COLUMN - Mijn reactionaire visie op de wetenschap is geen geheim. Begin eens met het herstel van voldoende brede opleidingen. Of liever, denk aan een alternatief voor de universiteit, want het huidige instituut is slecht voor het personeel, slecht voor de wetenschap en slecht voor de samenleving. Verder is mijn enige politieke oordeel dat mensen die het hebben over “rechts” of “links”, doorgaans weinig interessants te zeggen hebben.
Ooit hadden die woorden betekenis. Namelijk toen “rechts” stond voor het bewaren van gevestigde normen en waarden, die immers het cement van de samenleving vormen, en toen “links” stond voor het kritisch bevragen van de heersende ideologie, die immers voortdurende herijking verdient aan de veranderende omstandigheden. Maar die betekenissen zijn vergeten. Al in 1982 wees Renate Rubinstein erop dat het woordenpaar op zoek was naar betekenis. Inmiddels worden “links” en “rechts” alleen nog gebruikt ter typering van degenen waarmee je het oneens bent. Betekenisloos.
Grote Ontdekkingen
Nou ja, toch. Even. Ik had het ergens gehad over de Grote Ontdekkingen. U weet wel, de periode vanaf pakweg 1400, toen Hendrik de Zeevaarder begon aan de systematische verkenning van de Afrikaanse westkust. Portugese zeelieden zeilden steeds verder. Bartolomeu Dias bereikte Kaap de Goede Hoop, Vasco da Gama India. De zeelieden constateerden dat je over de equator kon gaan zonder van de hitte te bezwijken. Dat was anders dan Aristoteles had gezegd. Ze ontdekten ook dat je om Afrika kon zeilen. Dat was anders Ptolemaios had beweerd.
Christoffel Columbus bereikte Amerika en Amerigo Vespucci begreep als eerste dat dit een nieuw continent was. Er waren meer dan drie werelddelen. Wat weer betekende dat de Grote Volkenlijst uit de Bijbel incompleet was. Waar immers pasten de bewoners van Amerika? De drukpers maakte dat al deze verontrustende informatie over de wereld ging. De Reformatie was een eerste gevolg, de Wetenschappelijke Revolutie een tweede. Denk aan Simon Stevin en de rest.
Deze mensen stelden alle bestaande kennis rücksichtslos ter discussie. Nou ja, vrij rücksichtslos. De matrozen zullen de consequenties niet hebben overzien, maar degenen die ze wel doorgrondden, waren intellectuele reuzen. Dat wij neerkijken op de toenmalige boekenwijsheid is omdat we staan op hun schouders.
Ik vind het verhaal van de Grote Ontdekkingen en de Wetenschappelijke Revolutie mooi en inspirerend. Mocht u het verleden relevant vinden – dat komt voor – dan hebt u hier bovendien een mooie parallel voor het heden: verwarrende informatie, een nieuw medium om snel informatie te verspreiden, een dataexplosie, informatiebubbels.
De duivel met Beëlzebub verdrijven
Maar nee. Blijkbaar zijn schoonheid, inspiratie en relevantie niet genoeg. Althans, ik kreeg van academisch links doorgegeven dat ik deze periode had moeten aanduiden als het “Begin van de Europese Exploitatie”.
Wat een politiek correct gekwaak.
Ik ontken niet dat Manhattan voor spiegeltjes en kralen is gekocht. En ik weet dat in de specerijenhandel grof geld omging. De naam “Grote Ontdekkingen” dekt niet de volledige waarheid. Maar om de “Grote Ontdekkingen” nou om te dopen tot “Begin van de Europese Exploitatie”, dat is de duivel met Beëlzebub verdrijven.
Ontdekkingsvreugde
Er bestaat namelijk zoiets als ontdekkingsvreugde. En die mag je benoemen. Sterker nog, dat moet. Het lijkt er namelijk op dat we het zoeken naar het goede, schone en ware (lees: ontdekkingen) alleen nog maar mogen presenteren als streven naar winst. Er mogen geen mooie motieven zijn. Het goede, schone en ware moeten verdacht worden gemaakt.
Reactionair als ik ben zou ik hebben verwacht dat men juist ter linkerzijde de heersende neoliberale ideologie zou bevragen, de reductio ad pecuniam zou hebben doorgeprikt en erop had gewezen dat mensen ook weleens positieve motivaties hebben.
