Naar een circulaire economie

ANALYSE - De grondstoffenschaarste is niet beperkt tot olie en gas. Ook andere grondstoffen zoals lithium en fosfaat zijn eindig. Wanneer er geen vervanging van de grondstof (zoals olie door zonne-energie) mogelijk is, moeten we ons richten op hergebruik. Maar een circulaire economie is nog ver weg.

Een groot deel van de natuurlijke hulpbronnen die in de economie worden gebruikt is gevormd in trage geologische processen. Belangrijke voorbeelden daarvan zijn fossiele brandstoffen en ertsen.  Sommige van deze natuurlijke hulpbronnen zijn in zeer grote hoeveelheden aanwezig, zoals  ijzer- en aluminiumertsen. In andere gevallen zijn de winbare voorraden bescheiden.  Bijvoorbeeld: conventioneel aardgas is gevormd over een periode van ongeveer 400 miljoen jaar. Het jaarlijkse verbruik in de wereldeconomie komt overeen met de hoeveelheid die in ongeveer 3 miljoen jaar werd gevormd. Dit leidt ertoe dat de winning van aardgas vroeg of laat gaat dalen. Zo bereikte de winning van conventioneel aardgas in Nederland zijn piek in 2004. Sindsdien daalt de Nederlandse productie.

Dergelijke productiepieken zijn ook te zien bij andere natuurlijke hulpbronnen die zijn gevormd in trage geologische processen. De maximale productie van de zilvermijnen in Tirol lag bijvoorbeeld rond het jaar 1500. De piek van de kolenwinning in het Verenigd Koninkrijk was vroeg in de twintigste eeuw. De conventionele olieproductie in de Verenigde Staten bereikte zijn maximum in 1971.

Ook wereldwijd moet met dergelijke maxima worden gerekend. Wanneer deze komen, is bij gebrek aan goede informatie over de voorraden en het verwachte gebruik niet altijd gemakkelijk in te schatten. De piek in de wereldwijde  winning van conventionele olie (‘peak oil’) ligt vermoedelijk tussen nu en 2030. In deze eeuw moet met verscheidene maxima in de productie worden gerekend. Bijvoorbeeld voor conventioneel aardgas, fosfaaterts, lithiumzouten, zilvererts, goud en platina metalen komt er deze eeuw waarschijnlijk eveneens een piek in de wereldwijde winning. ‘Als alles zo doorgaat’ leiden zulke pieken tot sterk stijgende grondstofprijzen en een grotere kans op conflicten over de resterende natuurlijke hulpbronnen.

Europese achterhoede

Dit maakt het belangrijk om zuinig te zijn met relatief schaarse natuurlijke hulpbronnen die in trage geologische processen worden gevormd. Beperking van het gebruik en hergebruik zijn daarvoor belangrijke instrumenten. Soms zijn  er technisch gesproken goede mogelijkheden om het gebruik te beperken of zelfs de hulpbronnen geheel te vervangen. De hoeveelheid zonne-energie die het aardoppervlak bereikt, is bijvoorbeeld ongeveer 10000 maal zo groot als de input van fossiele brandstoffen in de wereldeconomie. Het netto rendement waarmee deze zonne-energie met beschikbare technieken kan worden omgezet in elektriciteit is ongeveer 15% en voor de omzetting in bruikbare warmte tientallen procenten. Dit maakt het mogelijk fossiele brandstoffen met een beperkt ruimtebeslag te vervangen door zonne-energie. Zouden alle daarvoor geschikte gebouwen in Nederland worden uitgerust met zonnecellen, dan kunnen deze jaarlijks meer elektriciteit produceren dan de bestaande Nederlandse elektrische centrales.  Bij de vervanging van fossiele brandstoffen door efficiënte vormen van  duurzame energie als zonne-energie en windkracht bevindt Nederland zich echter helaas tot nu toe in de Europese achterhoede.

De enige manier

In andere gevallen is de vervanging moeilijk of zelfs onmogelijk. Fosfaat, waarmee de productiviteit in de landbouw sterk is opgevoerd, is wat betreft agrarische toepassing niet te vervangen door een andere stof. En voor mobiele telefoons, tablets, laptops en elektrische auto’s is lithium bij de huidige stand van de techniek praktisch onmisbaar. In dat geval is een circulaire economie, waarin hergebruik centraal staat, de enige manier om de toekomstige beschikbaarheid te verbeteren.  Om toekomstige grondstoffenschaarste tegen te gaan is het ’t beste hergebruik te bevorderen dat zo hoogwaardig mogelijk is en zo lang mogelijk duurt. Dit type hergebruik wordt wel een grondstoffencascade genoemd. Het Europees Parlement heeft daar het afgelopen jaar een lans voor gebroken. Het productontwerp moet daarop worden afgestemd en er zijn passende sociaaleconomische arrangementen nodig, zoals statiegelden, terugbrengpremies,  lease constructies en hergebruiksverplichtingen.

Het huidige kabinet heeft in het regeerakkoord gezegd te streven aan een circulaire economie en het stimuleren van de markt voor hergebruik van schaarse materialen. Daarvan is tot nu toe niets te merken. Wat betreft schaarse grondstoffen zijn de hergebruikspercentages dan ook vaak bedroevend. Van het fosfaat dat de steden inkomt worden maar enkele procenten agrarisch hergebruikt. Het hergebruikspercentage voor lithium ligt thans onder de 1%. Ook in geval van dure grondstoffen valt het hergebruik vaak zwaar tegen. Van het in afgedankte elektrische en elektronische apparatuur aanwezige zilver wordt niet meer dan 11.5% teruggewonnen. Voor het daarin aanwezige goud en de platina metalen ligt het terugwinpercentage op ongeveer 25%.

