ANALYSE - Met een vermogen van ongeveer €1350 miljard heeft Nederland het beste pensioenstelsel ter wereld [1]. Toch zijn er grote problemen want de afgelopen tien jaar zijn de pensioenen niet meer geïndexeerd omdat men vreest dat er in de toekomst onvoldoende geld is om de beloofde pensioenen uit te betalen.
Hoe kan het dat het ‘beste pensioenstelsel ter wereld’, met zo’n groot vermogen, toch in de problemen raakt?
Het pensioenstelsel
Wat is dat eigenlijk een ‘pensioenstelsel’? Je kunt op drie manieren naar pensioenstelsels kijken. In de eerste plaats is het een systeem waarin mensen, al dan niet gezamenlijk, sparen voor hun oude dag. Een tweede manier om naar pensioen te kijken, is als een verzekering waarbij risico wordt gedeeld. En ten slotte kan een pensioenstelsel opgevat worden als een maatschappelijke institutie die regelt dat werkenden zorgen voor gepensioneerden.
Ik maak in dit stuk geen rekensommetjes over rendement en rekenrente maar zal laten zien dat de problemen van het Nederlandse stelsel worden veroorzaakt doordat de nadruk teveel ligt op sparen en de twee andere aspecten van pensioen als probleem worden gezien. De ideeën die er zijn over pensioenhervormingen illustreren hoe in het neoliberalisme solidariteit wordt vervangen door financiële transacties.
Sparen
Wij hebben in Nederland er voor gekozen om te sparen voor ons pensioen. Sparen heeft echter een groot nadeel: als je niets met je spaargeld doet, verliest het waarde door inflatie. Om dat te voorkomen moet spaargeld belegd worden.
Maar aan beleggen zijn risico’s verbonden. Hoewel de Nederlandse pensioenfondsen een redelijk goed rendement hebben, vele malen hoger dan de voorzichtige schatting die is gebaseerd op de rentestand (de zogenaamde ‘rekenrente’) blijft de onzekerheid groot.
Een ander probleem met beleggen is dat er hoge kosten aan verbonden zijn. Zoals Cees Grimbergen in de documentaire serie Zwarte Zwanen uitvoerig heeft gedocumenteerd, verdienen beleggingsspecialisten een goede boterham aan ons pensioen. Het beleggen wordt vaak uitbesteed aan beleggingsmaatschappijen en hedgefondsen, bedrijven met een discutabele moraal die bovendien hoge kosten rekenen voor hun vermogen om ‘geld te maken van geld’. Het is een ondoorzichtige wereld waarin regelmatig geheime deals worden afgesloten met banken als Goldman Sachs, en andere ‘wolven van Wall Street’.
Bovendien geeft sparen vaak aanleiding tot ruzie. Van wie is bijvoorbeeld het gespaarde geld? Het is logisch dat de deelnemers van een fonds denken dat het geld dat zij in de pot hebben gedaan van hun zelf is, maar toch hebben zij geen enkele zeggenschap over dit vermogen. Jonge mensen die nog lang niet aan hun pensioen toe zijn, zijn bang dat ouderen de pot plunderen. Verhalen die gekleurd zijn door dit wantrouwen, kom je bijna dagelijks in de media tegen [2].
Verzekeren
Een belangrijk aspect van pensioen is verzekeren. Ook in het Nederlandse pensioenstelsel is risicodeling belangrijk. Bij elke verzekering, of het nou om een brand-, schade- of pensioenverzekering gaat, wordt risico dat te groot is om individueel te dragen, gedeeld door alle deelnemers van de verzekering. In het geval van pensioenen gaat het om het risico lang te leven: deelnemers die vroeg dood gaan dragen de kosten voor hen die lang leven. Dit noemt men het ‘langlevenrisico’. Het risico dat een belegging niet rendeert wordt ondervangen door gezamenlijk te beleggen. Ook wordt rekening gehouden met de mogelijkheid van een tegenvallende economie door het aanleggen van extra grote buffers.
Een verzekering kan gerund worden op commerciële basis, maar dat hoeft niet: broodfondsen zijn in essentie ook verzekeringen, al mag het zo niet heten. Pensioenfondsen zijn een tussenvorm: ze worden als bedrijf gerund maar mogen geen winst maken. Omdat verzekeringen beter werken als alle mensen meedoen [3] is deelname vaak verplicht. Dit is ook het geval met onze pensioenverzekering want iedereen die in loondienst is, is verplicht verzekerd bij het fonds van de bedrijfstak waarin men werkt
Als ervoor wordt gekozen om economische tegenslagen op te vangen door op de buffers in te teren wordt gesproken over intergenerationele solidariteit: werkenden subsidiëren dan gepensioneerden, omdat de laatste als het ware eten uit de spaarpot van de werkenden. Over de wenselijkheid hiervan wordt laatste jaren heftig gediscussieerd.
Het Nederlandse pensioenstelsel is een combinatie van een spaarstelsel en een verzekeringsstelsel. Pensioen wordt gezien als uitgesteld loon dat wordt uitgekeerd na je pensioen. Werkenden sparen dus voor zichzelf, maar ook weer niet helemaal, want het is ook een verzekering omdat risico wordt gedeeld.
Om de problemen in het pensioenstelsel op te lossen zijn hervormingen nodig. De regering wil de gezamelijke buffer vervangen door individuele buffers. Op die manier moet voorkomen worden dat bij economische tegenslag geld tussen generaties wordt herverdeeld. Iedereen teert dan in op een eigen bufferje. Een ander voordeel is dat men men dan kiezen voor een gegarandeerd, maar laag pensioen, of voor een hoger pensioen met minder zekerheid [4]. Het enige risico dat nog wel gedeeld wordt, is het langlevenrisico [5].
Stoer
Op het eerste gezicht lijkt het een logische hervorming, maar er is wat vreemds aan de hand bij deze voorstellen: de problemen van het pensioenstelsel worden toegeschreven aan de twee beste aspecten ervan (verzekeren en solidariteit) terwijl de nadelen van het zwakste aspect (sparen) worden genegeerd.
Een goed voorbeeld van deze redenatie geeft Peter van Zadelhoff met zijn ‘stoomcursus pensioen’ (video, transcript). Hij doceert dat niemand kan weten hoe de economie zich gaat ontwikkelen ‘en al helemaal niet als het over de financiële markten gaat’. Omdat hij het doorschuiven van lasten afkeurt, vindt hij dat we maar moeten accepteren dat er pech generaties zijn.
Dit is geen vooruitgang maar achteruitgang want we gaan terug naar de vroege middeleeuwen: een tijd dat er nog geen verzekeringen bestonden. Risico dragen is stoer, verzekeren is voor mietjes. U moet er zelf voor zorgen dat uw oude dag goed verzorgd is, en als u pech hebt, nou ja, dan hebt u pech gehad. Dit is de nieuwe moraal die ‘pensioendeskundigen’ o. Zelfs de regering doet daar aan mee. Wouter Koolmees wil dat pensioenfondsen aan hun klanten gaan uitleggen dat hun pensioen niet zeker is.
Geld speelt geen rol
Om te begrijpen waarom de voorgestelde individualisering geen goed idee is, moeten we eerst begrijpen waar een pensioenfonds voor dient. Dat lukt beter als we doen alsof geld geen rol speelt want geld is een verwarrende abstractie [6]. Als we de spaarpotten, beleggingsresultaten en dekkingsgraden vergeten, kunnen we zien wat de essentie is van een pensioenstelsel: een systeem waarbij het werkende deel van de bevolking ruwweg een vijfde van de goederen en diensten die zij produceren afdragen aan gepensioneerden. Het gaat hierbij dus om intergenerationele solidariteit: jongere generaties zorgen voor de oudste (gepensioneerde) generatie.
In de hervormingsvoorstellen voor ons pensioenstelsel worden dus de sterke kanten ervan, het verzekerings- en het solidariteitsaspect afgezwakt in plaats van versterkt.
Een beter pensioenstelsel
Stel we zouden helemaal opnieuw kunnen beginnen, hoe zouden we dan een beter pensioenstelsel kunnen inrichten? Sparen is dus geen goed idee omdat dat geen zekerheid biedt. Daarom is het beter de stap van sparen helemaal over te slaan, zoals in een omslagstelsel wordt gedaan. Premie betalingen worden niet meer in een spaarpot gestort maar direct uitbetaald. Het is dan niet meer nodig om een kostbare, onnodige en risicovolle omweg via het ‘casino’ te maken.
Dit heeft grote voordelen. Het dilemma van het huidige spaarsysteem (meer uitkeren of meer zekerheid) bestaat gewoon niet meer omdat buffers overbodig zijn. Zekerheid van pensioen is niet gebaseerd op de omvang van een buffer, maar op maatschappelijke stabiliteit. Ook dat is natuurlijk geen keiharde garantie maar als Nederlander hebben we het geluk om te leven in een van de meest stabiele en solidaire maatschappijen ter wereld met een relatief goed functionerende overheid en economie.
Jongeren hoeven dus niet bang te zijn dat als zij met pensioen gaan, er niet meer voor hen gezorgd zal worden zoals zij nu zelf voor de ouderen zorgen. Het nieuwe stelsel is expliciet gebaseerd op intergenerationele solidariteit. Dat kan alleen als de premies niet worden opgepot en belegd maar direct worden uitbetaald.