[eerder verschenen op Mainzer Beobachter]
Reacties (25)
Dat ‘politiek correcte gekwaak’ past wel heel mooi in jouw definitie van ‘links’:
In mijn schooltijd werd er volkomen kritiekloos naar alle ‘helden’ uit die periode gekeken. Dat was de ideologie van westerse superioriteit, die heel lang heeft geheerst. Dat de tegenbeweging nu hier en daar naar de andere kant doorslaat is lastig als je daarmee wordt geconfronteerd, dat snap ik best. Maar het is ook begrijpelijk, of zelfs onvermijdelijk. Al helemaal omdat ook dat superioriteitsgevoel weer bezig is aan een opmars. Zou je dat als historicus niet in hun historisch perspectief moeten bekijken? En het ook interessant vinden, omdat er zich misschien wel een heel klein stukje toekomstige geschiedenis voor je ogen voltrekt?
Aanvulling op het voorafgaande.
Hemelbestormende jongeren die oude generaties op hun nummer willen zetten bestaan al net zo lang als de wetenschap zelf. En ze zijn altijd een motor geweest van vernieuwing en vooruitgang. Dat betekent natuurlijk niet dat ze altijd gelijk hebben, dus er is alle reden om het niet zomaar met ze eens te zijn. Maar toch denk ik dat je die jonge (en zo hier en daar wat oudere) wijsneuzen moet koesteren. Zolang jij wordt uitgedaagd zit er nog leven in je vak. Bovendien zou wat reuring het van zijn (onterechte) stoffige imago af kunnen helpen. En het is een thema, terwijl historici tot voor kort alleen maar klaagden dat niemand meer interesse had in de geschiedenis. Wat wil je nog meer?
‘Mocht u het verleden relevant vinden – dat komt voor – ‘ hehehehehe
Toen ik sociologie studeerde schreven we ‘sosjologies’. Want alles moest anders, dus ook de taal. Ik geloof echter niet dat je maatschappelijke veranderingen kunt afdwingen door taal- of terminologievoorschriften. Je maakt je er hoogstens populair mee bij gelijkgezinden. Maar de realiteit van de sociale ongelijkheid vereist veel hardere ingrepen dan taalkunstjes.
Ik vind dit een vals dilemma. Je kan best voor beide pleiten. En ik ben het oneens met
Uit vele onderzoeken blijkt dat taal er toe doet, en dat mensen aanspreken op taalgebruik bewustzijn bevordert. Bijvoorbeeld de veranderingen in terminologie van ‘slaven’ naar ’tot slaafgemaakten’ of korter ‘slaafgemaakten’, draagt ertoe bij dat mensen weer even nadenken over dat woord, het is immers nieuw en geen automatisme.
En ‘bewustzijn bevordert’ kan beide kanten op gaan. Als je dan blijft volharden in het woord ‘slaven’, dan weet je ook wel hoe de vlag erbij hangt. Of een gigantisch probleem maakt van het feit dat je ‘wit’ wordt genoemd, terwijl je tegelijkertijd wel ‘zwart’ blijft zeggen.
@Joost: Slaven kunnen alle kleuren hebben. In het begin van de geschreven geschiedenis van deze streken was er slavernij rond het begin van de jaartelling met de komst van de Romeinen.
De term slaafgemaakten is gewoon een wollig/omslachtig woord. Raar om het woord slaaf ineens in de ban te doen.
Kan het Friese gezegde** uit de 14de eeuw “liever dood dan slaaf” ook niet meer?
Schokkend is dat er tegenwoordig rond de 30 miljoen moderne slaven zijn.
Vroeger was het gewoon blank/zwart totdat de taalpolitie (farizeeërs) ineens met het politiek correctere – uit de Angelsaksische landen overgewaaide – wit op de proppen kwam. “Neger” mag dan weer niet gezegd worden van de taal-farizeeërs.
