Ondersteboven

ACHTERGROND - Een maand of twee geleden postte arabist Wim Raven op zijn blog een erg amusant stukje over het islamitisch gehalte van onze vers gekozen kalief.

Zijne Heiligheid Ibrahim abu Bakr al Baghdadi zou islamwetenschappen hebben gestudeerd aan de Universiteit van Baghdad, alvorens boef te worden, maar op de vlag van zijn club is een wel heel bijzondere versie van de sjahada, de islamitische geloofsbelijdenis te lezen.

De bovenste regel van de vlag luidt: la illaha ila Allah, ‘Er is geen god dan God.’ Het is het eerste deel van de sjahada en er is dogmatisch gezien dan ook niks mis mee. Het tweede gedeelte is weergegeven in het cirkeltje onderin de vlag, en dat luidt – als je het leest zoals je zou verwachten dat je het moet lezen, namelijk van boven naar beneden – Allah rasoel Muhammad, ‘God is de boodschapper van Mohammed’ en dat is in islamitische ogen een hoogst ketterse opvatting, als het al geen geloofsafval inhoudt. Voor de orthodoxe versie Muhammad rasoel Allah, ‘Mohammed is de boodschapper van God,’ moet je de tekst van onder naar boven lezen.

Twee mensen – waaronder ikzelf – deden een aantal suggesties: een kopie van een oude Arabische inscriptie in steen of een kopie van een oude munt. Die laatste suggestie leek de beste verklaring: er bestaan munten met een sterk vergelijkbaar opschrift, dat van onder naar boven gelezen lijkt te moeten worden. Maar het kopiëren van een oude tekstweergave verklaart nog niet waarom de woorden in die tekst in de verkeerde volgorde zijn opgeschreven.

Een mogelijke verklaring is de wens om het woord Allah, ‘God’ bovenaan te plaatsen uit respect voor het opperwezen. Dat verschijnsel kende ik tot dusver alleen uit het Oud-Egyptisch, waar afzonderlijke lettergrepen uit een naam nog wel eens in een rare volgorde werden geschreven, om de hiëroglief waarmee ook de (naam van een) godheid of het begrip ‘koning’ werd geschreven maar bovenaan of vooraan te krijgen.

Mijn Oud-Egyptische grammatica noemt dat verschijnsel graphic transpositions with honorific intent en wie daar niet op bedacht is, kan als beginnend studentje zomaar ‘koning van de schrijver’ lezen in plaats van ‘schrijver van de koning’, omdat het teken voor ‘koning’ de neiging heeft vooraan te gaan staan.

Het lijkt er nu sterk op dat dit verschijnsel ook in het Arabisch voorkomt. Ik trof daarvoor aanwijzingen aan tijdens mijn bezoek aan Isfahan (Iran) de afgelopen maand. Op het Feiz-plein in zuidelijk Isfahan trof ik bij verrassing een exemplaar rotonde-kunst aan (Iran is bijzonder rijk aan kunstwerken op rotondes, van sterk wisselende kwaliteit), waar de tweede helft van de sjahada eveneens van onder naar boven gelezen moet worden. Ik zeg ‘moet’ omdat ik héél zeker weet dat de Islamitische Republiek Iran zich strikt aan de opvatting houdt dat Mohammed de boodschapper van God is en niet andersom.

De kalligrafie van het kunstwerk laat ook duidelijk zien dat het opschrift van onder naar boven moet worden gelezen, duidelijker dan het door ISIS gekopieerde muntopschrift. De letter re van rasoel staat aan het einde van de onderste regel, de sin en de wav van soe volgen op de tweede regel van onderen en de lam van hetzelfde woord staat op de derde regel van onderen, samen met de eerste alif van Allah, dat bovenaan staat.

Ik ben meer van dergelijke opschriften tegengekomen waarbij Allah steeds bovenaan stond, terwijl het toch echt het laatste woord van de zin was. Helaas heb ik daar geen foto’s van gemaakt. Het ging wel steevast om de tweede helft van de sjahada. Ik ben geen andere teksten tegengekomen met hetzelfde verschijnsel, dus misschien is het wel uniek voor dit ene stukje tekst.

Wie op het internet zoekt naar afbeeldingen van het tweede lid van de sjahada treft ook wel teksten aan waarbij het woord Allah hoger staat dan de rest van de tekst, of zelfs erboven.

Opvallend is ook het grote aantal ringen, ter verkoop aangeboden op webshops, dat u aantreft met precies dezelfde afbeelding als op de ISIS-vlag. Volgens de toelichting bij één van die webshops is het een kopie van de zegelring die Mohammed had laten maken teneinde verdragen te kunnen bezegelen die hij sloot in zijn functie als boodschapper van God.

Dat zou niet alleen de grote overeenkomst met oude munten kunnen verklaren, maar wellicht ook waarom de club van de vers gekozen kalief het op zijn vlag plaatste.