De herdenking van het Goede Vrijdagakkoord in Noord-Ierland is achter de rug. President Biden was er speciaal voor overgekomen uit de VS. Net als de Clintons en George Mitchell, de senator die als Amerikaans gezant het vredesproces succesvol heeft begeleid. Ex-premier Tony Blair was er, zijn voormalige Ierse collega Ahern, de huidige Britse premier Sunak en Ursula von der Leyen namens de EU, om nog een paar hotshots te noemen. En allemaal hoopten ze bij deze gelegenheid op een spoedige hervatting van de machtsdeling in Noord-Ierland in overeenstemming met het vredesakkoord van 1998. Volgens dat akkoord is samenwerking van katholieken en protestanten in de Noord-Ierse regering verplicht. Maar die samenwerking zit in het slop. De protestantse Noord-Ieren van de DUP (Democratic Unionist Party) houden voet bij stuk. Het handelsprotocol voor Noord-Ierland dat het Verenigd Koninkrijk met de EU heeft afgesproken en dat onlangs tot vreugde van beide partijen nog is vernieuwd moet eerst van tafel. Zo lang dat niet gebeurt weigert de DUP een regering te vormen met Sinn Féin, de winnaar van de verkiezingen vorig jaar.
Noord-Ierland zit in feite al een jaar zonder regering. Volgens een adviesorgaan van het parlement is er dringend meer dan 800 miljoen pond nodig om de belangrijkste voorzieningen overeind te houden. In plaats daarvan eist Londen onmiddellijk een bezuiniging van 500 miljoen pond. Het feit dat men er niet in is geslaagd om op tijd een begroting voor 2023 voor het nieuwe fiscale jaar in te dienen, heeft ertoe geleid dat lokale ziekenhuizen, scholen en gemeenschapsvoorzieningen moeten bezuinigen en personeel moeten ontslaan.
‘Een compromis is essentieel’
Zonder de DUP te noemen, waarschuwde de 89-jarige voormalig onderhandelaar Mitchell op een herdenkingsbijeenkomst op de Universiteit van Belfast ’tegen de “100 procenters” in alle partijen die “altijd alles op hun manier willen. Voor hen is elk compromis een zwakte. Maar ik zeg u dat een beredeneerd, principieel compromis essentieel is, vooral in verdeelde samenlevingen.”’ Hij kreeg steun van alle aanwezige oud-politici, van de Britse staatssecretaris voor Noord-Ierland Heaton-Harris en de Ierse minister van Buitenlandse Zaken Micheál Martin. Maar niet van de DUP-leider Jeffrey Donaldson die Heaton-Harris op Twitter een ‘domme Iers-Amerikaanse politicus’ noemde.
Is het wachten op het vertrek van de oudjes? Jongeren, die zich hebben losgemaakt van het sektarisme, voelen zich steeds meer de dupe. Het land staat stil. „Onze generatie heeft nog nooit een goed functionerende regering gehad. Ze praten over handelsakkoorden en zo, maar veel mensen, ook studenten, worstelen met de hoge prijzen. Daar moet een regering echt iets aan doen,” zegt een rechtenstudente. In arme achterstandswijken sluiten jongeren zich echter -al dan niet onder dwang- aan bij criminele bendes van beide partijen die het geweld weer doen oplaaien. Hoe lang houdt het Goede Vrijdag akkoord nog stand?
‘Londen faalt’
Naomi Long, van de Alliantiepartij waarschuwt voor het verlopen van het vredesakkoord. Haar partij die niet aan een van de strijdende groepen is gebonden, werd derde bij de verkiezingen vorig jaar. ‘Er is nooit volledige consensus geweest, niet voor het Goede Vrijdagakkoord en niet voor enig akkoord sindsdien. Je hebt gewoon voldoende consensus nodig’, zei ze tegen Politico. Die verplichte regeringssamenwerking van DUP en Sinn Féin mag van haar onmiddellijk afgeschaft worden. Voordat het te laat is.
Oud-gediende Gerry Adams van Sinn Féin meent dat het probleem niet zo zeer bij de DUP ligt als wel bij de Britse Conservatieven. ‘Deze Tory-regering heeft niets geïnvesteerd in het overeind houden van het Goede Vrijdag-akkoord.’ Oftewel: ze laten ons gewoon barsten in Londen.
Op 18 mei gaan de Noord-Ieren weer naar de stembus voor regionale verkiezingen. De DUP behaalde vorig jaar bij de parlementsverkiezingen 21,3% (tegen 29% voor Sinn Féin). Een verder slinkende aanhang zal niet onmiddellijk leiden tot grotere compromisbereidheid. Gevreesd mag worden dat de stilstand nog wel even zal voortduren.
Reacties (3)
“Die verplichte regeringssamenwerking van DUP en Sinn Féin ”
Waaruit bestaat die verplichting eigenlijk?
Ik dacht dat als in Noord-Ierland geen regering gevormd wordt, de regering in Londen het gebied bestuurt.
Dat is op dit moment in het voordeel van de protestantse partij (ik zal niet beweren “in het voordeel van de protestantse bevolking”…), dus de DUP krijgt niet veel aansporing om tot een compromis te komen.
Volgens het Goede Vrijdagakkoord moeten beide bevolkingsgroepen deel uitmaken van de uitvoerende macht die de het directe bestuur van Londen vervangt. Het lijkt er inderdaad op dat de DUP het directe bestuur verkiest boven gedeeld bestuur. Ook al doet Londen niet wat de partij wil. Conservatieve stijfkoppen. De DUP is overigens altijd tegen het akkoord geweest.
Als ik me niet vergis zijn de exacte regels: Elke partij met voldoende zetels krijgt ministerposten toegewezen naar rato van de parlementszetels en de grootste partij, respectievelijk de grootste partij van een ander blok (nationalist, unionist, of other) zijn verplicht de co-premiers te leveren (formeel premier en deputy premier, maar ze hebben precies dezelfde functie). Als één van de twee aftreedt, is de ander ook uit functie ontheven (en dat is dus wel vaker gebeurd, vandaar dat Londen het bestuur soms overneemt). Tot Alliance uitgroeit tot de tweede partij, zal dat betekenen dat de grootste unionistische en een nationalistische partij verplicht zijn samen te regeren, of er is geen regering. Sinds 2008 zijn dat altijd DUP en Sinn Fein geweest. Overigens is regeren vanuit Londen in principiële zin altijd het doel van de unionisten (in pragmatische zin is dat misschien niet altijd zo) en die vinden hun aanhang vrijwel uitsluitend onder de protestanten.