Deel 8 in de serie Wat iedereen moet weten over taal Onlangs verschenen de resultaten van een onderzoek: wat vinden taalwetenschappers dat mensen moeten weten over taal? Dat resulteerde onder andere in een lijst van 25 vragen. Korte antwoorden op die vragen staan hier op een rijtje. ‘Beïnvloedt taal het denken?’ is een grote vraag, misschien wel te groot voor wetenschappelijk onderzoek. ‘Beïnvloedt je taal je denken’ is behapbaarder, en ondertussen het onderwerp van heel veel wetenschappelijke literatuur. Zou de mens anders denken als ze in het geheel geen taal had? Het is waarschijnlijk. Een kenmerk van taal is dat je vorm kunt geven aan je gedachten, je kunt ze immers omzetten in woorden en zinnen. Dat betekent op zijn beurt dat we van onze gedachten een soort dingen kunnen maken, die min of meer los van ons staan. We gebruiken dat vermogen om die gedachten te uiten en zo met anderen te delen. Maar we kunnen ze ook gebruiken om zélf kritisch over een eigen gedachte na te denken. Je bewust zijn van het feit dat je een bepaald idee hebt, vereist waarschijnlijk taal. Makkelijk aan te tonen is het niet, want je zou een vergelijking moeten maken tussen mensen mét en mensen zónder taal, en de tweede groep is bijzonder lastig te traceren. Vervolgens zou je het denkproces van al deze mensen moeten vaststellen, zonder taal. De technieken om iemands gedachten te lezen zijn daarvoor lang niet ver genoeg ontwikkeld. Wat we kunnen zeggen over de relatie tussen taal en denken blijft in die zin vooralsnog op het niveau van speculatie. Gedrag De vraag of een bepaalde taal (bijvoorbeeld: je moedertaal) invloed heeft op je denken, is gemakkelijker te onderzoeken, en dat is dan ook gedaan. Je kunt natuurlijk mensen vergelijken die de ene taal spreken en mensen die een andere taal spreken en dan zien of er verschillen zijn die je op de een of andere manier kunt correleren aan de taalverschillen. In dit onderzoek gaat het vooral over perceptie, de manier waarop we de wereld zien en ervaren. De meest klassieke lijn van onderzoek gaat over kleurverschillen. Verschillende talen delen het kleurenspectrum namelijk op een verschillende manier op. Zo zijn er talen die geen verschil maken tussen ‘groen’ en ‘blauw’. De vraag is nu of mensen die zo’n taal spreken het ook lastiger vinden om bijvoorbeeld een stapel gekleurde kaartjes te verdelen in twee deelstapels: de blauwe en de groene. Het blijkt dat dit inderdaad het geval is zij het in heel beperkte mate: mensen kunnen het natuurlijk wel (kijk naar het bovenstaande schilderij van Monet en aanschouw even alle verschillende tinten blauw en groen – die kun je vast onderscheiden, al kun je ze niet precies benoemen), maar ze zijn toch net wat langzamer bij dit soort taken. Er is geen heel groot verschil, maar het is er wel. Het verdwijnt echter als je ervoor zorgt dat de deelnemers van de twee taalgroepen geen taal meer gebruiken door ze ondertussen iets anders met taal te laten doen: terwijl ze de kaartjes sorteren moeten ze zinnetjes herhalen of woorden zeggen. Het taalsysteempje in het brein wordt dan beziggehouden en de twee groepen vertonen verschillend gedrag. De conclusie is dat mensen bij het bekijken van de wereld wel een beetje gebruik maken van hun moedertaal, maar dat ze er ook los van kunnen komen. Kindertaal We weten ook dat het voor mensen verschil maakt of ze een kwestie krijgen voorgelegd in hun moedertaal of in een vreemde taal. Dit geldt bijvoorbeeld voor morele dilemma’s. Hét klassieke dilemma is dit: “Je bent machinist van een trein die niet meer op tijd kan remmen. Op het spoor staan vijf mensen. Je kunt een wissel overhalen waardoor de trein wordt omgeleid naar een zijspoor — maar daar staat één persoon.” De rationele beslissing is om de wissel over te halen – daarmee red je