Welvaartsvast …
Een omslagstelsel biedt garantie voor een welvaartsvast pensioen. Daarnaast zijn de uitvoeringskosten maar een fractie van die van het huidige stelsel. Het is niet nodig om dure en hebberige geldbeheerders in dienst te nemen. Cees Grimbergen zal waarderen dat het een volledig transparant pensioenstelsel is. Ook zijn er in een omslagstelsel geen ‘pech generaties’ omdat de inleg niet door een economische crisis wordt aangevreten. Er is geen noodzaak om gebruik te maken van de diensten van hedgefondsen die bedrijven leegplunderen of om te investeren in goed renderende maar onmaatschappelijke bedrijfstakken zoals de olie-industrie, de wapenindustrie of palmolieplantages. [7]
… maar niet waardevast
Maar wat als het dan economisch minder gaat? Dan zullen ook de pensioenuitkeringen dalen. Dit pensioen is dus wel ‘welvaartsvast’ maar niet ‘waardevast’. Als het economisch minder gaat, is het onvermijdelijk dat ook gepensioneerden dit zullen merken omdat solidariteit twee kanten op gaat [8]. Dat dit (ook) om economische redenen onwenselijk is hoeft geen betoog en het is daarom wel verstandig dat de overheid tijdelijk de uitkering aanvult om de economie te stabiliseren. Overigens wordt in het huidige stelsel de uitkering wel gekort [9].
De hoogte van de uitkeringen en wijze van premiebetaling zijn niet anders dan nu: mensen die tijdens hun werkzame leven meer premie betalen, ontvangen meer pensioen. Bij pensioen gaat het niet om solidariteit tussen inkomensgroepen maar om solidariteit tussen generaties. Ook voor liberalen is dit acceptabel.
De geluksmachine
De discussie over pensioenen is het gevolg van afnemend solidariteitsgevoel en vertrouwen in de overheid [10]. Het is niet voor niets dat Mark Rutte al jaren lang onze premier is. Voordat hij gekozen werd sprak hij in denigrerende termen over de overheid als een ‘geluksmachine’. Het lijkt of hij terug wil naar de tijd dat solidariteit beperkt was tot de particuliere kring: familie en charitatieve instellingen. Leve de vooruitgang!
Solidariteit wordt vervangen door een systeem waarbij men zelf verantwoordelijk wordt gemaakt voor de gevolgen van een opgedrongen keuze. Iedereen is ‘vrij’ om een ‘pensioenproduct’ te kiezen op de financiële markt. Solidariteit wordt vervangen door financiële transacties. En als het economisch tegenzit dan heb je pech: dan had je maar meer moeten sparen. Brave new world!
De voorgestelde individualisering van het pensioenstelsel is een perfecte illustratie van de manier waarop neoliberale hervormingen worden voorgesteld als onvermijdelijk [11]. Solidariteit wordt uit het systeem gehaald door de gezamelijke pensioenpot te vervangen door persoonlijke potjes die quasi eigendom zijn. [12]. ‘Vrijheid’ betekent in dit verband dat men gedwongen wordt te kiezen tussen een hoog of laag beleggingsrisico bij een beperkt aantal pensioenmaatschappijen. De keuze voor meer solidariteit wordt echter onmogelijk gemaakt.
En passant wordt ook het onderscheid tussen kapitalist en arbeider uitgewist want iedereen heeft baat bij keiharde investeringspraktijken. De arbeider werkt zo mee aan uitbuiting van zichzelf, de aantasting van het milieu en de wapenindustrie. Het kapitalisme is gedemocratiseerd.
Echte rijkdom
Ik denk niet dat mijn voorstel ooit werkelijkheid zal worden, al was het maar omdat de invloedrijke pensioenindustrie, al haar vermogen (!) en invloed zal gebruiken om dit tegen te houden. De echte vraag die we moeten stellen als het gaat om zekerheid over onze oude dag is: wie zorgt dan voor onze noden? Dat kan alleen door mensen worden gedaan en daar kunnen we alleen op rekenen in een stabiele maatschappij met een goed functionerende economie.
We moeten beseffen dat de enige echte zekerheid die we kunnen bieden voor de toekomst is, dat we leven in een maatschappij waarin mensen solidair zijn met elkaar.
Dat is de enige echte en ‘waardevaste’ rijkdom van Nederland. De waarde van stabiliteit, onderlinge solidariteit en samenhang van de maatschappij kan niet in geld uitgedrukt worden. Geld versluiert dat alleen maar. De hoogte van ons collectieve pensioenvermogen is een nietszeggend getal en het opknippen ervan in individuele pensioenpotjes geeft alleen de schijn van vrijheid.
Noten
[1] Ik ga in mijn stuk niet in op alle argumenten die worden aangevoerd voor de noodzaak van hervorming. Martine Wolzak, in het FD van 3 februari 2018, somt er een aantal op:‘Vriend en vijand [vinden] dat wij ‘een van de beste pensioenstelsels ter wereld’ hebben met 1300 mrd aan opgebouwd vermogen, dat relatief hoge welvaart onder ouderen mogelijk maakt. Maar de wereld is aan het veranderen. Nederlanders leven langer, veranderen vaker van baan en werken vaker op flexibele contracten of als zelfstandige zonder personeel (zzp’er).’
Ik negeer de stijgende levensverwachting want daar wordt al wat aan gedaan door de pensioenleeftijd te verhogen. Dat de wereld verandert is ook geen argument: de wereld verandert altijd. Wat betreft de tijdelijke arbeidscontracten: dat wordt opgelost als we het pensioenstelsel echt zouden hervormen, zoals ik hier voorstel.
Over de omvang van het totale pensioenvermogen: ik kom verschillende bedragen tegen. Volgens Wolzak is er €1300 miljard gespaard, meestal wordt een bedrag van €1350 miljard genoemd, soms zelfs €1400 miljard.
[2] Een mooi voorbeeld waartoe dit kan leiden, is het voornemen van het Kabinet om de doorsneepremie af te schaffen. Het ‘doorsneepremie-principe’ houdt in dat jong en oud dezelfde premie betalen. De doorsneepremie zou nadelig zijn voor jongeren omdat deze veel langer dan ouderen moeten wachten voordat ze gebruik kunnen maken van het gespaarde geld. Dit is om twee redenen onzin: de oudere werknemers die nu met pensioen gaan hebben in het verleden ook een doorsneepremie betaald. Maar ook de rekenwijze klopt niet (FD, 10 april Stop bangmakerij over pensioenopbouw met doorsneepremie) omdat op jonge leeftijd gespaard vermogen langer rendeert. Men laat na, die (forse) meeropbrengst mee te nemen in de berekening waardoor de bijdrage van ouderen veel lager uitvalt. [3] Als een verzekering vrijwillig is, doen mensen die een laag risico hebben niet mee. De premie gaat daardoor omhoog, waardoor nog meer mensen zullen vertrekken. Daarom zijn volksverzekeringen verplicht. Dit geldt ook voor pensioenen: jonge mensen hebben een ‘laag risico’ omdat hun pensioen nog ver weg is. Hun prioriteiten liggen meestal elders. Zonder verplichte deelname zouden de pensioenfondsen onvermijdelijk leeglopen. [4] Een andere manier om de keuze te formuleren is: je kunt kiezen voor een hogere maandelijkse premie die meer zekerheid biedt voor de hoogte van het pensioen, of voor een lagere maandelijkse uitkering, die minder garantie geeft voor de hoogte van het uiteindelijk pensioen dat zal worden uitgekeerd. [5] In de tekst ga ik niet in op het voornemen toch ook wel solidariteit tussen generaties te behouden, zoals de vakbonden willen. De officiële mededing op de website van de Rijksoverheid vermeldt (benadrukking van mij):Kabinet Rutte III: vernieuwing pensioenstelsel
Het kabinet wil het pensioenstelsel hervormen. Het kabinet denkt aan individuele spaarpotten in plaats van een algemene pot waaruit iedereen zijn pensioen krijgt uitgekeerd. Wel blijft het gedeelde risico in stand.
Men wil dus tegelijkertijd individualiseren èn solidariteit behouden. Naar het schijnt heeft men nu een oplossing gevonden voor de manier waarop men dit wil doen, maar ‘De duivel zit in de details. Werk aan de winkel dus voor de sociale partners’, vermeldt Radar. Terecht want iedereen is benieuwd hoe men van een vierkant een cirkel gaat maken.
[6] Arnold Heertje haalt regelmatig rabbijn Vleeshouwer aan, die hem ooit eens vertelde dat er geen grotere abstractie is dan geld. Het wekt de schijn van concreetheid, maar we houden ons zelf voor de gek: ‘De invoering van geld is de grootste abstractie die de mens heeft ingevoerd, zei Joshua Vleeshouwer ooit tegen mij. Hij was rabbijn en directeur van de Rotterdamse haven, en een diep denker over de economie. Hij bedoelde: door de invoering van geld zien we niet meer waar het werkelijk inhoudelijk om gaat. Dat geldt voor u ook. Uiteindelijk gaat het er toch helemaal niet om hoeveel u verdient, maar of u uw werk leuk vindt en of u een zekere mate van vrijheid hebt.’ [7] Bovendien maakt het beleggen werknemers medeplichtig aan kapitalistische uitbuiting. De vakbonden zijn indirect, door deelname aan beleggingsfondsen, mede schuldig aan het leegzuigen van bijvoorbeeld V&D en PCM. Zie ook dit verhaal over Toys ‘R’ Us. [8] Dit zijn echter overwegingen die los staan van het type pensioenstelsel. [9] Een enkele keer wordt echt gekort, maar meestal is de korting het gevolg van het niet indexeren waardoor de reële uitkering daalt. [10] Barbara Baarsma: ‘De trend is dat de overheid zich terugtrekt en mensen meer verantwoordelijk worden voor zaken als scholing en aanvullend pensioen. Dat besef dringt te langzaam door, de helft van de mensen zegt zich zorgen te maken over de toekomst. Maar dat leidt niet altijd tot actie.’ Alle verantwoording wordt neergelegd bij het individu: … eigen verantwoordelijkheid … Wat zijn uw wensen, middelen? Hoe dicht je het gat? Dat kan door meer te werken, langer doorwerken, scholing en soms sparen of beleggen. Merk op dat het om een trend gaat. Deze trend houdt in dat niemand verantwoordelijk is voor het geheel. U bent alleen verantwoordelijk voor wat u zelf overkomt. [11] Ook bekend als Margareth Thatcher’s ‘There is no alternative’, meestal afgekort als TINA. [12] De connectie met neoliberalisme is zelfs expliciet bij de verwijzing naar het ‘Chileense model’. Door Pinochet is in 1981 het Chileense pensioenstelsel geprivatiseerd en omgevormd tot een stelsel met individuele pensioenen. Voorstanders van individueel pensioen verwijzen naar dit stelsel. Het functioneert niet geheel naar tevredenheid van de Chilenen, zoals blijkt.
