slaat toe. Zet U2’s Sunday Bloody Sunday op en bijna iedereen weet: Ierland, begin jaren tachtig.’ Kom op. Wat heeft dit te betekenen (ikzelf vindt overigens The Psychedelic Furs ongeveer 10 miljard lichtjaren beter dan U2)? Robbie Williams, James Blunt, Coldplay, Keane: Je weet het nu misschien nog niet, maar hier hangt zo’n onvervalste sluier ‘van nu’ omheen. Het zal je muzieksmaak niet zijn en natuurlijk verraadt Coldplay echo’s van diezelfde U2 en heeft de piano van Keane ongetwijfeld iets van Elton John, maar The Stones en Lou Reed maakten het veel bonter in hun beginjaren: zij speelden alleen maar covers. Lou Reed stortte tracks vol onder pseudoniem voor het Pickwick label tegen een voor die tijd leuk maar oneerlijk tarief.

Ik wil in veel geloven, maar niet in mensen die zeggen dat de toekomst niets meer te bieden heeft.

N.B.

Volgens De Jong zijn hits belangrijk voor een cultuur. De Jong: ‘Is het verdwijnen van de superhit een probleem? Ja.‘ Showadawaddy had meer hits in Engeland in de jaren zeventig dan David Bowie. Fair enough.