** https://www.survival-kootstertille.nl/stichting-survival-kootstertille/leaver-dea-as-slaef
Ik zie geen dilemma, wel prioriteiten. Er is niets tegen aanpassing van je taalgebruik uit respect of wellevendheid. Maar als het gaat om racisme, discriminatie en sociale ongelijkheid zou ik de prioriteit leggen bij het bestrijden van hedendaagse slavernij waaraan buitenlandse arbeiders zijn onderworpen, en niet alleen in Qatar. Die uitbuiting krijg je de wereld niet uit door taalvoorschriften. Hier zijn wetten noodzakelijk die uitzendbureaus en werkgevers dwingen hun personeel fatsoenlijk te behandelen. Ik zie ze niet, die wetten (ondanks duidelijk adviezen van de commissie Roemer). Ondertussen is er in de academische gemeenschap in het voetspoor van Amerikaanse universiteiten wel een debat over politiek correct taalgebruik inzake de slavernijgeschiedenis. Mij stoort dat.
Valse tegenstelling. Er is geen enkele reden waarom het een het ander in de weg zou staan.
Dat kan. Maar wat is er mis mee dat anderen iets anders benoemen dat ze stoort?
“Nou mevrouwtje, ik ben het eens met uw collegaatje dat dienstmeiden niet meer van deze tijd zijn”.
Je kunt misschien geen verandering afdwingen maar wel bewustzijn als je op je vingers getikt wordt als je iemand mevrouwtje noemt.
Daarentegen is het mijns inziens aanmatigend er van uit te gaan dat het woord slaaf zou inhouden dat je dat vrijwillig bent, een kind snapt dat dat niet vrijwillig is.
Als dat dan toch per se moet dan ben ik tot Nederlander gemaakt, tot belastingbetaler gemaakt en zelfs soldaat gemaakt. Allemaal tegen mijn wil zonder mij iets te vragen.
Ik vind het jammer dat Jona hier een soort van false balance creëert, namelijk dat links en rechts even veel zijn afgegleden van hun oorsprong, terwijl ik juist het idee heb (net als #1) dat links nu meer dan vroeger alles kritisch bevraagd en dat het rechts is dat compleet is geradicaliseerd.
Dit soort valse gelijkwaardigheid is koren op de molen van radicaal- en extreemrechts.
Ik heb juist het idee dat rechts nu alles meer kritisch bevraagt (misschien niet alles tot jouw zin, dat kan).
Nee, er zit een enorm verschil tussen demagogie en echte maatschappijkritiek. Je hoeft alleen maar te kijken naar wie de leiders zijn van zogenaamd kritisch rechts (voornamelijk voormalige VVD’ers, een enkele voormalige CDA’er, een lavendelsnuiver) om te zien waar het daar werkelijk omgaat: beschermen van gevestigde belangen en achterhaalde privileges.
Kijken we iets kleinschaliger. De burgemeester van Amsterdam, toch het boegbeeld van GoenLinks, benoemt de problematiek van het het geweld tegen LHBTIQ+ burgers in die stad eerst als een probleem veroorzaakt door jongeren. Dat kan. Maar nu preciseert ze de daders al als çonservatieve jongeren. En ik denk dan: poepoe, wat een agressie komt er uit die jeugdafdelingen van de RPF en de SGP.
En dan denk ik: waar is die kritische blik gebleven van GroenLinks?
Een iemand van een linkse partij die misschien iets ongelukkigs zegt als bewijs? Dan zit je wel heel erg op Telegraaf-niveau.
Ik ken het voorval niet, trouwens, maar het lijkt me dat dergelijk geweld wel degelijk vrijwel altijd afkomstig is uit conservatieve hoek: conservatieve christenen, conservatieve moslims, of conservatieve extreemrechtse types.
Volgens de Telegraaf jawel…) benoemde Halsema het zo:
„Het is een cultureel probleem in deze stad. Dat betekent dat iedereen verantwoordelijkheid draagt”, zei Halsema vervolgens. De burgemeester ziet de intolerantie naar de queergemeenschap als een maatschappelijk probleem dat in verschillende hoeken van de samenleving leeft. Dat kan een religieuze achtergrond hebben, maar komt volgens haar net goed bij het corps voor.”
Het Parool formuleerde het iets anders:
“Burgemeester Halsema noemde woensdag in de gemeenteraad de vele incidenten in de stad een ‘cultureel probleem’. Bij navraag voegde ze daaraan toe dat ze daarmee doelde op groepen van corpsjongens tot conservatieve jongeren. “Iedereen draagt verantwoordelijkheid om de norm uit te dragen dat we een vrije en diverse stad zijn.”
En waar formuleerde Halsema het “als een probleem veroorzaakt door jongeren” ? Heb je daar ook een bron van?
Overigens: wat is er eigenlijk mis met een nadere precisering?