Reacties (88)
Hoe kan het dat het ‘beste pensioenstelsel ter wereld’, met zo’n groot vermogen, toch in de problemen raakt?
Heel simpel: de ‘leiders’ (politici, verzekeraars en bankiers gelijk) zien een grote pot geld en omdat ze per definitie kortzichtig zijn denken ze: graaien.
‘Vrijheid’ betekent in dit verband dat men gedwongen wordt te kiezen tussen een hoog of laag beleggingsrisico bij een beperkt aantal pensioenmaatschappijen. De keuze voor meer solidariteit wordt echter onmogelijk gemaakt.
Inderdaad. Ik heb het allemaal meegemaakt: eerst eindwaardepensioen, toen middelwaardepensioen en vervolgens werden alle pensioengelden in het fonds in een beleggingsfonds gestopt en moesten we jaarlijks keuzes gaan maken met welke risiso’s we wilden gaan beleggen. Dat ging dus fout en vijf jaar later – en veel pensioengelden minder – gingen we weer terug naar een normale pensioenverzekering en nog weer wat later terug bij een echt pensioenfonds. Mislukte pensioenhervorming hoor ik u zeggen. Ik zeg: geslaagde roofoverval op het pensioenfonds. En f*ck, ik had net mijn pensioenbreuken gedicht door alles naar het – eerstgenoemde – eindwaardepensioenfonds te brengen. Vijf jaar later was ik dus mijn echte pensioen kwijt. Engels bedrijf hè. En bovenstaande gebeurde allemaal met medeweten van de ondernemingsraad die gechanteerd werd. Liberalisme: fuck it.
Dit alles is twintig jaar geleden. Mbt pensioenen geloof ik echt helemaal niemand meer. Elke generatie bouwt op, wordt bestolen en sterft gefrustreerd. Elke generatie kent zijn pensioenhervormingen.
Pensioenen zijn ‘obfuscated money’.
Pensioenen zijn voor de rijken.
Hebzucht is van alle tijden, en waar veel geld is, liggen rovers op de loer. Uw ervaring is een illustratie daarvan. Want vindt u van mijn voorstel voor hervorming? Ook dat is niet perfect besef ik, maar als er sprake is van een omslag stelsel, en er dus geen geld meer opgepot hoeft te worden, dan maken we het systeem wel minder gevoelig voor hebzucht en roof. Vergelijk het met AOW. Dat is ook een omslagstelsel.
Sparen is dus geen goed idee omdat dat geen zekerheid biedt. Daarom is het beter de stap van sparen helemaal over te slaan, zoals in een omslagstelsel wordt gedaan.
Hmmm… in vergelijking met landen met alleen een omslagstelsel (geen tweede pijler) is de armoede onder ouderen veel groter dan in NL. Zie Duitsland en het VK.
https://www.theguardian.com/society/2017/dec/04/uk-government-warned-over-sharp-rise-children-pensioner-poverty-study
Het risico van een omslagstelsel a la AOW is dat het aantrekkelijk is voor de overheid om een graai in de kas te doen. Bij een pensioenfonds is dat moeilijker.
Een goed voorbeeld van deze redenatie geeft Peter van Zadelhoff met zijn ‘stoomcursus pensioen’ (video, transcript). Hij doceert dat niemand kan weten hoe de economie zich gaat ontwikkelen ‘en al helemaal niet als het over de financiële markten gaat’. Omdat hij het doorschuiven van lasten afkeurt, vindt hij dat we maar moeten accepteren dat er pech generaties zijn.
het juiste woord is redenering. en je mag wel inhoudelijk ingaan op Zadelhoff hoor. je zegt terecht dat er twee soorten risico’s worden afgedekt door het pensioenstelsel: langleven en macro-economisch. maar waar levensverwachting voorspelbaar (dus verzekerbaar) is, is de macro-economie dat nauwelijks. bijvoorbeeld: we zitten al ruim tien jaar op historisch lage renteniveaus die volgens de deskundigen al jaren “binnenkort” naar “normale niveaus” zouden moeten terugkeren. de macro-economie is geen stationair proces (als je weet wat bedoel, zou je wel moeten).
@2: Ik kan niet goed genoeg beoordelen of een omslagstelsel afdoende zal zijn. In elk geval is de AOW ook een systeem wat problematisch is. Ook daar roept men dat het niet betaald kan worden en we moeten allemaal langer werken dan bedacht. Pensioen (deels) weg, langer doorwerken. Dat was voor mij weer een schepje wantrouwen er bij. Ik ben vol wantrouwen, dat staat vast. Ervaringswantrouwen.
@3: Maar is dat een gevolg van het type pensioenstelsel, dat is de vraag. Alles hangt er van af hoe het wordt beheerd.
@4: Dank voor de taalkundige tip. Inhoudelijk: Van Zadelhoff zet het argument heel duidelijk en helder neer daarom link ik er naar. Ik ben niet specifiek op zijn verhaal in gegaan omdat de tekst dan nog langer wordt. Ook onze regering is voor een individualisering van pensioen. Ik ga daarom in op het algemene argument daarvoor.
Macro-risico is inderdaad niet verzekerbaar op dezelfde manier als langlevenrisco. Ben daar niet op ingegaan. We ‘verzekeren’ ons daarvoor door buffers aan te leggen, maar die buffers mogen niet aangesproken worden omdat er dan ‘herverdeling tussen generaties’ plaatsvindt.
Mijn reactie daarop:
1. ook een manier van verzekeren want risico wordt gedragen door de verschillende generaties. Dit wordt als onwenselijk beschouwd door voorstanders van individualisering. Dat is vreemd want bij elke verzekeringsvorm is sprake van herverdeling. Dat het bij deze vorm van verzekeren wordt afgewezen komt omdat deelnemers denken dat het geld in de buffer van hen zelf is (of van hun generatie). Dat is een kernpunt van mijn kritiek op het spaarmodel voor pensioen.
2. In een omslagstelsel speelt rente geen rol. Het is wel conjunctuur gevoelig maar dat moet op een andere manier opgelost worden.
Dat macro-economie geen stationair proces is, lijkt me vanzelfsprekend
@3
Goed opgemerkt. Ik begrijp niet hoe Michel voorstander kan zijn van het ombouwen naar een omslagstelsel van de tweede pijler. Het mooie van ons stelsel is dat de eerste pijler omslag is en de tweede juist niet. De derde pijler mag ik zelf invullen.
En wat de tweede pijler betreft, ik begrijp de argwaan van de jonge generatie. De oude generatie staat nou niet bepaald bekend om hun genereuze houding. Zij kunnen de pensioenpotten leeg maken en als de jonge generatie er aan toe is treffen ze een lege pot aan. De huidige oude generatie is dan al dood en niet meer aanspreekbaar. Als men in een discussie de kortere horizon van ouderen niet mee neemt, dan wordt het een egoïstische discussie.
Alleen met je laatste opmerking ben ik het niet eens. In een omslagstelsel is er geen pot om in te graaien. Er is nergens een potje waar ‘AOW’ op staat. En aan de AOW zien we de laatste jaren ook de nadelen van een omslagstelsel. Als de verhouding werkenden-gepensioneerden zich wijzigt wordt een omslagstelsel moeilijk betaalbaar. Men kan dan steeds de aanstaande pensionado’s toe roepen dat 65 65 blijft (Jongerius, SP, 50 plus), maar deze roeptoeters zijn oorzakelijk aan de onvrede die heerst op het terrein van de pensioenen. Zie @5 (Ik noem bewust Wilders niet, die man is echt niet serieus te nemen)
@6: Thanks:
Dat is vreemd want bij elke verzekeringsvorm is sprake van herverdeling.
bij een zuivere verzekering die actuarieel eerlijk is, is er geen sprake van netto herverdeling. het voordeel van verzekeren is dat door de Wet der Grote Getallen dat het individu geen risico loopt doordat de pech van de een wegvalt tegen het geluk van de ander. door netto te herverdelen creer je juist pech/geluk.
Dat macro-economie geen stationair proces is, lijkt me vanzelfsprekend
dan zou je het toch eens moeten zijn met Zadelhoff?
In een omslagstelsel speelt rente geen rol.
ging niet om rente sec, ging om de fundamentele onvoorspelbaarheid van macro-economische grootheden. vergelijk met zaken waartegen je verzekert – schade, brand, langleven, etc – dat zijn gebeurtenissen die redelijk voorspelbaar zijn.
@7: Alleen met je laatste opmerking ben ik het niet eens. In een omslagstelsel is er geen pot om in te graaien. Er is nergens een potje waar ‘AOW’ op staat.
ok, ik bedoelde het niet letterlijk (“pot”), maar meer dat in een omslagstelsel dat door de overheid uitgevoerd wordt “pensioen” gewoon een begrotingspost wordt waar op gekort en geplust naar inzicht van de politieke partij die op dat moment aan de macht is.
lijkt me gevaarlijk om alleen van *dat* inkomen afhankelijk te zijn.
Je pleit voor een omslagstelsel? Zoals @5 opmerkt: de AOW is al een omslagstelsel. Wat is het probleem van een omslagstelsel? Vergrijzing. Als er meer ouderen komen, door langer leven of door afnemende geboorte, dan moeten niet-werkenden relatief veel betalen. Bovendien wil niemand een omslagstelsel waar een arbeider betaalt voor het pensioen van een directeur.
