Polen op weg naar de uitgang?

Hoe lang kan een land nog lid van de EU blijven als het zich niet neerlegt bij uitspraken van het Europese Hof? Met de uitspraak van het Poolse Constitutioneel Hof dat het land zich niet hoeft te houden aan interim-maatregelen die zijn opgelegd door het Europees Hof van Justitie lijkt Polen steeds dichter bij een breuk met de EU te komen. Het conflict spitst zich toe op de tuchtkamer die kritische rechters kan bestraffen of ontslaan. Het Europese Hof in Luxemburg heeft Polen gemaand deze instelling op te heffen. Het is een politiek orgaan, aldus het hof, „geen onafhankelijke en onpartijdige rechtbank”. Gisteren bevestigde het Hof zijn standpunt nog eens dat de tuchtkamer in strijd is met het Europese recht. Een woordvoerder van de Europese Commissie sloot zich hierbij aan: ‘De EU heeft voorrang op het nationale recht en alle beslissingen van het Europese Hof van Justitie zijn bindend voor de autoriteiten van de lidstaten en de nationale rechtbanken.’

Het Poolse Constitutioneel Hof is zelf ook onderwerp van kritiek vanwege de illegale benoeming van rechters. Ook die kritiek wordt door Polen afgewezen. ‘Wij bepalen hoe we hier recht spreken’, zegt de Poolse regering, ‘en wat wij goed vinden kan niet worden overruled door Europese rechters.’ Het is een flagrante inbreuk op de scheiding der machten en de Europese rechtsorde waar het land zich door zijn lidmaatschap aan heeft gebonden. Wat kan de EU hier tegenover stellen? De Europese Commissie kan dwangsommen opleggen. Dat is tot nu toe nog niet gebeurd. Bij een verdere escalatie die niet meer te vermijden is kan deze maatregel worden doorgevoerd. Maar die zal niet zonder consequenties blijven van de kant van lidstaten die Polen tot nu toe steunen. Zoals Hongarije en Slovenië dat komend halfjaar EU-voorzitter is.

Stedenbanden onder druk

Vorig jaar kreeg Polen al wel een financiële strafmaatregel opgelegd vanwege de ‘LGBT-ideologievrije’ zones die in sommige Poolse steden zijn afgekondigd. De Europese Commissie keurde de subsidie af voor stedenbandprojecten met zes van die Poolse steden. Verschillende gemeenten in andere landen verbraken de banden met hun Poolse twin-partner, zoals het Nederlandse Nieuwegein met het Poolse Puławy. Gisteren werd de Poolse regering er door de Commissie aan herinnerd dat ze nog steeds geen informatie hebben gegeven over Europees geld dat verstrekt is aan de steden die zich hebben schuldig gemaakt aan deze discriminerende maatregelen. De Commissie start nu zowel tegen Polen als Hongarije een juridische procedure vanwege het schenden van fundamentele rechten van burgers. Hongarije wordt aangeklaagd vanwege de recent aangenomen wet die de informatie over homosexualiteit aan banden legt.

Polen scoorde voor het tweede jaar op rij van alle EU-lidstaten het laagst op de Rainbow Europe ranglijst. Wat overigens geenszins betekent dat de gehele Poolse bevolking het regeringsbeleid ten aanzien van de LGBT-gemeenschap steunt. Volgens het Atlas of Hate-project, dat alle verklaringen verzamelt, beslaan de steden en regio’s die een soort anti-LGBT-document hebben ondertekend een derde van het Poolse grondgebied. Volgens de Lijst Stedenbanden op Wikipedia hebben Nederlandse gemeenten met meer dan vijftig Poolse plaatsen een band (gehad).

Profijt van de EU

Dat de Poolse regering ook kan profiteren van de rechterlijke instanties van de EU bleek gisteren toevallig nog uit een andere zaak die bij het Europese Hof in Luxemburg speelde. Die ging over een conflict dat Polen en Duitsland hebben over de gaspijpleiding door de Oostzee. In dit geval oordeelde het Hof ten gunste van Polen en wees het een beroep van Duitsland af. De uitspraak betekent dat de gasdoorvoer met 50% wordt verminderd. Dat is vooral in het nadeel van de leverancier, het Russische Gazprom. En om Rusland dwars te zitten schakelt Polen graag de Europese rechter in.

Het opportunisme van de Poolse regering lijkt niet geheel in strijd met het standpunt van een groot deel van de bevolking. De materiële voordelen van het lidmaatschap van de EU worden wel degelijk gezien. Polen ontvangt meer van de EU dan dat het er aan bijdraagt. Aan wetgeving met meer immateriële inhoud die daar onvermijdelijk bij komt hebben veel Polen echter geen boodschap. Polen zal echter net als Hongarije de EU niet snel uit onvrede verlaten, zoals de Britten. Het verzet tegen Brussel leidt wel tot het ontregelen van de Europese samenwerking. En dat is koren op de molen voor rechtspopulistische stromingen elders.