ANALYSE - Opluchting alom vorige maand: de Zwedendemocraten kregen minder stemmen dan verwacht. Maar dit zegt meer over een strategie van andere Zweedse partijen dan over kiezersvoorkeuren. Bovendien nadert de uiterste houdbaarheidsdatum van die strategie – ook voor VVD en CDA.
“Niet veel geluid, een paar mensen klappen. Duidelijk niet waarop ze gehoopt hadden.” Zo luidde een tweet van een journalist van de Financial Times over de reactie bij de Zwedendemocraten op de verkiezingsuitslag op de avond van 9 september. De anti-immigratiepartij kreeg 17,5% van de stemmen, terwijl ze in de meeste peilingen de afgelopen twee jaar er beter voor hadden gestaan.
Het doet denken aan de PVV bij de laatste Tweede Kamerverkiezingen. In december stond de PVV op 32 zetels in de Peilingwijzer, maar het werden er uiteindelijk twaalf minder. Er bestaan weliswaar grote verschillen tussen de Zweedse en de Nederlandse politiek, maar er is één overeenkomst: centrumrechts reageerde op dezelfde manier op de anti-immigratiepartij: door isoleren en imiteren.
Premier Mark Rutte (VVD) gaf een duidelijke demonstratie van isoleren plus imiteren ten beste. Op 15 januari 2017 zei hij dat hij nooit met de PVV zou regeren en herhaalde dat later in de campagne (isoleren). Op 22 januari, niet toevallig precies een week later, schreef Rutte zijn “brief aan alle Nederlanders,” ostentatief om PVV-kiezers te paaien, wat hij sindsdien steevast probeert (imiteren).
In Zweden worden de Zwedendemocraten geïsoleerd en geïmiteerd. Op 22 maart 2015 zou Zweden vervroegde verkiezingen houden, maar die werden geannuleerd nadat zes (!) partijen alsnog een moeizaam akkoord bereikten. Die partijen zijn tot elkaar veroordeeld vanwege hun cordon sanitaire rond de Zwedendemocraten. Dit terwijl ze over elkaar heen buitelen met anti-immigratie-voorstellen.
Drie verkiezingen
Is deze strategie nu electoraal slim? Laten we kijken naar drie verkiezingen vorig jaar herfst, de Noorse, Duitse en Oostenrijkse. Net als ons land hadden alle drie die landen een conservatieve premier en een grote anti-immigratiepartij. Ze kozen respectievelijk voor noch isoleren noch imiteren (Noorwegen), isoleren zonder imiteren (Duitsland) en imiteren zonder isoleren (Oostenrijk).
De Noorse premier Erna Solberg, de Duitse Angela Merkel en de Oostenrijkse Sebastian Kurz zagen de anti-immigratiepartij in hun land het minstens zo goed doen als verwacht. Heel anders dan de geïsoleerde en geïmiteerde Zwedendemocraten en PVV. Maar goed, al die anti-immigratiepartijen scoorden prima ten opzichte van het (verre) verleden, en dit zijn nog maar een handjevol gevallen.
Gelukkig is er ook steviger bewijs. Mijn onderzoek wijst uit dat isoleren en imiteren communistische en anti-immigratiepartijen gemiddeld stemmen kost. Op basis van experimenten, kiezersenquêtes en verkiezingsuitslagen in 15 Europese landen sinds 1944 toon ik in mijn boek “Controlling the electoral marketplace” dat gevestigde partijen hun rivalen kunnen beschadigen door te isoleren en te imiteren.
Daarnaast vonden Haylee Kelsall, Rachid Azrout en ik (allen UvA) enig bewijs bij de Franse en Duitse verkiezingen, die Rutte “de halve finale en finale in de strijd tegen het verkeerde populisme” noemde: we zagen aanwijzingen dat kiezers die de anti-immigratiepartij in hun land beschouwden als geïmiteerde paria vervolgens, gecontroleerd voor andere factoren, minder vaak op die partij stemden.
Onze bevindingen zijn in lijn met die van onderzoek door collega’s. Bonnie Meguid (Universiteit van Rochester) concludeerde op basis van strategieën tegen anti-immigratiepartijen in 17 landen tussen 1970 en 2000 dat imiteren hen gemiddeld stemmen kostte. Giovanni Capoccia (Universiteit van Oxford) stelde vast dat democratische regimes in de jaren ’30 overleefden door isoleren en imiteren.
