Uit protest tegen een nieuwe belasting voor mediabedrijven gingen alle onafhankelijke nieuwsmedia in Polen woensdag een dag plat. ‘Zo ziet de wereld er uit zonder vrije pers’ lazen de Polen op het zwarte scherm van een van de onafhankelijke nieuwssites.
In een protestbrief gericht aan de Poolse premier noemen 43 mediaorganisaties, waaronder ook Franse en Duitse bedrijven, de nieuwe belasting op advertenties ‘afpersing’. De maatregel wordt door de PiS-regering verdedigd met het oog op de kwijnende openbare financiën. Het ministerie van Financiën belooft de opbrengsten te besteden aan gezondheidszorg en cultuur. Een van de klachten van de mediabedrijven is dat de onafhankelijke Poolse pers in verhouding tot internationale bedrijven als Google en Facebook onevenredig zwaar wordt belast. Tegenover de 100 miljoen zloty die van de internetgiganten verwacht wordt staat 800 miljoen voor de Poolse media. Adam Bodnar, de Poolse mensenrechtenombudsman: “Ik twijfel er niet aan dat het doel is om de onafhankelijke media te raken.” De gesubsidiëerde staatsmedia zullen er weinig last van hebben. De verwachting is dat andere bedrijven het niet zullen redden, terwijl sommige zich gedwongen zullen zien hun onderneming aan de staat te verkopen. Het zal uiteindelijk resulteren in de volledige controle van de media door dePiS-regering.
Machtsvertoon
Bogusław Chrabota, hoofdredacteur van het liberale dagblad Rzeczpospolita denkt dat het niet zo’n vaart gaat lopen. Hij verwacht dat de maatregel, mede dankzij het omvangrijke protest van de mediabedrijven, zal worden teruggedraaid. Hij erkent dat de PiS-regering uit is op totale controle van de media en dat ze bang zijn voor de invloed van buitenlandse mediabedrijven. Het is ook machtsvertoon volgens de hoofdredacteur: ‘om de media te kwetsen, om de macht van de staat te laten zien, om ons te vertellen: “Als je brutaal blijft, zullen we je nog harder slaan”.
Massale protesten
Chrabota wijst ook op de tegenstellingen die er al enige tijd zijn binnen de regering. Er is een groep die premier Morawiecki zou willen laten vallen. De massale protesten tegen de aangescherpte abortuswetgeving spelen daarbij een rol. De autoriteiten probeerden deze week het protest in te dammen met een aanklacht tegen een van de leiders, Marta Lempart. Zij wordt aangeklaagd vanwege het bespugen en beledigen van een politieman en het in gevaar brengen van de volksgezondheid. Ze kan daarvoor maximaal acht jaar gevangenis krijgen. Eerder was zij al beschuldigd van het beledigen van mensen op grond van hun geloof en het aanzetten tot illegale acties nadat ze in een interview begripvol had gereageerd op gerichte protestacties van demonstranten in november bij kerken.
Officieel zijn de aangescherpte regels die abortus nagenoeg onmogelijk maken eind januari ingegaan. Justitie heeft nu na meldingen van een Pro Life organisatie gegevens opgevraagd over abortussen in verband met ernstige afwijkingen bij de foetus die hebben plaats gevonden na de omstreden uitleg van de Grondwet door het Constitutioneel Hof in oktober. Die uitspraak van het Hof vormde de basis voor de nieuwe regels. En dus zouden die abortussen die sinds oktober zijn verricht ook wel eens illegaal kunnen zijn. Artsen en activisten zien het gesnuffel in de administratie van ziekenhuizen vooral als een dreiging van de regering tegen vrouwen die alsnog een abortus willen en dokters die daar aan mee willen werken. De steun voor de strenge abortusmaatregelen in Polen is volgens opiniepeilingen niet groot. De Strajk Kobiet (Vrouwenstaking) gaat door en ondertussen werkt de oppositie aan een nieuwe, meer liberale abortuswet.
De felheid waarmee de regering optreedt tegen de demonstranten voor vrouwenrechten blijkt ook uit het ontslag van een reporter van de Poolse Staatstelevisie ( die geleid wordt door een PiS-minister) vanwege het dragen van een badge ter ondersteuning van Strajk Kobiet. Dat is schering en inslag, volgens Bogusław Chrabota. ‘Ze hebben al honderden medewerkers om dit soort redenen ontslagen’.
Hongarije
‘Gelukkig is de situatie in Polen niet zo slecht als in Hongarije,’ zegt Chrabota. ‘Regeringsmedia hebben slechts een tiende van de lezers, kijkers of luisteraars in vergelijking met de privésector.’ Maar misschien is dat juist de reden voor de Poolse regering om de onafhankelijke media fors aan te pakken?
In Hongarije staan onafhankelijke media nog veel meer onder druk. Vorig jaar trad de gehele redactie van het online nieuwsmedium Index af nadat hoofdredacteur Szabolcs Dull was ontslagen door een nieuwe, regeringsgezinde, eigenaar. Adjunct Veronika Munk begon met een aantal collega’s een eigen nieuwssite, Telex.hu waar Dull inmiddels ook aan meewerkt. Telex is afhankelijk van particuliere giften.
Een onafhankelijk commerciëel radiostation, Klubradio, kreeg in september de wacht aangezegd. De Hongaarse Media Autoriteit dreigde de licentie voor het uitzendkanaal in te trekken. Klubradio probeerde deze beslissing aan te vechten, maar werd deze week in het ongelijk gesteld. Directeur Andras Arato wil nu in beroep gaan bij het Hooggerechtshof. De Hongaarse vereniging voor journalisten noemt Klubradio ‘de enige overgebleven openbare omroep in Hongarije waarvan de inhoud niet onder invloed van de overheid staat.’ ‘De hegemonie van pro-regeringsomroepen wordt met het stilleggen van Klubradio compleet, ongekend in Europa’.