Er is helemaal niets mis met een nadere precisering. Gelukkig heb ik zoiets ook niet beweerd. Hoe zou zoiets ook fout kunnen zijn? Maar Halsema preciseert juist te weing. Ze durft niet te benoemen, bang om voor racist uitgemaakt te worden, Zie het artikel van de UvA.
https://www.uva.nl/shared-content/faculteiten/nl/faculteit-der-maatschappij-en-gedragswetenschappen/nieuws/2020/06/antihomogeweld-laurens-buijs.html?cb
Er zijn, helaas, veel linkjes te vinden die betrekking hebben op geweld tegen LHBTIQ+ burgers van Amsterdam, Utrecht, Scheveningen en Eindhoven bijvoorbeeld. En bij geen van die berichten heb ik zien staan dat de daders corpsstudenten waren, of Hervormde Bonders.
Wat het artikel van de UvA zegt: omdat links het probleem niet durft te benoemen, gaat rechts ermee aan de haal.
Links is in zoverre afgegleden dat er bepaalde groepen en individuen zijn die koste wat het kost hun zienswijze door willen drukken, en die er vanuitgaan dat hun culturele context & ervaring de enige “juiste” is, ongeacht wat een ander vindt of ervaart. En die dulden absoluut geen kritiek op deze denkwijze.
Als zij iets problematisch vinden, dan is het problematisch . Ongeacht de intentie of culturele context van de ander. En dan krijg je van die theemutsen die eisen dat een Spaanse potloodfabrikant het woord negro” niet mag gebruiken omdat ze niet weten dat dit een vrij normaal Spaans woord is. Of figuren die eisen dat je een tijdperk geen positieve naam mag geven, want er gebeurde ook zeer slechte dingen.
En de demagogen op rechts maken er dan weer dankbaar gebruik van wanneer zo’n linkse actie viraal gaat om weer wat zieltjes te winnen.
Ah ja, de ‘je moet niet zo radicaal doen anders wordt de ander nog radicaler’. En wie zijn zij? Een kleine groep die alle aandacht van de media krijgen, want ophef, maar nul invloed heeft. Sorry, maar ik denk dat mensen als jij er voor zorgen dat het overtonwindow naar rechts verschuift. Dat ‘redelijke’ midden gaat nog eens onze dood worden. ‘Nou nou’ roepen tegen mensen die gewoon hun mening geven en daarmee misstanden aan de kaak stellen. Daar kunnen we mee doen wat we willen, maar wat er nu gebeurt is bij de minste cognitieve dissonantie de hakken in het zand en de vingers in de oren.
En wat de gouden eeuw betreft, het lijkt me zeer terecht dat we daar kritisch naar gaan kijken, omdat onze welvaart van die tijd voor het overgrote deel is vergaard met stevige en bloedige onderdrukking. En als je dat erkent, dan wordt de naam ‘gouden eeuw’ vanzelf wat problematischer, of niet?
Precies! De boodschap is blijkbaar dat alles en iedereen die zich links voelt permanent aan zelfcensuur moet doen, om daarmee te voorkomen dat ze munitie leveren aan de (extreem)rechtse propaganda. Ik heb juist steeds meer zin om me daar helemaal niks van aan te trekken. Waarom zou je? Ze vinden toch wel wat, en als dat een keer niet lukt verzinnen ze het gewoon.
Zelfcensuur om geen ammunitie te geven aan rechts is vrij zinloos. Figuren als Trump & Wilders verzinnen toch wel wat.
Maar af en toe eens langer dan vijf minuten nadenken of hetgeen wat je voorstelt of doet wel zinnig, of zelfs maar relevant is buiten jou zeer persoonlijke beleving, zou goed zijn voor bepaalde groepen op links, i.p.v. willekeurig welk idee de wereld in slingeren en te eisen dat iedereen buigt naar jou wensen ongeacht hoe specifiek die mochten zijn.
Ja, dat zou zeker helpen. Maar niet iedereen aan de linkerkant is altijd even redelijk of slim. Zo werkt het nou eenmaal niet, dat een stroming enkel en alleen bestaat uit mensen die altijd alleen maar intelligente en zinnige dingen zeggen. De suggestie dat dat bij ‘links’ wel zo zou moeten zijn is zelf niet zo zinnig of redelijk. Met zulke onrealistische verwachtingen bereik je ook niks, behalve dan dat je je voor het karretje van de extreemrechtse propaganda laat spannen als je de aandacht er steeds op vestigt.