PVV kwijnt weg in isolement
Waarom werkt die strategie? Een belangrijke reden voor veel kiezers om op een partij te stemmen is dat ze hopen dat deze bepaald beleid doorvoert. Mijn UvA-collega Wouter van der Brug heeft aangetoond dat dit niet anders ligt voor kiezers van anti-immigratiepartijen. Die partijen kunnen ofwel zelf beleid strenger maken, ofwel (door veel stemmen te halen) andere partijen dwingen dit te doen.
Als een anti-immigratiepartij geïsoleerd staat zal ze zelf geen beleid kunnen maken maar nog wel andere partijen kunnen beïnvloeden. Als een anti-immigratiepartij geïmiteerd wordt hoeft ze die andere partijen niet meer te beïnvloeden maar kan ze nog wel zelf beleid maken. Maar wordt de anti-immigratiepartij geïsoleerd èn geïmiteerd, dan vervalt elk van beide redenen om erop te stemmen.
Soms lopen de trouwe stemmers dan opeens massaal weg. Dit is wat er is gebeurd zowel met Vlaams Belang als met het toenmalige Front national tien jaar terug. En het is ook wat afgelopen jaar de PVV overkwam: veel kiezers haakten tijdens de campagne al af – en van degenen die in maart toch PVV stemden was in november 22% naar verluidt overgestapt naar FvD. De PVV kwijnt weg in isolement.
Moeizame opmars
Dit verklaart wellicht de moeizame opmars van de Zwedendemocraten. Er is een opmars, net als in andere landen in Noordwest Europa, maar die liet lang op zich wachten en blijft wat achter. Afgezet tegen de vele kiezers die bezorgd zijn over immigratie is de zege van de Zwedendemocraten klein. Maar toch: de partij is gegroeid. Bovendien nadert de uiterste houdbaarheidsdatum van het cordon.
Immers, de roep om met de Zwedendemocraten in zee te gaan groeit, evenals de roep in Nederland om het eens met FvD te proberen. Dus in beide landen zullen de gevestigde partijen de immigratieproblemen, die veel kiezers nu eenmaal zien, het hoofd moeten bieden. Anders worden de anti-immigratiepartijen nog groter – en ze hebben geen enkele prikkel om die problemen op te lossen.
Dan zal die opluchting van korte duur blijken.
[Foto: Jimmie Åkesson, 2013]
Reacties (11)
Ligt het nou aan mij of schrijft Joost van Spanje steeds weer hetzelfde stuk? Over het succes van “isoleren en imiteren”. Waarbij succes dat alleen wordt afgemeten aan zetelaantallen. Wat ik me dan steeds weer afvraag: is dat succes niet van het type: operatie geslaagd, patiënt overleden.
Neem nu Vlaanderen, dat Van Spanje al vaker heeft genoemd als voorbeeld van het succes van die strategie. Het klopt geloof ik wel dat het VB daar de afgelopen jaren wat in de marge is verdwenen, maar ondertussen is er een andere partij die volop meebestuurt: de N-VA. Die partij staat qua standpunten behoorlijk dichtbij het VB van een jaar of 15, 20 geleden. Ondertussen is het VB weer een paar graadjes extremer te worden en lijkt die partij nu weer in opkomst. Moet daar dan weer op gereageerd worden met isoleren en imiteren, zodat de hele boel weer verder opschuift richting extreem rechts?
Volgens mij is er iets dat veel belangrijker is dan het electorale effect van isoleren en imiteren op korte termijn: het maatschappelijk effect op lange termijn. Draagt dit opportunisme (want dat is het) uiteindelijk niet bij aan het wantrouwen tegen de politiek? Veel kiezers zullen dat opportunisme immers heel goed doorzien. En wat schieten we er eigenlijk mee op als extreemrechtse partijen in de marge blijven, als hun opvattingen ondertussen steeds meer doorsijpelen naar de mainstream?
@1
Dat zal. En dan gaan ze weer op populisten stemmen. Toch heeft isoleren en imiteren tot dusver redelijk succes. We dienen het populisme en het populistisch electoraat te negeren en niet serieus te nemen. Zie de Nederlandse situatie. Rechts heeft met de populisten een meerderheid. Maar omdat (met name de VVD) bang is voor een electorale concurrent doen zij mee aan het isoleren en imiteren. En het heeft als neveneffect dat VVD en CDA partijen als PvdA, D66, CU en GL nodig heeft om te regeren of als constructieve oppositie. Niet erg sjiek allemaal en ook niet erg verheffend, maar alles beter dan rechtspopulisten die wat in de melk te brokkelen hebben.