De huidige pensioenpremie die je betaalt krijg je met samengestelde rente terug. Zolang de netto-opbrengst hoger is dan de inflatie is dat fijn; is de inflatie hoger, dan moet de premie omhoog.
Bij een omslagstelsel is er geen samengestelde rente. Elke euro pensioen moet direct van iemands salaris betaald worden en dus zal de omslagpremie nooit lager, en bij gunstige rente juist hoger zijn dan de pensioenpremie.
@8: ‘actuarieel eerlijk’ herverdelen is nog steeds herverdelen.
Leg eens uit waarom ik het eens moet zijn met Zadelhoff (merk op: ik heb geen feitelijke kritiek op zijn verhaal)
Wat macro-risico betreft: ja, eens. Het kan niet berekend worden, maar we kunnen wel kijken naar het verleden en op basis daarvan aannames doen over de toekomst.
@7: Ik heb beargumenteerd waarom ik voorstander ben van een omslag stelsel. Is er iets onduidelijk? Dan wil ik dat graag toelichten.
Geheel eens met je laatste kritiekpunt tav AOW.
@9 Als de overheid onbetrouwbaar is kan zij AOW korten, maar ook een greep doen in de pensioenkas. Maakt geen verschil dus.
@11: ‘actuarieel eerlijk’ herverdelen is nog steeds herverdelen.
netto niet: de verwachtingswaarde van je uitkering is gelijk aan je premie.
generationele risico’s willen verzekeren heeft het risico in zich dat er netto wordt herverdeeld: de generatie die pech leek te hebben (kuch! Babyboomers kuch!) had achteraf geluk (gunstige demografie, geen klimaatverandering, aardgasbel Slochteren).
maar we kunnen wel kijken naar het verleden en op basis daarvan aannames doen over de toekomst.
dat werkt alleen als de toekomst kan voorspellen aan de hand van het verleden. dat kan momenteel niet. de volksverhuizing ten tijde van de Romeinse Rijk vertelt ons niks over de huidige migratie vanuit Afrika en het MO.
@10: De onevenwichtige leeftijdsopbouw is ook ik het spaarsysteem een probleem: meer rendement moet door minder mensen opgebracht worden.
niemand een omslagstelsel waar een arbeider betaalt voor het pensioen van een directeur.
Je vergeet dat de directeur meer premie betaalt. Premie is gewoon een vast percentage van je inkomen.
@13: ehm.. het lijkt mij makkelijker voor de overheid om haar eigen budgetten aan te passen dan die van privaatrechtelijke stichtingen (wat pensioenfondsen zijn)? in nederland is er nog altijd een onderscheid tussen “overheid” en “niet-overheid”.
@14:
generationele risico’s willen verzekeren heeft het risico in zich dat er netto wordt herverdeeld: de generatie die pech leek te hebben (kuch! Babyboomers kuch!) had achteraf geluk (gunstige demografie, geen klimaatverandering, aardgasbel Slochteren).
Het is een keuze die men maakt: wel of geen intergenerationele solidariteit. Daarover kunnen we van mening verschillen en het is duidelijk dat jij er anders over denkt. Daar komen we dus niet uit.
Je tweede punt: we hebben het over het huidige economisch stelsel. Als je verder terug gaat is alles mogelijk. Er kan ook een meteoor inslaan, zoals 64 miljoen jaar geleden gebeurd. Dan zijn er zelfs geen mensen meer.
@16: Een onbetrouwbare overheid lapt de rechtstaat aan haar laars. Daar helpt privaatrecht niet tegen.
@15: “De onevenwichtige leeftijdsopbouw is ook ik het spaarsysteem een probleem: meer rendement moet door minder mensen opgebracht worden.”
Het idee is juist dat je je eigen pensioenpremie betaalt. Wat de leeftijdsopbouw of salarisverdeling ook is, jouw pensioenpremie betaalt je eigen pensioen.
“Je vergeet dat de directeur meer premie betaalt. Premie is gewoon een vast percentage van je inkomen.”
Je vergeet dat er altijd ruzie ontstaat zodra de een meer krijgt dan de ander. Je eigen post is een uitstekend voorbeeld hiervan met alle verwijzingen naar hedge funds en wolven van Wall Street.
@0:“Omdat verzekeringen beter werken als alle mensen meedoen [3] is deelname vaak verplicht. Dit is ook het geval met onze pensioenverzekering want iedereen die in loondienst is, is verplicht verzekerd”
Dat wordt momenteel toch ook wel behoorlijk hard ondergraven door de voortschrijdende schijnzelfstandigheid.
Verder, is het feit dat we geen (of minder) omslagstelsel hebben dan de rest van de wereld niet dé reden dat “Nederland het beste pensioenstelsel ter wereld” heeft volgens vriend en vijand? En wat als de economische tijden dusdanig slecht zijn dat de overheid niet kan bijpassen (omdat de leningen te duur worden, zie bijvoorbeeld Griekenland sinds een jaar of 10), dan ontstaat er alsnog een pechgeneratie van straatarme ouderen die moeten zien rond te komen van een pensioen waarmee ze nauwelijks hun woonlasten kunnen betalen. Met een goede buffer kun je zoiets toch beter opvangen.
@18: gaat niet over onbetrouwbaarheid. Gaat over het verschil tussen overheid en niet-overheid. De AOW is vrij gepolitiseerd – denk aan de Bos belasting – en wordt medegebruikt voor doeleinden die niet in het belang zijn van de individuele pensionado (lees: inkomenspolitiek). Lijkt mij riskant om alleen een publiek pensioenstelsel te hebben.
@17: flauw dat je (on)haalbaarheid van intergenerationele risicodeling afdoet als een mening. Er zijn boekenkasten volgeschreven over dit onderwerp door veel knappere knoppen dan de onze. Consensus is volgens mij dat alleen in heel simpele modellen er een duidelijk welvaartsvoordeel is. Voeg realistische aannames toe – onvoorspelbare macro economische grootheden – en dat resultaat verdwijnt.
@19: Hoe betaal je je eigen premie? Dat is precies het probleem.
Om ruzie te voorkomen is het misschien een goed idee om de verschillen niet te groot te laten worden. Dat staat los van de keuze voor een bepaald stelsel.
@22 dat iets een mening is maakt het niet irrelevant. Het is geen flauwe dooddoener, maar een constatering. Van Zadelhoff stelt het heel duidelijk: ‘we moeten accepteren dat er pech en geluksgeneraties zijn’ Solidariteit leidt alleen maar tot gezeur, stelt hij. Ik maak een andere keuze.
@19: “Het idee is juist dat je je eigen pensioenpremie betaalt. Wat de leeftijdsopbouw of salarisverdeling ook is, jouw pensioenpremie betaalt je eigen pensioen.”
Vanwege je langlevenrisico is dat eigenlijk toch al niet waar; Je kunt immers als je je pensioen in gaat, meestal niet voorspellen hoe oud je wordt en wat je maandelijkse uitkering dus moet zijn, op een heel enkel geval na zul je dus altijd te veel of te weinig hebben en zal er dus sprake zijn van overhevelingen tussen jouw en mijn pensioenpotje.
@25: Ja ook waar. Dat is het tweede aspect van pensioen, en dat is inderdaad een reden waarom het niet juist is om van bezit te spreken. Mijn opmerking was gericht op het ‘uitgesteld loon’ idee. Wie bewaart dat loon, hou houdt het zijn waarde?
Het is hoe dan ook veel minder simpel dan zeggen ‘je betaalt je eigen pensioen’.
@9
Zo begrijp ik je beter en dat is inderdaad het geval. Aan de AOW hebben we gezien hoe er politiek-opportunistisch is omgegaan met de AOW. Het onverantwoordelijke gedrag van vroegere generaties moeten de huidige (werkende) generaties bezuren.
@12
Ik heb de argumentatie gelezen. Mijn verweer er op is dat een omslagstelsel prooi wordt van politiek opportunisme. De bewijsvoering ligt in de AOW. Als we iets van het verleden willen leren is dat we juist te veel omslagstelsel hebben gehad. In de AOW had de verhouding werkenden/gepensioneerden verdisconteerd moeten worden. Dat is niet gebeurd zoals we weten en eigenlijk is de AOW altijd een speelbal geweest van sentimenten. Brinkman wilde indertijd de AOW uitkeringen bevriezen en dat koste hem zijn politieke kop. (We kregen door dat akkefietje de paarse kabinetten, dat was dan weer positief. Maar dat terzijde)
Bij pensioen spreken we over een termijn van een mensenleven.
Dat mag niet ten prooi vallen aan politiek opportunisme. En zeker gezien het huidige, onstabiele politieke klimaat is het zaak om voorzichtig te zijn. Voor je het weet is bij de vorming van een kabinet 50 plus nodig, dan weten we het wel.
@28: AOW wordt geïndexeerd voor inflatie, pensioen in pijler 2 momenteel niet. “De politiek” zijn democratisch gekozen vertegenwoordigers. Als die hun werk niet goed doen, kunnen ze weggestuurd worden. Wat voor systeem we ook hanteren, we zijn er zelf bij.
@25: “zul je dus altijd te veel of te weinig hebben en zal er dus sprake zijn van overhevelingen tussen jouw en mijn pensioenpotje.”
Dat is een enigszins diffuse solidariteit, die goedkoper uitpakt dan een omslagstelsel en een beschrijving van het huidige systeem.
Ik zie daar verder geen problemen mee, behalve het gedoe over meer premie of minder uitkeren. Sparen over een periode van 40 jaar is betrouwbaarder en goedkoper gebleken dan een omslagstelsel. Als @0 een probleem heeft met hedge fund managers, dan staat ’t ‘m vrij zijn geld in een ouwe sok stoppen.
