ELDERS - Het wil nog niet erg lukken met de democratisering in Centraal- en Oost-Europa. De omgang met minderheden wordt in toenemende mate een punt van conflicten binnen en tussen staten.
Het Amerikaanse Freedom House publiceert elk jaar een beoordeling van de mate van vrijheid en democratie in alle landen ter wereld. De laatste jaren ziet het instituut in Centraal- en Oost-Europa weinig vooruitgang als het om democratie gaat. Het aantal landen dat slechter scoort is al tien jaar groter dan het aantal landen dat er op vooruit is gegaan. EU-lidstaten Polen en Hongarije zijn flink achteruitgegaan. Hongarije valt onder de streep van democratische landen volgens Freedom House, samen met landen als Servië en Montenegro, die de EU, net als Albanië en Noord-Macedonië, alhoewel het niet hardop wordt gezegd, een perspectief op lidmaatschap blijft voorhouden.
Van alle Balkanlanden scoort alleen Slovenië voldoende punten voor de kwalificatie ‘solide democratie’. Bulgarije, Kroatië en Roemenië naderen ook al de kritische grens die Hongarije als eerste EU-lidstaat overschreed.
De omgang met minderheden blijft in al deze landen een kritiek punt.
Hongaarse minderheid
Roemenië heeft een grote Hongaarse minderheid en dat levert regelmatig spanningen op met het buurland. Een van de eerste acties van de Hongaarse premier Viktor Orbán nadat zijn partij Fidesz in 2010 aan de macht kwam, was een wet invoeren waardoor Hongaren in de buurlanden het Hongaarse staatsburgerschap konden krijgen. Binnen drie jaar is daarvan al door een half miljoen etnische Hongaren gebruik gemaakt, vooral in Roemenië. Zij mogen ook een stem uitbrengen bij de Hongaarse parlementsverkiezingen. Voor Orbán is het een compensatie voor de vele Hongaren die het land in de afgelopen jaren de rug toekeerden. Maar het levert ook spanningen op met de buurlanden, op de eerste plaats met Roemenië.
Orbán tegen Orbán
Het toeval wil dat de huidige Roemeens premier dezelfde achternaam heeft als de Hongaarse. Deze week reageerde Premier Ludovic Orbán (Roemenië) nogal gepiqeerd op zijn naamgenoot Viktor Orbán (Hongarije). De laatste zette een kaart van Groot-Hongarije (zijn land plus gebieden met Hongaarse minderheden in de buurlanden) op zijn Facebookpagina. Ludovic, die wat betreft gepeperde uitspraken een naam heeft hoog te houden, becommentariëerde deze actie met de eerste frase van een spreekwoord: ‘de mus droomt van maïsmeel….. ‘. Hij liet het tweede deel weg, maar iedereen daar weet wel wat er op volgt: ‘…….de dwaze van chaos’.
Toch gaat de Roemeense premier (van de Nationale Liberale Partij) niet zover als een parlementslid van de nationalistische volkspartij die een verbod eiste van de partij van de Hongaarse minderheid (RMDSZ). Het Roemeense persagentschap citeert de steun van de premier voor de vrijheid van vereniging en de rechten van minderheden.
Haatzaaien
De Hongaarse regering liet de diplomatie ook even varen in een veroordeling van uitspraken van de Roemeense president Klaus Iohannis. De Hongaarse minister van Buitenlandse Zaken Péter Szijjártó vond de president ‘ongemanierd en haatzaaiend’ toen Iohannis een (later overigens verworpen) wetsvoorstel van de Hongaarse minderheidspartij bekritiseerde. ‘Ze geven Transsylvanië weg aan Hongarije’, had Iohannis gezegd. Hij zag in het wetsontwerp, volgens de RMDSZ ten onrechte, een ‘een parallelle bestuursstructuur met Hongaars als officiële taal‘. Op de achtergrond speelt een al langer lopend conflict tussen president Iohannis en de sociaaldemocratische partij PSD, die de meerderheid heeft in het parlement en waarmee de RMDSZ zich heeft verbonden.
Corruptiebestrijding
President Iohannis behaalde deze week een kleine overwinning op zijn tegenstanders bij het Europese Hof. Dat oordeelde dat het ontslag van het hoofd van het Roemeense anti-corruptiebureau Laura Codruța Kövesi tegen de wet was. Iohannis zag zich in 2018 tegen zijn wil door de toenmalige sociaaldemocratische regering gedwongen de populaire Kövesi te ontslaan waarmee een einde kwam aan een voortvarende aanpak van de corruptiebestrijding. Kövesi bekritiseerde een voorgenomen wetswijziging die haar werk zou bemoeilijken. Aangezien zij met haar werk de leidende politieke elite steeds dichter naderde zag de politieke elite daarin een kans om haar uit te schakelen. Het Europese Hof oordeelt nu dat haar commentaar volledig paste binnen haar opdracht als corruptiebestrijder en dat haar ontslag in strijd was met de vrijheid van meningsuiting.