Aan opvattingen die mainstream worden doe je verder toch niet zo veel. In een democratie moet je accepteren dan men er een abjecte mening op na houdt. Anders is het geen democratie meer. Maar in de marge dringen kan wel in een democratie. Ooit gaat de populistische storm wel weer eens liggen. Maar er aan toe geven kan geen optie zijn.
@2.
Pvda en GL hebben ze nauwelijks nodig, D66 doet mee en is gewoon een ordinaire rijkeluispartij waar de gewone man niets aan heeft. CU doet alleen mee voor hun christelijke stokpaardjes.
Dat je een hekel bij voorbaat heb aan extremistische partijen is bekend , dat dat is gebaseerd op idealen als een wereldregering en de mens is van nature goed maakt de onderbouwing niet sterk.
#1 heeft met Vlaanderen nogal een punt. N-VA is het VB dusdanig gaan imiteren dat het onderscheid nauwelijks meer waar is te nemen. Dat kun je moeilijk een succes van de strategie imiteren en isoleren meer noemen.
@3
Ik prijs mijzelf gelukkig dat ik geen idealen heb. De wereld is voor mij goed, precies zoals die is. Dus ook met perverse populisten. Intrinsiek is de mens ‘goed’ , alleen heeft niet iedereen dat door. Dus is het politiek verstandig om aan de populisten niets toe te geven. Gewoon omdat verstandige mensen het geduld bezitten om te wachten totdat de rest ook verstandig wordt.
@5: Voordat dat geduld bij de ene gevaarlijke gek dat gewenste effect heeft gesorteerd, is de andere alweer in dat vacuüm gesprongen. Ik zie er meer heil in om de voedingsbodem voor dat soort types weg te nemen.
@5.
Pervers populisme. Laat me niet lachen. Concreet zeg je niets. Net zoals Pechtold op spoken schieten.
@6
Dat is onmogelijk. Het populisme waar we het hier over hebben komt voort uit haat/afschuw jegens de ander c.q. de anders denkende. Wat Wilders, Baudet en andere populisten doen is slechts die haat/afschuw aanspreken. Maar dat impliceert wel dat die haat/afschuw al latent aanwezig is. Anders gezegd, als Wilders, Baudet of Geen Stijl niet anticipeert op die gevoelens van haat/afschuw bij een deel van het volk, dan springt een ander weer in dat gat. Zie ook de wisseling van Fortuyn/Wilders.
Iemand als Pechtold heeft 12 jaar op verbale wijze getracht de voedingsbodem weg te nemen van het populisme. Dat is op zich niet verkeerd, want zo wordt het voor de wat meer nadenkende mens inzichtelijker wat populisme is. De andere kant van het verhaal is dat Pechtold door zijn oppositie tegen het populisme het populisme ook in stand houdt. Beter gezegd, Wilders en Pechtold hielden elkaar bezig en in stand. En handhaafden zo de status quo.
We dienen dus te accepteren dat er onder een deel van het volk haat en afschuw jegens de ander leeft. En we moeten er het beste van zien te maken.
@8.
Haat en afschuw.
Dus als je zegt dat er minder migranten mogen toegelaten worden, als je kritiek op de islam heb, als je … Dan is dat populisme. Haat en afschuw.
Als je de sociale zekerheid stelselmatig afschaft, het leven voor de modale verdienende moedwillig duurder maakt, als je … En ja praat tegen de populisten. Dan ben je goed.
Volgens mij komen haat en afschuw niet alleen van de populisten vandaan. Ook migranten die problemen hebben met westerse normen en waarden, ook atheïsten jegens christendom en islam, ook armen tegen rijken met jaloersheid, etc
Beperkt kleinburgerlijk denken heerst ook bij zelfverklaarde ‘weldenkende’ mensen. ???
Het anti-immigrantenverhaal van de populisten is een afleidingsmanoeuvre. Door het serieus nemen en imiteren van die afleidingsmanoeuvre wordt dat verhaal groter en groter. De oorzaak van de groei van het populisme, het protest tegen de afbraak van de verzorgingsstaat, wordt door de imiterende partijen genegeerd.
Kan me nog herinneren dat het antimigratie gedoe al werd voorspeld in de jaren tachtig door sociologen als Van Doorn, als afleiding voor afbraak sociale zekerheid. En hele volksstammen trappen erin.