@29
Juist dat “we zijn er zelf bij” baart me zorgen. De babyboomers zijn een mondige generatie die goed voor zichzelf hebben gezorgd. De huidige vergrijzing (en dubbele vergrijzing!) heb ik al tientallen jaren zien aan komen. En dat pensioen in pijler 2 niet geïndexeerd wordt is volkomen terecht. De spaarrente nadert nul, dat de pensioenfondsen nog wat plussen is dankzij de door jou zo verfoeide beleggingsspecialisten. Die doen kennelijk toch nog wat goeds. Zij nemen een risico, maar dat risico kan niet ten goede komen aan de huidige ouderen, daar is hun beleggingshorizon te klein voor. Het gedeelte wat de pensioenfondsen momenteel plussen dient bestemd te worden voor de 50 minners. Zij hebben immers nog een beleggingshorizon van 30 jaar uitgaande van een gemiddelde sterfdatum van 80 jaar.
Je bepleit solidariteit tussen de generaties. Dan komen de jongeren er bekaaid van af. Dat dienen we niet te verergeren door nog meer omslag (lees opportunisme) te introduceren welke ten gunste komt aan een generatie die de aardgasbaten er doorheen heeft gejaagd en heeft verzuimd om bijtijds de AOW te repareren. Komt nog eens bij dat we de komende tientallen jaren de energiewende moeten bekostigen, ook al weer op kosten van de jongere generaties.
Verder is, zoals al opgemerkt, de derde pijler steeds belangrijker door de (schijn)zelfstandigheid. Het publiek dient zich er van bewust te worden dat je van de AOW eigenlijk niet kan leven. Maar de indruk is jarenlang gewekt dat dat wel zou kunnen. Van die foutieve gedachte moeten we af. Van AOW ga je nog net niet dood, van pensioen kan je wat beleg kopen, maar het echte werk zal de burger weer zelf moeten doen. De collectivisatie van het pensioen is mislukt.
@30:
Sparen over een periode van 40 jaar is betrouwbaarder en goedkoper gebleken dan een omslagstelsel.
Heb je @0 wel gelezen vraag ik me af. Zie mijn argumenten tegen sparen. En ja, ik heb problemen met hedgefondsmanagers omdat ze zich (extreem) verrijken zonder noemenswaardige bijdrage te leveren aan de welvaart.
Een oude sok is geen optie. Leg ik ook uit.
@30: “Sparen over een periode van 40 jaar is betrouwbaarder en goedkoper gebleken dan een omslagstelsel.”
Mag wel onderbouwd worden.
@31:
Zolang we een democratie hebben zijn we er zelf bij. Dat het niet altijd naar wens verloopt is een politiek probleem, ongeacht welk pensioenstelsel je kiest.
Dat de vergrijzing er aankomt is al sinds de jaren 50 bekend. De problemen komen dan ook niet als een verrassing. Waarom worden er nu pas maatregelen genomen? We wachten toch ook niet op de volgende storm voordat we de dijken verhogen? Vreemd allemaal.
Rentestanden, risicoprofielen, beleggingsresultaten en meer van die zaken zijn een probleem in het spaarmodel.
Tegenover opportunisme en hebberigheid zet ik niet voor niets solidariteit en vertrouwen. Als dat er niet is werkt een maatschappij niet, en is er dus ook geen goed pensioenstelsel. Je spreekt je zelf ook tegen als je schrijft:
Je bepleit solidariteit tussen de generaties. Dan komen de jongeren er bekaaid van af.
Nee dus, als als sprake is van solidariteit komen ze er niet bekaaid vanaf. Dat ze er nu wel bekaaid afkomen komt omdat solidariteit volgens velen (Van Zadelhoff b.v.) ‘alleen maar gezeur is’.
Aardgasbaten: mogelijk hadden die beter direct geconsumeerd kunnen worden, en/of geïnvesteerd in infrastructuur, onderwijs, enz. Bewaren (sparen dus) heeft geen zin. Repareren van AOW kan dus ook niet, want dat is een omslag stelsel, er is geen spaarpot.
Energietransitie: Als we dat goed doen zullen in het “ergste” geval onze (klein) kinderen meer openbaar vervoer moeten gebruiken, beter moeten isoleren en meer alternatieve bronnen moeten ontsluiten (en ontwikkelen). Als we dat niet doen, dan zullen ze daar pas echt onder lijden.
De AOW is het minimum, en is de laatste jaren niet met de welvaart maar met inflatie geïndexeerd. Dat is een probleem, en past helemaal in de neoliberale trend van de laatste jaren om de verzorgingsstaat af bouwen en te vervangen door geprivatiseerde (en geïndividualiseerde) instituties. De hervorming van pensioen 2e pijler is een goed voorbeeld hiervan. Mijn voorstel is overigens wel anders dan AOW want het is niet voor iedereen even hoog. Er is dus geen sprake van herverdeling tussen inkomensgroepen, zoals ik ook uitleg.
@33: ++
@32: “Heb je @0 wel gelezen vraag ik me af. Zie mijn argumenten tegen sparen.”
Ja, en je argumenten tegen sparen zijn: onzekerheid en dure managers. De rest is emotionele prietpraat. Bij een individueel pensioenstelsel krijg je (als het allemaal goed gaat) de mogelijkheid om je pensioen te laten beleggen bij de club die jouw voorkeur heeft.
Je mag je premie ook in de metaforische ouwe sok te stoppen. Het *kan*, het is geen verplichting.
Blijft de onzekerheid van sparen. Maar die is er ook bij een omslagstelsel. Gaat het even wat minder met de economie? Premies omhoog en uitkeringen omlaag, net als nu, alleen op een ander moment. Politieke spanningen? Hetzelfde recept. Stijgt het aantal gepensioneerden? Idem. Daalt het aantal geboortes? Ook. Blijft iedereen langer studeren? Nogmaals hetzelfde. En als het echt misgaat, resteert niets dan armoe.
Nadeel van individuele pensioenpotten: geen “solidariteit”. Klopt, maar dat kan ondervangen worden zoals nu gebeurt. Er moet alleen politieke wil voor aanwezig zijn. Maar als die er niet is voor zo’n relatief kleine maatregel, dan moet je het ergste vrezen voor je omslagstelsel, waarbij kleine problemen tot onwenselijke ingrepen kunnen leiden en iedereen zijn verantwoordelijkheid op de ander af zal schuiven.
Laat ik het omdraaien: waarom denk je dat een omslagstelsel, dat meer kost dan de AOW, kan slagen waar de AOW met problemen kampt? De pensioengerechtigde leeftijd moest immers niet omhoog vanwege de pensioenpotten, maar vanwege de AOW.
De leeftijd ging omhoog omdat de verwachtte levensduur van mensen die 65 zijn steeg, waardoor er meer pensioengelden nodig zijn en dus indirect is dat wel zo.
@37: vergezocht. AOW leeftijd gaat omhoog omdat de uitkeringen steeds zwaarder op de Rijksbegroting drukken. Pensioenpotten – tweede/derde pijler – is een volledig andere zaak.
@36: De rest is emotionele prietpraat.
Ja solidariteit, en menselijkheid van dat geleuter. Sterke argumentatie, ben helemaal overtuigd.
Wat de onzekerheid betreft: ik heb duidelijk gesteld dat als het economisch minder gaat er minder inkomsten zijn, net als bij het spaar systeem dat we nu hebben. Maar wat bedoel je met ‘ander moment’? Economische neergang leidt tot minder rendement, minder premie inkomsten en dus leeglopen van de buffer. Dan gaat iedereen direct, niet later, in protest: ‘ze plunderen de kas’ wordt er dan gezegd. Al je andere omstandigheden maken totaal niets uit. Idem verhoging van levensverwachting: AOW, pijler 2, maakt niet uit.
Individualisering: ook jij argumenteert voor de kwadratuur van de cirkel: solidariteit èn alleen zorgen voor je zelf.
De problemen die er nu zijn, zijn er omdat men niet beseft dat solidariteit de essentie is van pensioen, en voor de verzorgingsstaat in het geheel. De mensen die dat als ‘emotionele prietpraat’ afdoen, zijn dezelfden die waarschuwen dat er in de toekomst politieke problemen zullen zijn door gebrek aan solidariteit.
Ja solidariteit, en menselijkheid van dat geleuter.
het is emotioneel (of beter gezegd: sentimenteel) omdat je de intentie (streven naar intergenerationele solidariteit) belangrijker vindt dan de haalbaarheid (namelijk: hoe bepaal wie je pech/geluk heeft).
dan ben je inderdaad snel uitgepraat, zie ook het doodbloeden van deze thread na plus minus 35 reacties. tegen emotie valt niet op te discussieren.
Nog een poging: Michel wat zou jij concreet anders willen zien mbt pensioen in Nederland?
Ik ben het wel met analist eens, Het is een beetje eenzelfde soort discussie als roepen dat ‘iedereen alle zorg moet kunnen hebben die hij of zij nodig heeft’. Maar als je niet uitkijkt ga je je hele BBP aan zorg uitgeven, want je kunt altijd wel blijven doorbehandelen of ieder pijntje doordiagnosticeren. Laat staan de jeugdtrauma’s en de moeilijke karakters die je oplost met een GGZ-sausje.
Kortom, je zult ergens een grens moeten trekken; wat ga je wel en niet behandelen. Uiteindelijk ga je dan uitkomen op een discussie over QALY’s, en wat maatschappelijk wenselijk is.
Maar je kunt natuurlijk ook op je ethisch hoge paard blijven zitten en zeggen dat dat soort discussies voor boekhouders zijn, en dat het moreel verwerpelijk is om het over zoiets onnozels als geld -het slijk der aarde- te hebben. Het gaat om mensen die lijden en die zorg nodig hebben, en daar moet iets aan gedaan worden! Prima, maar dan ga je dus niet verder komen dan wensdromen.