het leven van vier personen. Maar gevoelsmatig vinden veel mensen dat lastig: die ene dode is wel meer jouw verantwoordelijkheid dan de vijf die je toch zou overrijden. Wanneer mensen zo’n dilemma in hun eigen taal krijgen voorgelegd zijn ze eerder geneigd tot de emotionele reactie dan wanneer ze het in een vreemde taal krijgen voorgelegd. Een mogelijke verklaring is dat zo’n vreemde taal anders in je brein zit, minder verknoopt is met je emoties dan een taal die je in je kindertaal, vaak van je ouders, kreeg aangeboden. Ook dit effect is overigens niet zo groot dat je mensen absoluut in een bepaalde richting kunt dwingen door de taalkeuze die je maakt. Experiment Meertalige mensen rapporteren wel dat ze in de ene taal en andere persoonlijkheid zijn dan in de andere: charmanter in het Zweeds, scherper in het Swahili, vrolijker in het Quechua. Dat effect is bij mijn weten lastig hard te maken, maar het valt wel te begrijpen. Wie meertalig is, gebruikt die verschillende talen vaak in verschillende contexten, en bij verschillende mensen. De verschillende talen worden daardoor, onbewust, geassocieerd met die verschillende contexten en het soort persoonlijkheid dat ze oproepen. Dit is een voorbeeld van hoe taal en cultuur met elkaar verstrengeld raken: de Nederlandse cultuur is directer dan de Japanse, dus wordt een tweetalige vanzelf wat gereserveerder als ze Japans spreekt. Dat kan ook een associatie zijn – als je Japans praat, komen er meer herinneringen aan Japan, aan Japanse mensen en hoe die zich gedragen naar boven. Het maakt, met andere woorden, wel een beetje verschil welke taal je spreekt, maar er zijn altijd allerlei andere factoren in het spel die de uitkomst van een experiment óók bepalen en hoe dan ook hoeft iemand zich nooit helemaal te laten sturen door welke taal dan ook. Dat biedt ook goede hoop voor vertalers: wat je ervaart in de ene taal kan uiteindelijk, zij het soms misschien op een wat ingewikkelder manier, ook best worden overgebracht in de andere.
Billy Joel werd in de jaren ’70 en ’80 een megaster met Piano Man, Goodnight Saigon en Leningrad. In 1987 deed hij een toernee door de Sovjet-Unie.
In zijn hart is hij altijd een jongen uit de werkende klasse gebleven. En dat hoor je.
Op een vroege zomerochtend loopt de negentienjarige Simone naakt weg van haar vaders boerderij. Ze overtuigt een passerende automobiliste ervan om haar mee te nemen naar een afgelegen vakantiehuis in het zuiden van Frankrijk. Daar ontwikkelt zich een fragiele verstandhouding tussen de twee vrouwen.
Wat een fijne roman is Venus in het gras! Nog nooit kon ik zoveel scènes tijdens het lezen bijna ruiken: de Franse tuin vol kruiden, de schapen in de stal, het versgemaaide gras. – Ionica Smeets, voorzitter Libris Literatuurprijs 2020.
COLUMN - Heel even leek het erop dat we een Smart TV zouden gaan kopen. Omg!
Momenteel hebben we een Dumb TV. Een relatief kleine. Tot een paar weken geleden stond die zelfs in een mooie houten kast met deurtjes die dicht gaan als er geen TV wordt gekeken.
De duivelse schermen vreten teveel van onze tijd en aandacht weg. Onze zithoek verdient beter dan de dominante aanwezigheid van een zwart vierkant stuk plastic. En hoe kleiner het scherm, hoe (hopelijk) minder aantrekkelijk het wordt om er achter te gaan zitten. Winst!
Toch hebben we besloten overstag te gaan. Een van onze kinderen is slechtziend, een bril kan daar niets aan veranderen. Daarom zit ze altijd op een stoeltje vlak voor de TV als we samen iets kijken. Met een groot scherm zou ze samen met ons vanaf de bank mee kunnen kijken.
En daarbij moest onze mooie houten kast met deurtjes weg, want mijn partner, de kinderen en ikzelf hadden de afgelopen jaren dusdanig veel spullen verzameld dat er een efficiënter opbergsysteem rond de TV nodig was.
