Obama grijpt Osama; was dat nu zo moeilijk?

Op Sargasso plaatsen we regelmatig gastbijdragen. Dit maal een stuk van M. (journalist/historicus)

“Daar gaat de buurt”, twitterde de in Abbottabad woonachtige Amerikaan Sohaib Athar, nadat hij had ontdekt dat hij uren eerder nietsvermoedend live verslag had gedaan van operatie Geronimo, waarbij terreurleider Osama bin Laden door Amerikaanse Navy Seals werd gedood. “Oh oh, nu ben ik die persoon die live de aanval op Osama versloeg en het niet eens wist. Daar komen de mailtjes van de media al. Zucht”, schreef Athar, die besefte dat het soort toevalligheidjes waarvan hij nu het ‘slachtoffer’ was geworden kunnen leiden tot een storm van media-aandacht en ongevraagde kortstondige roem.

Maar ja, dat is de pech die je hebt als je als Amerikaan om de hoek blijkt te wonen bij de meest gezochte schurk ter wereld, een schurk die een kleine tien jaar eerder nadrukkelijk heeft laten weten weinig op te hebben met jouw land. Opmerkelijk is het wel dat Aithar de wereld live op de hoogte kon stellen van de operatie tegen de man die zich jarenlang in dit Pakistaanse stadje schuil kon houden.

Dat Bin Laden zich ophield in Pakistan, dat altijd heeft benadrukt dat het de terreurleider nooit een toevluchtsoord heeft geboden, werd al langer aangenomen. Het vermoeden bestond dat hij zich verborgen hield in het onrustige Pakistaanse stammengebied bij de grens met Afghanistan, een onherbergzaam gebied waar de Pakistaanse autoriteiten weinig invloed hebben. Maar dat Bin Laden woonde in een kapitale villa in een welvarend stadje op enkele uren afstand van Islamabad, mét een militaire academie op een steenworp afstand, verraste velen.

Toch zat er vier jaar tussen het moment dat de CIA de Saudische terreurleider op het spoor kwam en 2 mei, toen Amerikaanse gevechtshelikopters met veertig Navy Seals in het grootste geheim de aanval uitvoerden. Voordat de CIA vier jaar geleden de naam achterhaalde van een man die als koerier voor Bin Laden werkte, waren de Amerikanen de Al-Qaida-topman al diverse malen op het spoor. Tot een liquidatie of arrestatie kwam het echter geen enkele keer.

In het voorjaar van 1998, ten tijde van de regeerperiode van Bill Clinton, werd een plan uitgewerkt voor een aanval op Tarnak Farms, een groot complex op een uitgestrekte zandvlakte ten zuiden van Kandahar, waar jihadisten training kregen en Bin Laden zich met zijn familie ophield. Het plan was om het complex ‘s nachts aan te vallen en Bin Laden gevangen te nemen. Omdat het echter niet duidelijk was in welke van de vele lemen hutten op het terrein Bin Laden sliep en er veel vrouwen en kinderen aanwezig waren, werd de kans op burgerslachtoffers door de betrokkenen te groot geacht. Uiteindelijk werd het hele plan niet eens officieel aan Clinton voorgelegd.

Later dat jaar kwamen honderden mensen om het leven bij de aanslagen op de Amerikaanse ambassades in Kenia en Tanzania. Clinton gaf daarop als eerste Amerikaanse president opdracht tot de arrestatie of liquidatie van Bin Laden. De Saudiër had een ‘terroristische oorlog ontketend’, zei hij en de VS zouden terugslaan. In datzelfde jaar vuurden Amerikaanse oorlogsbodems 75 kruisraketten af op een trainingkamp in het oosten van Afghanistan. Zeker 21 Pakistaanse jihadisten kwamen om, maar Bin Laden was enkele uren voor de aanval vertrokken, ontdekte de CIA. Een jaar later trainden de VS Pakistaanse commando’s om Bin Laden in Afghanistan uit te schakelen. Dit plan kwam na een machtswisseling in Pakistan te vervallen.

De mislukte aanval in 1998 zou de Saudische terreurleider geen windeieren leggen. Hij was beschoten door een supermacht en de supermacht miste, schreef de Amerikaanse Pulitzer-winnaar Steve Coll in zijn boek Ghost Wars. De reputatie van Bin Laden in de islamitische wereld nam zienderogen toe. Voor president George Bush was het een waarschuwing. Als hij zou schieten, kon hij er maar beter voor zorgen dat het raak was.
In de maanden na de aanslagen van september 2001 in de Verenigde Staten en de oorlogsverklaring aan de Taliban en Al-Qaida door Bush togen Amerikaanse commando’s en plaatselijke Afghaanse milities het Tora Bora-gebergte in Afghanistan in. Gedacht werd dat Bin Laden zich in de grotten en gangenstelsels schuilhield, maar na hevige gevechten met jihadisten en strijders werd er geen teken vernomen van de Al-Qaida-leider. Volgens sommige bronnen zou hij per ezel de besneeuwde bergtoppen naar Pakistan zijn overgestoken. Tot veel meer wapenfeiten kwam het onder deze president niet, ook al was het tijdens zijn ambtstermijn dat Al-Qaida op Amerikaanse bodem toesloeg en maakte Bush het tot een persoonlijke missie om het terrorisme uit te roeien. De regering van Bush ging in 2005 zelfs over op het sluiten van de inlichtingeneenheid die tot taak had Bin Laden op te sporen. Opmerkelijk genoeg werd tijdens zijn ambtsperiode wel het spoor gevonden dat opnieuw naar Bin Laden en deze keer tot zijn dood leidde.

De pogingen van zijn voorgangers moeten president Barack Obama ertoe hebben gebracht uiterst zorgvuldig te werk te gaan. De tanende invloed van de terreurleider en de roep om vrijheid en democratie in het Midden-Oosten mochten niet worden geschaad door een eventueel mislukken van operatie Geronimo op 2 mei. Dat de liquidatie van Bin Laden en zijn zeemansgraf vooral van grote symbolische waarde zijn, bleek wel uit de eigenaardige vreugdetaferelen voor het Witte Huis en op Times Square en het stijgen van de aandelen en dalen van de olie-, goud- en zilverprijzen.