Laura Kövesi werkt sinds vorig jaar als eerste hoofdofficier van Justitie voor het Europese Openbaar Ministerie. Emerging Europe, een in Londen gevestigde denktank voor Oost-Europa benoemde haar onlangs tot Emerging Europe’s Public Figure of the Year. Het instituut prijs haar als een voorbeeld voor de corruptiebestrijding. Kövesi zelf denkt dat het werk van haar bureau de mentaliteit van de Roemenen heeft veranderd. ‘Ze zijn zich er nu van bewust dat het niet nodig is om mensen om te kopen om je rechten te halen.’
[Foto Pedro ‘In the heart of Transylvania XIII’ CC]
Reacties (10)
Maar als het gaat om de rechtstaat op de Balkan is dit wel een mooi en hoopgevend bericht: https://balkaninsight.com/2020/05/05/bulgarian-court-stops-construction-work-in-national-park/
De prijs van 45 jaar communisme die generaties compleet heeft verziekt.
@2: Wat dacht je, laten we eens even makkelijk scoren? Het is niet zo dat er veel te verzieken viel door het communisme, want ook voor 1945 waren de meeste landen in Centraal- en Oost-Europa al geen bloeiende democratieën. Je zou hooguit kunnen stellen dat de ondemocratische regimes die daar ook in (met name in de tweede helft van) het interbellum en tijdens de 2e wereldoorlog vaak al welig tierden (oa. in Hongarije, Roemenië en Polen) met een ander politiek kleurtje zijn voortgezet. Wat dat betreft ziet de recente ontwikkeling van Oost-Europa er meer als een stukje herhaling van de geschiedenis van ongeveer 90 jaar geleden uit.
@2: een voor de hand liggende gedachte, maar dat is toch niet het hele verhaal. Lees Falend Licht van Krastev en Holmes die laten zien dat de drang tot imitatie van het westen na verloop van tijd een omgekeerd effect heeft gehad. Die ommekeer werd niet alleen gevoed door het achterblijven van een brede welvaartsontwikkeling, maar ook door het besef dat imitatie uitgaat van de morele superioriteit van het westen die men in het oosten niet wilde aanvaarden, de weerzin tegen de gedachte dat er geen alternatieven zouden zijn en het gevoel dat men onder curatele van het westen kwam te staan. Ook de angst voor ontvolking door de emigratie van hoogopgeleide jongeren naar het westen speelde een rol bij de populariteit van autoritaire nationalistische leiders.
@4: In ’86 hebben wij bij een uitwisselingsproject 2 Hongaarse zusjes een week in huis gehad. Ik had net voor het eerst gestemd: CPN. Op een gegeven moment vroeg ik hoe het was onder het communisme te leven. In plaats van antwoordt te geven keken ze vol angst naar elkaar; bang verraden te worden door hun bloedeigen zus. Die doodsbange ogen vergeet ik nooit meer, mag je echt trots op zijn zo’n systeem.
@5: Ik kan me dit goed voorstellen, maar niet als reactie op wat ik in @4 schreef.
@6: Elk systeem waarbij je niet doodsbang hoeft te zijn voor je bloedeigen zuster is moreel superieur.
Het probleem is dat een groot deel van de bevolking niet is opgegroeid met democratische principes zoals dat een parlementaire meerderheid ook garant staat voor gelijke rechten van een minderheid. Zelfde probleem zag je ook in het midden-oosten tijdens de Arabische lente. Dan vervang je de ene dictatuur voor een “democratisch” andere. Dat zie je dus ook in het voormalig Oostblok.
@2: Vele generaties kapitalisme heeft ook niet veel goeds gebracht. Dat is een vergelijkbare dooddoener. Economische afhankelijkheid beknot ook veel vrijheden.
@8: Je snapt hopelijk zelf dat dit juist niet een vergelijkbare dooddoener is? Je kan prima 45 jaar communisme in Oost-Europa vergelijken met 45 jaar kapitalisme in West-Europa, en daaruit je conclusies trekken over welk systeem te verkiezen is.
@8: Kapitalisme is een economisch systeem; wij leven hier in een sociaal democratie. Communisme is een politiek en economisch systeem; het politieke vooral om alle vijanden van het volk op straffe van een doodwerkkamp of nekschot in het gareel te houden.