De rellen en plunderingen in Engeland liggen al weer even achter ons, en die in Frankrijk zijn we al bijna vergeten. Maar sommige vragen blijven actueel: welke verklaringen zijn er, wat is de rol van de sociale media geweest en kan dit zich ook in Nederland voordoen, vraagt Gerdjan Hoekendijk zich af.
In de analyses is “het goed onderscheid te maken tussen de lont en het kruitvat. In Engeland was de lont het doodschieten van een zwarte man door de politie, gevolgd door misinformatie en inadequaat optreden door de politie.
Over het (Engelse) kruitvat worden drie soorten verklaringen gegeven.
Er zijn verklaringen waarin het gaat om crimineel tuig, een categorie jongeren dat eenvoudigweg niet goed is opgevoed en de normen en waarden van de Engelse samenleving niet deelt. De Britse premier Cameron zit op deze lijn.
Een ander deel van de verklaringen wijst vooral op de sluimerende frustratie bij de jeugd in achterstandswijken, veroorzaakt door relatieve armoede en de grote tegenstellingen tussen arm en rijk, slecht onderwijs, werkloosheid, bezuinigingen, racistisch politieoptreden (bij preventief fouilleren) en het niet gehoord worden van de onderklasse.
Een derde serie verklaringen heeft betrekking op de schadelijke invloeden vanuit media, politiek en zakenwereld. Daardoor is het beeld ontstaan, dat er aan de maatschappelijke top een cultuur heerst van ‘grijpen wat je grijpen kunt’. Zoals de fraude door politici met onkostenvergoedingen, de torenhoge bonussen voor bankiers die aan de wieg stonden van de economische crisis en de corruptie bij de politie die aan het licht kwam in het voicemail-afluisterschandaal.
In elk van deze verklaringen zitten misschien wel elementen van waarheid. In hun met statistisch materiaal onderbouwde analyse komen Sarah Birch en Nicholas Allen zelfs tot de conclusie dat deze verklaringen in elkaars verlengde liggen. Tegelijkertijd verklaart geen ervan in voldoende mate waarom de rellen zich juist in die wijken en steden hebben voorgedaan en juist op dat moment. De rellen en plunderingen vonden plaats terwijl ook in Engeland de criminaliteit al jaren aan het dalen is. En hoewel het overgrote deel van de daders uit een achterstandssituatie komt, geldt dat niet voor iedereen. Uit de gegevens van meer dan duizend rechtbankzaken die The Guardian verzamelde, blijkt dat bijna 9% van de voorgeleide verdachten een baan heeft of studeert.
Als de genoemde verklaringen tekortschieten, zal een deel van de verklaring dus in situationele factoren en de dynamiek van het moment moeten zitten.
Situationele factoren
De rol van sociale media, zoals Facebook en Twitter, en de mogelijkheid om met Blackberry-telefoons versleutelde berichten uit te wisselen, wordt wel gezien als één van de situationele factoren. Om herhaling te voorkomen wil de Engelse regering sociale media kunnen blokkeren en Blackberry-berichten kunnen onderscheppen.
Maar we kunnen de rol van sociale media ook overschatten. Bij de rellen en plunderingen in Los Angeles in 1992 en in Brixton in 1985 bestonden sociale media en Blackberry’s nog niet. Het van overheidswege platleggen van internet en mobiele netwerken heeft in Egypte geen effect gehad op het verloop van de protesten.
Dat wil niet zeggen dat sociale media en smartphones geen enkele rol gespeeld hebben, maar misschien is die van de ‘ouderwetse’ televisie wel groter. Met live-uitzendingen verspreidde de TV de boodschap van een machteloze politie. Dat kan geholpen hebben bij het overslaan van de rellen en plunderingen naar andere wijken en steden.
Een tweede regelmatig geopperde factor is verveling. Veel mensen waren vrij vanwege de zomervakantie. Zonder hieraan elke betekenis te ontzeggen (in het verleden was er ook altijd een toename in het aantal gevechten tussen protestante en katholieke jongeren in Noord-Ierland tijdens de vakantie) verklaart het niet waarom de rellen dit jaar wel en andere jaren niet plaatsvonden en waarom op sommige plaatsen wel en andere niet.
In de dynamiek van het moment zou vervolgens een fenomeen een rol kunnen hebben gespeeld dat in de psychologie wordt aangeduid als deindividuation. Onder bepaalde omstandigheden (groepsverband, anonimiteit) overtreden veel mensen normen die ze normaal gesproken ook zelf hanteren. Illustratief is een experiment, waarin 80% van de kinderen die tijdens Halloween gemaskerd en in een groep waren, geld stalen, tegenover 8% van de kinderen die alleen en ongemaskerd waren. In het verlengde hiervan ligt het euforische gevoel van plotselinge macht en onkwetsbaarheid, dat aanstekelijk en zelfversterkend werkt.
Wat betekent dit voor Nederland?
De eerste antwoorden op de vraag of dit zich ook in Nederland kan voordoen, liepen uiteen van “zeer wel denkbaar” tot “zeer onwaarschijnlijk”. Maar misschien werden die te snel gegeven.