@40
Emotionel = sentimenteel?
omdat je de intentie (streven naar intergenerationele solidariteit) belangrijker vindt dan de haalbaarheid
Wat is haalbaar? Jouw idee, dat een maatschappij zonder solidariteit kan functioneren, is een illusie.
@41
Wat ik wil staat duidelijk in het stuk.
@42
als je niet uitkijkt ga je je hele BBP aan zorg uitgeven
Zwak, dit is een hellendvlak argument.
ethisch hoge paard blijven zitten
Zie mijn antwoord in 43. Het is geen moreel argument (al is dat natuurlijk ook!) maar een praktisch argument. Zonder solidariteit, etc, is er geen maatschappij. Financiële transacties zijn geen betrouwbare basis voor een stabiele maatschappij, waarin bijvoorbeeld (om bij het onderwerp te blijven) jongeren er op kunnen rekenen dat zij kunnen meedelen in de welvaart op hun oude dag.
@43: in theoretisch zin ja, maar in praktische zin: wat had politiek en pensioenfonds zeg de laatste 10 jaar anders moeten doen? Is zo abstract nu.
Over solidariteit gesproken: de solidariteit tussen generaties is van een compleet andere orde dan die tussen
ziek en gezond, werkend en werkloos, etc. Te simpel om het op de grote hoop van “goede dingen” te gooien
@45: Nou nee, niet abstract, heel concreet: we moeten regels die solidariteit nastreven niet uit het systeem halen (zoals nu door individualisering), maar juist versterken. Ik stel voor om het spaarsysteem om te zetten (geleidelijk aan) in een omslagstelsel, b.v. door versterking van de AOW zodat deze uiteindelijk 2e pijler vervangt.
Wie daar boven wil verzekeren kan dat doen door een pensioenverzekering te nemen bij een commerciële verzekeraar, of zelf te beleggen.
@46: Dat heb ik zelfs duidelijk gesteld: intergenerationele solidariteit is wat anders als solidariteit tussen inkomensgroepen en de andere voorbeelden die je noemt:
Bij pensioen gaat het niet om solidariteit tussen inkomensgroepen maar om solidariteit tussen generaties. Ook voor liberalen is dit acceptabel.
@47: solidariteit, individualisering, spaarsysteem, versterking AOW zijn abstracte en vrij vage begrippen
Anders gezegd: voor welk concreet pensioenprobleem is jouw plan een oplossing.
@49 Ik ga mezelf niet herhalen. Zie 47.
Ik stel voor om het spaarsysteem om te zetten (geleidelijk aan) in een omslagstelsel, b.v. door versterking van de AOW zodat deze uiteindelijk 2e pijler vervangt.
@50: daaag michiel
@50: Mag ik een beetje helpen? Hoe stel je concreet het volgende voor:
hoe moet dit versterkt worden?
@44: niks hellend vlak. Iedere zorgeconoom weet dat de behoefte/vraag naar zorg in principe onbeperkt is. Zou jij nee zeggen tegen ieder jaar een MRI-scan of preventieve fysiotherapie?
En het is mooi om op te roepen tot ‘solidariteit’, maar dat soort oproepen hebben niet zoveel zin als je niet ook op z’n minst een idee hebt van het prijskaartje wat daaraan hangt. Je kunt jezelf bijvoorbeeld ook hard maken dat we solidair moeten zijn met de groningers.
Maar dat betekent dan dus ook dat je je portemonee moet trekken. Want groningers zitten niet te wachten op het zoveelste pak mooie woorden, die willen veilig kunnen wonen, en garanties voor vergoeding van de schades. Het zou me niets verbazen als dat uiteindelijk richting 25 miljard euro gaat. Da’s ruwweg 5% van ons BBP. Het lijkt me dat je zo’n bedrag niet met wat mooie woorden doorschuift naar de belastingbetaler.
Voor die pensioendisccussie geldt precies hetzelfde; zeker de eerdere generaties hebben genoten van pensioenen die -gezien hun inleg- veel te ruim waren. Tel daarbij op de toegenomen levensverwachting, en het gevolg is de situatie waarin we nu zitten: relatief gezien te hoge bestaande pensioenuitkeringen, en pensioenleeftijden die fors verschoven zijn, met een stevig risico op kortingen in de niet al te verre toekomst.
Dan kun je wel allerlei dingen gaan roepen over ‘solidariteit’, maar wat bedoel je daar dan mee? Dat de 65-plussers van nu een pensioenkorting moeten accepteren voor de houdbaarheid van het stelsel in 2035 en verder? Dat jongeren nog meer geld in de pot moeten storten om het huidige systeem een paar jaar later in te laten storten?
@53
Hellend vlak: Ok, dat neem ik terug.
“Zou jij nee zeggen?” Ja. Omdat ik weet dat dat soort preventieve zorg eerder schadelijk dan goed voor me is.
Ten tweede: je redenatie gaat ervan uit dat zorg als markt is georganiseerd. Vervolgens gebruik je voorbeelden die marktwerking als uitgangspunt nemen om te demonstreren dat je zorg als markt moet laten functioneren.
Prijskaartje: wat is de juiste prijs van zorg? Hoe bepaal je dat? Door vraag en aanbod? Wederom veronderstel je markwerking om aan te tonen dat marktwerking noodzakelijk is.
De Groningers: ik ben me volledig bewust van de consequenties van solidariteit. Wat doet dat af aan mijn argument?
Generaties die meer ontvingen dan waar ze recht op hadden, gegeven hun premie-inleg: misschien is dat zo, dat kan ik niet beoordelen. Maar als dat zo is, dan is dat een gevolg van het systeem waar ik juist tegen pleit: het idee dat er potten zijn die leeg gemaakt worden door een generatie, of die niet gevuld worden door een generatie.
Wat ik bedoel met solidariteit:
1. Dat mensen elkaar helpen. Dat we voor elkaar zorgen. Het is het tegendeel van markttransacties die eigenbelang als motief hebben. Dit is geen oordeel, maar een feitelijke constatering. Om misverstanden te voorkomen: ik ben niet tegen markt(-werking) in het algemeen.
2. Dat de werkenden zorgen voor de ouderen die met pensioen zijn. Heel concreet: met goederen en diensten, zorg, huisvesting, etc.
3. Wat niet volgt uit ‘solidariteit’: nu korten om in 2035 iets te repareren. Dat je dit al noemt is een teken dat je mijn redenatie (redenering) niet hebt begrepen. Jouw dilemma is een gevolg van het denken in termen van sparen of uitgesteld loon. Dat is wat we nu doen, en daarom hebben we nu problemen. Dit is echter een schijnprobleem, een artefact van het spaarmodel. Dat kun je begrijpen als je inziet dat werkenden zorgen voor de gepensioneerden die nu leven, en dat de werkenden in de 2035 moeten zorgen voor de gepensioneerden die dan leven.
Ik zeg niet dat keuzes die we nu maken geen invloed hebben in 2035, maar dat speelt zich niet af op het vlak van besparingen, of de omvang van de pensioenpot. Zaken die wel van belang zijn, zijn bijvoorbeeld: beginnen we tijdig met het nemen van maatregelen tegen klimaatverandering, is er goed onderwijs voor de jeugd (die als ze volwassen zijn voor ons moeten zorgen), investeren we genoeg in relevant onderzoek, wordt de infrastructuur goed onderhouden, … etc. Dat soort vragen bepalen de welvaart (van jong en oud) in 2035.
De spijker op de kop. Wij “met zijn allen” hebben gruwelijk geprofiteerd van het gas.
https://www.cbs.nl/nl-nl/nieuws/2008/17/overheid-profiteert-van-sterke-stijging-opbrengsten-uit-olie-en-gaswinning
Alleen in 2006 al 10 miljard! Die 25 miljard (of hoeveel het ook is) dient gecompenseerd te worden door hen die er van geprofiteerd hebben. Daar hoor ik ook bij. De kortste slag lijkt me om dat vermogen van ongeveer €1350 miljard, wat de pensioenfondsen bezitten, van 25 miljard te ontdoen. En met onmiddellijke ingang de pensioenen met 1% (bijvoorbeeld) te korten. Dan betalen de profiteurs (naar rato) de schade. En blijven de laagste inkomens (alleen AOW) ontzien.
Maar zo’n voorstel zou het nooit halen, de pensionado’s plus Marijnissen en Krol zouden uit hun vel springen. (En beginnen te reutelen over Shell en dividendbelasting)
Solidariteit? Wie daar in gelooft is een ideologisch verdwaasde.
@55: het wordt nog een geuzennaam” “ideologisch verdwaasde “. Ik ga er denk ik maar t-shirts met bedrukken: “I am an ideologisch verdwaasde”
@55:
Precies. En het probleem is dat er ondertussen zolang getalmd en doorgeschoven naar de toekomst is, dat je het ook niet meer kunt ’terughalen’. Want de mensen die midden jaren 80 een ‘regeling’ kregen -mede betaald uit de aardgasbaten- om vanaf hun 50e in de WAO te gaan zitten als ‘vroegpensioen’ zijn ondertussen hoogbejaard of allang overleden.
En @michiel, prima dat je mij neerzet als ‘boekhouder’, maar mag ik je dan aan dit stukje herinneren? IMO wringt het nogal om het ene onbetaalbare probleem (onbeperkte zorg) als ‘vastzitten in het huidige denkwijze’ te typeren en het andere (basisinkomen is onbetaalbaar) niet.
Wat je hier probeert te zeggen is dat we voor pensioenen een overstap moeten maken van een ‘spaarmodel’ (voorzover we dat nu hebben, want er staat geen ‘spaarpotje’ bij je pensioenfonds) naar een omslagmodel, zoals de AOW dat ook is.
Hartstikke leuk, maar als de ratio pensionado’s/werknemers teveel uit het lood gaat, dan moeten de werknemers (=’jongeren’) steeds meer premie gaan betalen. Omdat er na 1970 drastisch minder kinderen werden geboren, gaat dat flink scheef groeien vanaf 2035-2040.