Mijn verwachting is absoluut niet dat iedereen altijd maar intelligente en zinnige dingen moet zeggen.
Maar dat betekent niet dat zo gauw iemand claimt dat iets problematisch is, men maar kritiekloos hierin mee moet gaan. Maar dat is dus wel wat er op links gebeurt zo gauw als een iemand weer eens iets roept. Er is zelden of nooit een prominent figuur of organisatie aan de linkerkant die openlijk kritiek heeft op dit soort dingen.
Dit heeft niks met het redelijke midden te maken, dat bestaat niet en is doorgaans gewoon verkapt conservatisme. Noch heeft het wat te maken met ‘radicaal’, want deze mensen zijn niet ‘radicaal’, ze willen vooral gewoon hun eigen gelijk halen over wat doorgaans bizar kleine problemen zijn. Wat ze soms zelfs verdienen, ook al stelt het probleem niet gek veel voor.
Maar het probleem is dat er op links redelijk wat groepen/individuen zijn, met genoeg bekendheid om aandacht te trekken, die van muggen een olifant maken, en vervolgens dingen eisen waar niemand echt wat mee opschiet. Het zou goed zijn als men af en toe eens toe geeft dat bepaalde dingen eigenlijk alleen een probleem zijn omdat zij er persoonlijk een probleem van maken, of in ieder geval het probleem groter maken dan dat het is. Niet omdat het inherent nu echt een probleem is. En dat men eigenlijk beter gediend zou zijn door zich op iets zinnigers te focussen.
De term gouden eeuw is daar zo’n voorbeeld van. Waarom zou dit problematisch zijn, en wie schiet er wat mee op als we het niet meer zouden gebruiken? Het is een normale term om het hoogtepunt van een rijk te omschrijven, eigenlijk Ieder rijk heeft er wel een. En dat ging bijna altijd wel ten koste van een ander rijk dat werd onderworpen, doorgaans met de nodige wreedheid. Er is geen historicus, of zelfs maar een leek, die dat zou ontkennen.
De term veranderen van ‘gouden eeuw’ naar ‘periode van explotatie van X door Y’ is gewoon vrij zinloos. Nog afgezien van de hypocrisie die hier doorgaans speelt omdat men zich eigenlijk alleen drukt maakt om de europese gouden eeuwen, de gouden eeuwen van andere rijken zijn prima. Op zijn minst zou men dan de term ‘gouden eeuw’ in zijn algemeen in de ban moeten doen.
Ik heb de indruk dat sommige mensen zich nog verzetten tegen het besef dat de illusie van Nederlands exceptionalisme onderuit is gehaald. Dat idee dat we een progressief gidsland zouden zijn, bijvoorbeeld. Nog niet zo lang geleden waren er politici die dat openlijk durfde te zeggen. Of de gedachte dan wij racisme, nationalisme en chauvinisme achter ons hadden gelaten. En dat we, vanuit onze superioriteit, de rest van de wereld dus de maat mochten nemen over zulke primitieve instincten. Het doet natuurlijk best pijn om te ontdekken dat die arrogantie misplaatst was. En dat we al die tijd vooral uitzonderlijk goed waren in het weglopen van schandvlekken uit ons verleden. De oorlogsmisdaden in Indonesië. De belabberde opvang van overlevenden van de Holocaust. De omvang van de collaboratie, waardoor zoveel mensen die niet hebben overleefd. Of de moord- en roofpartijen en mensenhandel in de eeuwen daarvoor. Het zat allemaal in een doofpot, die uiteindelijk toch open is gegaan.
We zijn, kortom, geen haar beter dan de rest van de wereld. Natuurlijk niet. Maar we hebben onszelf lange tijd wijsgemaakt dat dat wel zo was. En dan kan die realiteit best hard aankomen. Zou dat misschien meespelen bij het anti-woke sentiment aan de linkerzijde?
Ik heb nooit het gevoel gehad dat we gidsland waren op het gebied van racisme of nationalisme.
Wel op het gebied van homo-acceptatie, homohuwelijk, euthanasie, abortus en softdrugs.
Maar intussen worden we links en rechts ingehaald. Dat krijg je als je geen visie hebt en laissez faire je leitmotiv is.