Pompeii: welk monument volgt, en wanneer?

Zaterdagochtend is in Pompeii een gebouw ingestort. De foto’s stonden op de voorpagina van de Italiaanse kranten, de president sprak er schande van, en ook in Nederland maakte het nieuws er melding van. In alle nieuwsberichten stond keurig vermeld welk gebouw het was en waar het voor diende: de Schola Armatorum Juventutis Pompeianorum – een hele mond vol modernistisch fantasielatijn, bij elkaar gefantaseerd door de archeologen die het gebouw in het begin van de twintigste eeuw hebben opgegraven.

Natuurlijk is het een schande dat dit gebouw is ingestort. En natuurlijk had het voorkomen kunnen en moeten worden. Maar het is geen verrassing. Nog geen twee jaar geleden stortte niet ver hiervandaan een deel van een façade in na een stevige regenbui. Als je met enige regelmaat in Pompeii komt zie je ook met enige regelmaat dingen die anders zijn dan ze de vorige keer waren, en, om het eufemistisch te zeggen: er is zelden sprake van een verbetering. Vooral in het deel van de oude stad dat voor het publiek afgesloten is, is de situatie ronduit abominabel, zoals wijzelf in 2008 ontdekten, toen het unieke vrijstaande toilet in het huis van de Zilveren Bruiloft met schilderingen en al ineen bleek gezegen.

Wat echter – vanuit het perspectief van een onderzoeker – een nog veel grotere tragedie is dan het feit dat dit gebouw is ingestort is het feit dat we niet precies weten wat voor gebouw is ingestort. Ja, natuurlijk, in alle gidsjes staat precies het door de kranten vlekkeloos opgedreunde verhaaltje, maar laat u niets wijsmaken: we weten het niet. Het gebouw is in de jaren vijftig gepubliceerd door de opgravers – een oppervlakkig verhaal dat niet grenst aan overinterpretatie, maar waarvoor overinterpretatie een eufemisme is – en daarna heeft nooit meer iemand ernaar omgekeken. Ik durf er wel wat op in te zetten dat er heel wat af te dingen is op de originele interpretatie van de opgravers, maar het zal moeilijk worden om met een alternatief op de proppen te komen: er resteren nog slechts foto’s.

Pompeii is een tikkende tijdbom. Wat nu bij dit (relatief) onbekende en (vermoedelijke) onbetekendende gebouw is gebeurd, had zomaar bij het wereldberoemde Huis van de Vettii kunnen gebeuren – een monument dat in alle handboeken staat en van groot belang is voor de Romeinse kunstgeschiedenis en voor ons inzicht in de Romeinse elitecultuur. Ook daar worden zware moderne restauraties gedragen door fragiele antieke muren. Het huis is wegens instortingsgevaar al jaren gesloten – de betonnen balken die het dak bij elkaar houden zijn duchtig aan het rotten. Ook hier lijkt het niet uitgesloten dat het gewicht van de moderne dakconstructie de reden is geweest waardoor de (doorweekte) muren in elkaar zijn gezakt. Pompeii – en met name het deel dat in de vroege twintigste eeuw is opgegraven – staat vol met dit soort levensgevaarlijke constructies. In hun optimistische modernisme hebben restaurateurs geen rekening gehouden met de mate waarin beton rot – en sinds de originele restauratie hebben in veel gebouwen slechts nog noodingrepen plaatsgevonden.

De vraag is niet of er een volgend incident komt, de vraag is wanneer het gebeurt, en welk beroemde monument als eerste aan de beurt is. De vraag is ook niet of, maar wanneer de eerste toerist, archeoloog of werknemer onder instortend erfgoed wordt begraven. Het is al jaren duidelijk, maar misschien is het goed dit toch eens te zeggen: bij de Italiaanse overheid is het beheer van dit monument van de geschiedenis van de mensheid niet in goede handen. Er is ook geen enkele reden waarom Pompeii méér Italië zou toebehoren dan enig ander land: dit erfgoed is van ons allemaal. Het behoort de mensheid toe, en niet de Napolitanen. Aan hen de toeristenindustrie. Aan ons allen Pompeii. Misschien wordt het dan ook tijd om eens te gaan nadenken over een internationale oplossing.