Dan heb je drie opties: of de werkenden van 2035 geven uit solidariteit 50% van hun inkomen af aan pensioenfondsen (lol), pensionado’s krijgen minder pensioen (dat zat eraan te komen) of de staat legt het verschil bij met als consequentie dat de staatsschuld flink oploopt (basically: griekse toestanden; not gonna happen.). Of de vierde optie: niks doen en denken dat het probleem vanzelf verdwijnt.
@55: Dus solidariteit is een ideologie?
@57:
Dat mag, maar besef wel dat dat 5 jaar geleden (op 11 dagen na!) is geschreven. Ik heb ondertussen wat langer nagedacht over dit onderwerp en mogelijk schrijf ik daar opnieuw over. Mijn laatste artikel over het basisinkomen was overigens al anders van opzet. De titel was bovendien de opdracht van de toenmalige hoofdredacteur van Sargasso, Eva Schram. Zo ben ik er aan begonnen. Ik zou het nu niet meer zo geschreven hebben.
De ratio tussen gepensioneerde/werkenden: het maakt niet uit of je een omslagstelsel of een spaarstelsel hebt.
Als de ratio klein is kan de economie de goederen en diensten die nodig zijn voor onderhoud makkelijk opbrengen – er zijn immers genoeg werkenden – maar als de ratio groter is geworden, zal dat moeilijker worden. Het enige verschil met een omslagstelsel is dat er niemand tussen zit om geld (=goederen en diensten) af te romen: beleggingsspecialisten, hedgefonds beheerders, directeuren en adviseurs van pensioenfondsen, consultants, hoogleraren die een bedrijfje er naast hebben om ‘onafhankelijk’ advies te geven … Ook haal je het casino er uit. Mijn punt: dezelfde mensen zullen altijd moeten zorgen voor gepensioneerden. Linksom of rechtsom.
De drie opties: 50% meer? Waarop baseer je dat? Maar nogmaals: het maakt niets uit, sparen of omslag, zoals ik hier uitleg.
Er is inmiddels een aanvang gemaakt met langer werken: die keuze (meer premie, minder pensioen, de staat legt bij) is al gemaakt dus, al noem je hem niet.
De staat legt bij: ja, dat helpt maar in beperkte mate, want de staat dat zijn wij allemaal. Wat het zal helpen is, is dat de staat er voor kan zorgen dat meer mensen bijdragen (kapitaal bezitters met name).
Over de staatsschuld zal ik maar niet beginnen: nogmaals, vergeet de boekhouding.
Griekse toestanden: zijn door de trojka (= Europees, neoliberaal beleid) veroorzaakt. Wat heeft dat met pensioenen te maken? Hoe werpt dit licht op deze discussie?
Niets doen: dat heb je niet van mij.
@54: Ok nu begrijp ik hem. Je zegt niets meer dan “wie dan leeft, wie dan zorgt”.
Door alleen “lief” (oeps “solidair”) te zijn kunnen we alle problemen omtrent schaarste wegwensen. So called “econoom”.
@56: have fun
@58
En dat niet alleen, maar ook een ideologie die juist niet in solidariteit resulteert. Zoals @57 terecht aangeeft zijn degenen die van het aardgas geprofiteerd hebben al deels overleden. Degenen die nog leven zullen er alles aan doen om te voorkomen dat men solidair is met de Groningse huizenbezitters. En dat doen ze dan weer met een beroep op solidariteit.
Jongeren zijn terecht bang dat ouderen de pensioenpot plunderen.
(Ik ben zelf geen jongere)
@56
Je hebt toch ook wel door dat jullie een uitstervend soort zijn?
Dus trek maar zo’n t-shirt aan, dan kunnen opa’s en oma’s aan de hand daarvan over vroeger vertellen aan hun kleinkinderen.
@59: je loopt vooruit op een stukje wat ik zelf wel zou willen schrijven, maar bij deze dan: als je jouw ‘solidariteit’ nou eens vervangt door ‘iedereen kan krijgen wat-ie nodig heeft van de gemeente/het rijk, en hoe de gemeente/het rijk dat betaalt, maakt niet uit, laat de staatsschuld maar oplopen’. Of zit er wel degelijk een grens aan jouw ‘solidariteit’ (en waar ligt die dan?).
Oh, en wat ik eerder aangaf: het gaat niet alleen om pensioen, maar ook om ‘wingewesten’ vs de rest van nederland, ziek vs gezond, etc.
Als de ratio klein is kan de economie de goederen en diensten die nodig zijn voor onderhoud makkelijk opbrengen – er zijn immers genoeg werkenden – maar als de ratio groter is geworden, zal dat moeilijker worden. Het enige verschil met een omslagstelsel
je vergeet het buitenland. in jouw “spaarstelsel” kan de gepensioneerde goederen en diensten vanuit het buitenland ruilen tegen zijn of haar spaargeld. in een omslagstelsel kan dat niet: de kleine groep werkenden consumeert minder ten guste van de grote groep gepensioneerden. lekker solidair!
Mijn punt: dezelfde mensen zullen altijd moeten zorgen voor gepensioneerden.
dat is de zoveelste denkfout die je maakt
@60: Daaaaag analist
@61:
Jongeren zijn terecht bang dat ouderen de pensioenpot plunderen
Ik heb dat punt besproken:
Bovendien geeft sparen vaak aanleiding tot ruzie. Van wie is bijvoorbeeld het gespaarde geld? Het is logisch dat de deelnemers van een fonds denken dat het geld dat zij in de pot hebben gedaan van hun zelf is, maar toch hebben zij geen enkele zeggenschap over dit vermogen. Jonge mensen die nog lang niet aan hun pensioen toe zijn, zijn bang dat ouderen de pot plunderen.
@63:
zit er … een grens aan jouw ‘solidariteit’ (en waar ligt die dan?).
Ja, natuurlijk zit er een grens aan ‘mijn solidariteit’: namelijk wat de economie kan produceren. Dat hangt af van arbeidsreserve, belasting van productiecapaciteit en beschikbaarheid van natuurlijke hulpbronnen. Standaard economisch verhaal dit, niets vaags of ‘ideologisch’.
Andere problemen die er zijn, zoals wingewesten, etc.: wat bedoel je daarmee? Suggereer ik ergens dat als het pensioenprobleem is opgelost dat die problemen dan ook zijn opgelost?
@64:
De omweg via het buitenland maakt het niet beter.
Je slaat een stap over als je schrijft: goederen en diensten vanuit het buitenland ruilen tegen zijn of haar spaargeld.
Voordat de goederen of diensten geclaimd kunnen worden moet het geld belegd worden. Doe je dat niet dan is het niet waarde vast.
Ook zijn beleggingen in het buienland (voor zover van toepassing) afhankelijk van koersverandering. Zwitsers hebben dat een paar jaar geleden gemerkt toen hun munt moest revalueren (gevolg van overschot op de handelsbalans). Investeringen (je pensioen dus) zijn van de ene op de andere dag zomaar 5 of 10% minder waard.
@68: Ook zijn beleggingen in het buienland (voor zover van toepassing) afhankelijk van koersverandering.
psssttt.. euro gemist? bestaat al weer een jaar of 20.
ruim 90% van het 2e pijler pensioenvermogen is belegd in het buitenland.
Goed artikel Michel.
Probleem is zoals je zelf terecht al aankaart, dat “geld” niet goed begrepen wordt. Mensen denken dat je in geld spaart voor je oude dag alsof het kokosnoten zijn die je na je pensioen kunt eten. Zo werkt het niet. Je kunt wellicht een huis bouwen en daar tot je dood in wonen, maar voor de rest ben je voor je welvaart toch afhankelijk van de generatie die op dat moment werkt.
Probleem van sparen in geld voor pensioen is dan ook dat je het te veel kunt doen. Zie ook ‘Sparen is geen deugd’ van Robin Fransman. We sparen ons macro economisch kapot in het vergrijzende deel van de wereld. Vandaar de extreem lage rentes. Te veel sparen nu zorgt er dan juist voor dat de toekomstige welvaart kleiner is en daarmee ook de pensioenen minder. En beleggingen in het buitenland hebben ook hun grenzen.
Wat dat betreft wel grappig dat er enerzijds enorme pensioenpotten opgebouwd worden hier in het noorden en tegelijkertijd geklaagd wordt over die hoge schulden elders.
Probleem van individuele potjes is denk ik dat:
– mensen niet voldoende opzij kunnen of willen zetten. Jonge mensen stellen pensioensparen te lang uit, armere mensen kunnen het niet, etc
– de kosten heel hoog zijn. In plaats van één beleggingsexpert van een collectief fonds voor een paar miljoen mensen die zoveel miljard eenvoudigweg in een berg indexfondsen stopt (moeilijker dan dit is het niet, enorm lage kosten dus) heb je een paar miljoen mensen die ieder voor zich een financieel expert in de hand moeten nemen die dan voor ieder van hen gaat beleggen (enorm hoge kosten).
Anderzijds ben ik wel voorstander van individuele vrijheid, dus zou mijn idee zijn om een deels collectief omslagstelsel te combineren met extra individuele potjes. Het collectieve deel legt een basis, daarbovenop kunnen mensen dan nog zelf aanvullen.
@69:
Wat ik me afvraag: volg je het nieuws over de euro ook wel?
En stel, de euro zou wel goed in elkaar zitten, Europa groeit en bloeit. Dan is mijn verhaal op het grote geheel van toepassing.
@70:
Bedankt.