Welkom grote TV!
En toen begon de ellende. Want wat voor TV koop je? Ik ben best een nerd, maar weet eigenlijk weinig van TV’s zonder kathodestraalbuis.
De VVD hamert er al decennia op: werken moet lonen. Het is het mantra dat in elke verkiezingscampagne en elk verkiezingsprogramma weer opduikt. Het is een uitspraak waarmee ze de ‘hardwerkende Nederlander’, die normaal eerder geneigd is links te stemmen, proberen over te halen op hun elitepartij te stemmen, en het werkt. Maar wie kijkt, ziet dat deze leus vooral wordt ingevuld door één specifieke route: het verlagen of beperken van uitkeringen en toeslagen. Niet omdat men de lonen actief wil verhogen, maar omdat men zo de bodem steeds wat verder uit het sociale vangnet zaagt.
Het is een strategie die in theorie alleen zin heeft als het systeem waar de VVD zelf voor staat niet functioneert. Want als werk eerlijk werd beloond, als werkgevers hun mensen zonder dwang en dreiging een fatsoenlijk loon betaalden, dan hoefde je geen mensen in armoede te duwen om ze ‘te prikkelen’ om te werken. In een gezonde economie zou de vergelijking simpel zijn: een baan biedt meer bestaanszekerheid, perspectief en waardering dan een uitkering, zonder dat je daarvoor de uitkering kapot hoeft te bezuinigen. Maar ook: in een gezonde economie zouden werkgevers een eerlijk loon bieden
Maar de praktijk laat zien dat dit beleid vooral een race to the bottom in gang zet. Want als je de onderkant van het vangnet steeds verder naar beneden trekt, dan krijgt de arbeidsmarkt één duidelijke boodschap: het loont om lage lonen te blijven betalen, zeker als je bestaansonzekerheid bij mensen uitspeelt. En waarom zou een werkgever het minimumloon substantieel verhogen, als de overheid er tegenwoordig alles aan doet om de afstand tot de bijstand via armoede te creëren? De werkende arme, ooit in Nederland bijna een contradictio in terminis, is inmiddels een structureel onderdeel van onze economie geworden.
Sargasso is een laagdrempelig platform waarop mensen kunnen publiceren, reageren en discussiëren, vanuit de overtuiging dat bloggers en lezers elkaar aanvullen en versterken. Sargasso heeft een progressieve signatuur, maar is niet dogmatisch. We zijn onbeschaamd intellectueel en kosmopolitisch, maar tegelijkertijd hopeloos genuanceerd. Dat betekent dat we de wereld vanuit een bepaald perspectief bezien, maar openstaan voor andere zienswijzen.
In de rijke historie van Sargasso – een van de oudste blogs van Nederland – vind je onder meer de introductie van het liveblog in Nederland, het munten van de term reaguurder, het op de kaart zetten van datajournalistiek, de strijd voor meer transparantie in het openbaar bestuur (getuige de vele Wob-procedures die Sargasso gevoerd heeft) en de jaarlijkse uitreiking van de Gouden Hockeystick voor de klimaatontkenner van het jaar.
De Bretonse Alan Cochevelou (artiestennaam: Alan Stivell) stond aan de basis van de herontdekking van de Ierse harp.
Zijn arrangement van het traditionele vissersliedje Tri Martolod, over drie matrozen die stranden aan de kust van Newfoundland en daar verliefd worden op een dienstmeisje, heeft breed navolging gevonden.
OPINIE - Tel Aviv stond vol met protesterende Israëli’s die roepen dat de oorlog in Gaza moet stoppen. Niet omdat er dagelijks dode kinderen vanonder het puin worden opgegraven. Niet omdat hele families zonder water, elektriciteit of medische zorg proberen te overleven. Niet omdat hun land een strak geregisseerde hongersnood creëert. Niet omdat een volk van de kaart wordt geveegd. Nee: omdat hun eigen gijzelaars bevrijd moeten worden, en omdat hun soldaten misschien niet heel blijven tijdens het uitvoeren van een genocide.