Er zijn inderdaad tal van verschillen tussen Nederland en Engeland die het ontstaan van zulke rellen in Nederland minder waarschijnlijk maken. Om te beginnen lijkt de Nederlandse politie vaardiger geworden in het omgaan met dreigende lonten. Denk bijvoorbeeld aan de communicatie na het doodschieten van Bilal B. op een Amsterdams politiebureau, Er is ook een groot verschil in middelen die worden ingezet als de lont in het kruitvat gaat. En er zijn tal van maatschappelijke verschillen, zoals minder scherpe tegenstellingen tussen arm en rijk, geen ‘educational apartheid’, kleinschaliger achterstandswijken, selectiever gebruik van preventief fouilleren, etc.
Dat blijven echter meer graduele dan principiële verschillen. In Nederland klinken vergelijkbare verwijten, als door de Engelse relschoppers werden aangevoerd. Bovendien lijken sociaalpsychologische factoren en de interne dynamiek van groepen bij het ontstaan en escaleren van rellen een zodanige rol te spelen, dat het niet mag worden uitgesloten dat hier net zulke rellen ontstaan als in Engeland. Kennis van en oog voor deze factoren is dan ook onmisbaar om met een dergelijke situatie om te kunnen gaan.
Reacties (15)
Niks is onmogelijk of uit te sluiten. Ik mis in de analyse wel dat sommige groepen zich welwillend in de “slachtofferrol” gewenteld hebben en vanuit deze positie leven, opereren, en hun gedachtewereld als reëel wereldbeeld beschouwen.
Overigens gebeurt hetzelfde bij anderen die zich met genoegen in een bevoorrechte positie wentelen (denk aan Wouter Bos die een zonnebrilletje claimde) en vanuit deze positie hun gedachtewereld als reeel wereldbeeld beschouwen.
In beide gevallen moet je zo’n iemand natuurlijk ferm corrigeren!
Nou, Harry, begin bij je zelf! Terugtredende overheid, bedrijfsleven dat de burger niet kan en wil beschermen, alleen maar als consument ziet, ach…
Voor de rest bedankt voor de links onder het artikel!
Als als de politiek je voortdurend voorhoud dat je zielig en een onrendabele bent en dat iedereen die meer dan jij verdient daar de schuld van is, dan ga je dat inderdaad een keer geloven. Wat dat betreft is de rethoriek van Labour nog een paar stapjes grover dan die van de SP en PvdA, dus het is logischer dat de onrust daar eerder uitbreekt.
@3. AntonB, jij gelooft toch ook dat die mensen zielig en onrendabel zijn. En je gelooft toch ook dat links voor alle slechten maatschappelijke dingen verantwoordelijk is. Dat hoort toch bij de geloofsbelijdenis van de rechtse kerk?
@Harry
Er was helemaal niets mis met die zonnebrildeclaratie van Wouter Bos. Daar op afgeven getuigt van een ontzettende onwetendheid en domheid.
Als je in zo’n functie met een dergelijk salaris een zonnebrilletje bij je werkgever claimt, dan zit je moreel gezien fout. Net zo fout als de directeuren die zich op kosten van de aandeelhouders verrijken met bonussen, net zo fout als Wim Kok die zei dat hij zich ergerde aan het gedrag van de “calculerende burger”. Het is gewoon respectloos gedrag.
@3 Volg jij de Engelse politiek?? Welk idee heb jij van Labour?? Labour is enorm naar rechts opgeschoven de afgelopen 20 jaar.
@cycloop: net zoals groenlinks ongeveer?
Ik was zo’n 20 jaar geleden in Engeland en ontmoette daar Jack Straw, die toe nog slechts schaduwminister voor Justitie was. Ik schrok toen van het onvervalste rechtse geluid, dat hij op het gebied van veiligheid liet horen.
Later pas begreep ik dat dit een bewuste strategie was van zowel Blair (ASBO), als Clinton (three strikes) om via een rechtse veiligheidsagenda aan de macht te komen.
Als het over plunderen gaat moet je je licht een bij de belastingdienst alhier opsteken. Die zijn daar erg goed in.
Ik hoop maar dat die lui die in de gevangenis beland zijn daar ook lering uit zullen trekken.
niet alles heeft 1 oorzaak
Niet genoemd in dit artikel: de straatcultuur van gangs, rappers, Scarface- en GTA-fans waarin misdaad wordt verheerlijkt, en de demoraliserende werking van de verzorgingsstaat. Er zijn 300.000 Britse huishoudens waar nog nooit iemand gewerkt heeft: http://www.dailymail.co.uk/news/article-2032599/Households-EVER-worked-doubled-297-000-14-years.html
@Edwin: Dat is zo’n beetje het eerste wat de auteur noemt
Er zijn verklaringen waarin het gaat om crimineel tuig, een categorie jongeren dat eenvoudigweg niet goed is opgevoed en de normen en waarden van de Engelse samenleving niet deelt. De Britse premier Cameron zit op deze lijn.
Hij heeft terecht niet zoveel zin om hierover de uit te wijden: het is verdorie niet Elsevier hier.