Ik heb de economische kanten van (teveel) sparen niet besproken, maar je hebt helemaal gelijk. Nog een nadeel van het spaarsysteem.
voorstander van individuele vrijheid: Zeker, ik ben ook voor vrijheid en een ieder die dat wil en kan mag sparen voor extra pensioen, individueel of gezamelijk. Het is vergelijkbaar met ziektekostenverzekering: dat is een volksverzekering die voor iedereen geldt, maar daarnaast kan een ieder die het geld ervoor (over) heeft, meer zorg kopen. Waar de grens ligt, wat collectief is en wat eigen initiatief is, is natuurlijk een politieke keuze.
Momenteel wil een meerderheid het collectieve deel van het stelsel afbreken het private deel vergroten. Dat is een verkeerde en kostbare keuze die in het nadeel uitpakt van de zwakste groepen. Dat is een van de kernpunten van mijn betoog.
@71: welk nieuws? Met de koers is er niks aan de hand. Hint: de euro is iets anders dan een Griekenland of Italië. Zelfs jij moet snappen dat een land of een munt echt twee verschillende dingen zijn
@70: goederen en diensten kunnen niet geïmporteerd worden met (spaar)geld? Over geld niet “snappen” gesproken.
@74: geen idee waar je dat vandaan haalt (ik beweer het niet) en wat de relevantie is tav mijn reactie
Probleem is zoals je zelf terecht al aankaart, dat “geld” niet goed begrepen wordt. (…) maar voor de rest ben je voor je welvaart toch afhankelijk van de generatie die op dat moment werkt.
@76: daar kan ik niet veel mee. Als je een vraag hebt of iets wilt bespreken mag je dat toelichten.
@62: Over wie heb je het precies met “jullie”? Jij noemt op Sargasso alles en iedereen die een andere mening heeft dan de jouwe idelogisch verdwaasd.
@78
Nee hoor, wie de schoen past die trekt hem maar aan. Solidariteit als ideologie is een illusie. Maar daar zijn wel veel ideologieën op gebaseerd. Onderwijl trekt de egoïstische medemens zijn aandeel wel uit de ruif.
@79: ’t Is niet de eerste keer dat je die woorden gebruikt. Altijd bij mensen wiers mening jij niet deelt. Solidariteit wordt dag-dagelijks door vele mensen uitgeoefend. Zoveel mensen verdwaasd te noemen vind ik stuitend.
@80
Solidariteit wordt door mij ook dag-dagelijks uitgeoefend. In de vorm van solidair zijn met mijn medemens die het wat minder getroffen heeft. Daar zit geen ideologie achter, daar zit helemaal niks achter. Hier hebben we het over solidariteit in macro-economisch bestek. En daar verdwijnt de menselijkheid en verschijnt het egoïsme. Daar laat ik de generatie welke op kosten van de toekomst heeft feestgevierd niet zomaar weg komen. Inmiddels is die toekomst aangebroken. Dus gaat mijn medemenselijkheid uit naar de jonge generatie. Zij hebben óók recht op een onbezorgde oude dag. Zij hoeven niet te dokken voor de babyboomgeneratie die vroeg met pensioen gingen en nu ouderenpartijen oprichten.
Michel kan de pot op met zijn ideologisch gekleurde praatjes. Spaargeld (in welke vorm dan ook) is een schuldbekentenis. (money as debt) Dat betekent dat jonge mensen een schuld-bezit opbouwen welke voldaan wordt door een generatie die nu nog geboren moet worden. Zo bouwt iedere generatie voort op de voorgaande. Dat schuld-bezit drukken we uit in euro. (Mag ook een andere valuta zijn) Te voldoen door de toekomst. Tegenwaarde: alles wat je om je heen ziet. (Fabrieken, kennis, huizen, winkels, bedenk het maar)
@81: +1
@81: als je beweert geen ideologie te hebben achter jouw solidariteit heb ik daar ook wel twee woorden voor over.
@81:
Geen ideologie: Jij was de gene die solidariteit als ideologisch bestempelde. @55: Solidariteit? Wie daar in gelooft is een ideologisch verdwaasde.
Solidariteit in macro-economisch bestek: je zegt dat solidariteit niet relevant is op macro niveau maar wel egoïsme. Het zou nog consistent zijn als je zegt dat een motief op macro niveau geen factor is, maar vervolgens zeg je dat een ander motief dan wel speelt. Bovendien is dat ook nog eens een negatief motief (solidariteit niet, egoïsme wel) En mij maar beschuldigen van ideologisch gekleurde praatjes.
Michel kan de pot op: wie spaart heeft iemand nodig die bereid is om schuld op zich te nemen. Omdat iedereen schulden maken afkeurt, is sparen met de dag lastiger(*). Zelfs de meest betrouwbare schuldenaar die er is, de overheid, mag geen schulden meer maken. Geld is inderdaad krediet, maar je hebt wel crediteuren nodig. Op welke wijze is dit een weerlegging van mijn verhaal? Het is eerder een bevestiging van de problematische (riskante) kant van het spaarsysteem voor pensioen.
(*): misschien is de rente daarom wel zo laag?
@84
Solidariteit met je vader, moeder, partner, kinderen, buren, vrienden, kortom met je hele sociale omgeving is normaal. Dat hebben we ook duizenden jaren gedaan in de tribe. In een economisch systeem werkt het anders. Dat hebben we gezien aan de sjoemel Grieken. Ze parasiteerden op “het systeem”.
Een omslagsysteem lokt ook parasiteren uit. De eerste AOW’ers waren (hoofdzakelijk) arme mensen welke ook onze solidariteit toe kwam. In een functionerende maatschappij laat je de allerarmsten niet stikken. Gaandeweg werd duidelijk dat het systeem niet houdbaar was vanwege de toekomstige wijziging van werkenden/AOW’ers. Toen sloeg terechte solidariteit langzamerhand om in een parasitair systeem. Ideologisch verdwaasden zoals de SP staan zelfs nú nog achter het parasitair systeem.
Er is inderdaad een gebrek aan schuldenaren. Dat komt mede door de vergrijzing. Aan oude schuldenaren heb je niks, je moet jonge schuldenaren hebben. Laat nou toevallig een pensioenfonds schuldig zijn aan jonge schuldenaren. Het is dus een uitstekend idee om pensioenfondsen te laten functioneren zoals ze nu al doen. Pensioenfondsen doen aan schuldcreatie en houden zo het systeem in stand. Waren de Grieken ooit maar zo verstandig geweest om een fonds op te richten voor de ouderen, dat had mooi de Griekse crisis kunnen verzachten. Maar het Griekse systeem is (was) precies omgekeerd aan het Nederlandse systeem. (Schuldcreatie op kosten van de andere euro-landen) en dan komt er nog een Varoufakis die de situatie wilde verergeren ook. (Schrappen van schulden) Schuld is dé pijler onder een monetair systeem. We hebben dan ook geluk dat we naast een land wonen met een monetair trauma. Zij weten als geen ander wat het is als een monetair systeem crasht. Schuld is de ‘zekerheid’ dat ik met mijn euro over 10 jaar nog steeds een brood kan kopen. Dat het een denkbeeldige zekerheid is, daar ben ik me van bewust. Maar zolang iedereen in schuld als geld gelooft werkt het systeem. Achterlijke cryptovaluta laten we over aan het criminele circuit.
@84
Waarom de rente zo laag is weet jij ook wel, Michel. Dat komt mede door de kwantitatieve verruiming en het oplossen van de crisis. Wat de ECB feitelijk doet is Zuid Europese schulden de betrouwbaarheid geven van Noord Europese schulden. *) Tot heden werkt het, zij het dat het in ons land ook negatieve aspecten heeft. De sparende burger betaald voor de onbetrouwbaarheid van de Zuid Europeaan. Maar gezien de lage inflatie moppert diezelfde burger maar matig.
Bijkomend effect is dat het geld zo zijn weg zoekt in de economie.
Het is niet voor niks dat iedere bouwvakker die kan werken ook aan het werk is. De huizensector en de bouwsector als economische motor. Met natuurlijk de hele zooi aan toeleveranciers enzovoorts.
*) Waar ook uit blijkt dat de euro nog steeds een Duitse munt is. Duitsland en de omringende landjes (waar wij er een van zijn) dragen nog altijd de euro.
@86: lage rentes (*) zijn een lange termijn trend, die al ver voor QE begon, zie
https://voxeu.org/article/suprasecular-stagnation
QE zal in recente jaren enige invloed gehad hebben, maar is de vraag hoe groot die invloed was (beter gezegd hoe klein). Zie ook dit plaatje
https://twitter.com/mathijsbouman/status/1010766669558571008
(*) er zijn enorm veel verschillende rente tarieven, dus in deze discussie altijd oppassen met generalisaties
@85:
Solidariteit met je vader: het is zeker waar dat sociale controle ontbreekt als je het hebt over een maatschappij breed systeem. Maar je wilt toch hoop ik niet terug naar feodale tijden, toen er geen geen centrale gezag, of overheid was? Dat is waarschijnlijk ook de gedachte achter Thatchers beroemde uitspraak there’s no such thing as society. There are individual men and women and there are families.
Een omslagsysteem lokt ook parasiteren uit Ja, dat parasitisme van sociale voorzieningen. Ik heb nu de tijd niet om de statistiek op te zoeken, maar het is infinitesimaal klein vergeleken met belastingontduiking bijvoorbeeld. Dan wijs je vervolgens naar ‘ideologisch verdwaasden […] de SP’, terwijl de fraudeurs en criminelen bij de partij-zonder-visie zelfs voorzitter kunnen worden.
Laat nou toevallig een pensioenfonds schuldig zijn aan jonge schuldenaren: je draait het om. Het zijn de jongeren die sparen, zij hebben schuldenmakers nodig. Normaal zouden dat bedrijven en de overheid moeten zijn, maar de overheid mag geen schulden meer maken, en bedrijven sparen tegenwoordig.
Over Griekenland ga ik hier niet beginnen. Dan heb ik een hele blogpost nodig, dus zullen we het voor het gemak houden bij pensioenen?