Het is de ultieme pervertering van slachtofferschap. De doden in Gaza worden niet herdacht, hun namen niet genoemd. De eigen soldaten als slachtoffer, terwijl deze over een ander volk razen als een bulldozer en rapport na rapport verschijnt over wandaden en oorlogsmisdaden van individuele soldaten die niet meer incidenteel zijn maar institutioneel.
En die gijzelaars, natuurlijk is het verschrikkelijk dat die vastzitten, maar de eenkennige ‘solidariteit’ van de Israëlische bevolking met hen is, gezien de slachting die mede in hun naam wordt aangericht, meer dan ongemakkelijk.
Wat deze protesten zo misselijkmakend maakt, is dat ze de illusie wekken van verzet, van moreel ontwaken. Maar het is een protest dat de dader tot slachtoffer verheft. Het is een huilbui van de kolonisator die zich even ongemakkelijk voelt bij het eigen geweld, maar alleen omdat de prijs in eigen land zichtbaar wordt.
ACHTERGROND - Ja, dat: wat de hel is er met onze social media gebeurd lieve mensen? Ik klink wellicht als een nostalgische oude zak, maar… het was ooit leuk. En nuttig!
Laat ik beginnen met Facebook. Toen ik een account aanmaakte, meer jaren geleden ‘than I care to remember’, zoals de Engelsen het zo fraai zeggen, was het mooi. Een platform om in contact te blijven met alle oude bekenden en vrienden die niet alleen over het hele land verspreid waren (daar was Hyves toen nog voor – link voor de jongeren onder jullie), maar ook voor de internationale contacten. Als enthousiast lid van een internationale geschiedenisstudentenvereniging had ik kennissen door heel Europa, en Facebook was een ideaal vehikel om met mensen in contact te blijven.
Maar op een gegeven moment werd het een beetje raar. Het begon met de advertenties. Ik weet nog dat ik een keer, ik denk een jaar of vijf terug, een reclame zag voor een horloge van hout. Grappig, dacht ik. Ik wist niet dat dat kon, het zag er best mooi uit, en ook een beetje ecohippie. Ik dus klikken, om te zien wat het precies was. Dom, jij de lezer had dat vast verstandiger gedaan, maar ik klikte. Naar een best grappige site met veel mooie horloges, die ik even bekeken heb, en toen ging ik weer weg.
Tot het eind van de Koude Oorlog heeft de BVD de CPN in de gaten gehouden. Maar de dienst deed veel meer dan spioneren. Op basis van nieuw archiefmateriaal van de AIVD laat dit boek zien hoe de geheime dienst in de jaren vijftig en zestig het communisme in Nederland probeerde te ondermijnen. De BVD zette tot tweemaal toe personeel en financiële middelen in voor een concurrerende communistische partij. BVD-agenten hielpen actief mee met geld inzamelen voor de verkiezingscampagne. De regering liet deze operaties oogluikend toe. Het parlement wist van niets.
Sivert Høyem is een Noorse singer-songwriter, die zijn bekendheid ontleent aan zijn rol als frontman van de alternatieve bluesrock-band Madrugada.
Daarnaast heeft Høyem een degelijke solocarrière opgebouwd, met acht studio-album. Afgelopen jaar kwam Dancing Headlights uit.
“I’m blue, Da ba dee da ba di..” – afijn, jullie kennen ‘em wel. Maar niet zo! Ik was afgelopen weekend op Dynamo Metalfest, en tot mijn opperste verbazing waagden de Italianen van Fleshgod Apocalpyse, bekend van hun onnavolgbare cross-over van klassieke muziek en brute death metal, zich aldaar aan een cover van Blue (da ba dee), oorspronkelijk van Eifel 65. Dat had ik blijkbaar even gemist, dat dit bestond. Omdat er misschien meer mensen zijn voor wie dat geldt: laat mij jullie uit jullie onzalige onwetendheid verlossen!
Voordat Tori Amos een krolse pianogodin werd, beproefde ze haar geluk in een jaren ’80 haar-band. De naam was een zinspeling op Amos’ moeite met het lezen van noten, iets dat haar d’r plek op het Peabody Institute heeft gekost.
De band maakte welgeteld één plaat, die een enorme flop werd. Gelukkig maar, want anders hadden de latere solo-albums mogelijk een stuk saaier geklonken.
.jpg){kind=link}