Als er op het punt van de circulaire economie onder het kabinet Rutte II tot nu toe al ergens sprake van is geweest dan betreft dat het afschaffen van statiegelden van kunststof flessen geproduceerd op basis van fossiele brandstof. Dat moet snel en drastisch veranderen.

Lucas Reijnders is biochemicus en hoogleraar milieukunde aan de Universiteit van Amsterdam.

Reacties (16)

#1 Anna

Dat gaat helemaal goed komen Lucas, vooral nu 45% van de bevolking al niet meer rond kan komen. Don’t worry.

  • Volgende discussie
#2 DrBanner

@1 de dood of de gladiolen

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#3 Anna

Het zal waarschijnlijk uitdraaien op de dood met gladiolen want jullie jongens willen alsmaar meer, met overbodig gebruik van al die fossiele spulletjes.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#4 Bolke

Het wordt een Mad Max wereld, straks kooi gevechten en gepantserde trucks.

Kan niet wachten.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#5 Schuur

Het probleem is ook de (Europese) wetgeving. Het is formeel bijvoorbeeld niet toegestaan om e-waste te importeren. Dat is toch een behoorlijke bron van zeldzame aardmetalen, die op dit moment kostendekkend (!) kunnen worden hergebruikt. En dat terwijl we wel troep in Afrika mogen dumpen. Met een groeiende afvalberg daar.

Aan de andere kant zijn er gelukkig wel goede initiatieven. Een stichting als http://www.closingtheloop.eu importeert gebruikte mobiele telefoons, die aan het einde van hun leven zijn om die te laten recyclen en opnieuw in te laten zetten. Het is wellicht nog een druppel op gloeiende plaat, maar het initiatief verdient m.i. lof en opvolging.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#6 pascal

@5: Ik was laatst op een lezing over de circulaire economie en daar werden twee voorbeelden gegeven die mij erg aanspraken. De eerste ontwikkeling die speelt is bij fabrikanten van onder andere laptops. Na 4 maanden is een laptop volledig verouderd. De fabrikanten studeren nu op een contructie waarop je een laptop leased en je elke 4-6 maanden een nieuwe laptop krijgt. Het voordeel voor de gebruiker is een altijd up to date en snelle laptop. Het voordeel voor de fabrikanten is dat ze nieuwere modellen makkelijker en goedkoper kunnen recyclen.
Het tweede voorbeeld is bijna hetzelfde maar dan in de autobranche. BMW schijnt op precies dezelfde constructie van leasen te studeren. Je koopt geen auto meer maar leased hem direct van je leverancier. Zij bepalen de vervangings termijn aan de hand van de beste recycling termijn.
Lijkt mij een hoopvolle ontwikkeling

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#7 Yevgeny Podorkin

“Recycling afgedankte elektrische en elektronische apparatuur”: zal per gemeente verschillen (hebben niet allemaal een “milieupark”), maar hoe lopen alle/ de(ze) afvalstromen eigenlijk in Nederland? Exact. Moet je dan gemeenteambtenaren omkopen of zo en dergelijke?

Nee, opdat iemand met ondernemersgeest er zich kan tussen wurmen…

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#8 Kalief

@6 Pascal De eerste ontwikkeling die speelt is bij fabrikanten van onder andere laptops. Na 4 maanden is een laptop volledig verouderd.

Een bizarre stelling. Aan laptops verandert juist zeer weinig. Dat komt vooral omdat er geen behoefte is aan zelfbouwmodellen zoals bij desktops waar onderdelen steeds compatible moeten zijn met de nieuwste snufjes.

Gaf de lezinggever nog argumenten voor die 4 maanden?

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#9 Baron E

Vooral fosfaat baart me zorgen, aangezien dat de voedselzekerheid aangaat. Je kunt eenvoudig inzien dat fosfaat essentieel is voor alle biologische organismen doordat één van de belangrijkste moleculen in de energiehuishouding in een cel ATP is, waar P voor fosfaat staat (adenosinetrifosfaat).

Uiteindelijk komt het grootste deel van het gebruikte fosfaat via rivieren en het riool in zee terecht. Misschien is de enige mogelijkheid in de verre toekomst terugwinning via algen?

Zie ook:
https://sargasso.nl/fosfaat-gevaarlijke-verspilling/

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#10 Amateur Commenter

Product Service Systems… Dat is wat je wilt, zoek maar eens naar de paper van Baines en ‘state of the art PSS’ uit 2007

Een circulaire economie klinkt meer iets wat communisten of jungle peanut gekkies verzinnen.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#11 Pascal

@8 Kalief> nee, er werd alleen gemeld dat in die korte periode het te hergebruiken materiaal beter was terug te winnen. ik heb er verder nog niets over gelezen maar kan me er wel iets bij voorstellen. Net als bij het BMW verhaal.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#12 Tom van Doormaal

Met het leasen van spullen geef je een paar dingen prijs: de beschikkingsmacht die gekoppeld is aan het eigendomsrecht. Bovendien de beslissing of iets nog voldoet aan je wensen: als je de leverancier laat bepalen wanneer je aan iets nieuws toe bent, geef je je zelf definitief over aan de producerende macht, of wel het grootkapitaal.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#13 Pascal

@12: is dat nu dan niet zo?? volgens mij bepaald het zogenaamde groot kapitaal al meer dan je denkt. Dit wil niet zeggen dat ik er een voorstander van ben Tom. Ik denk dat zoiets in overleg moet gaan maar weet er helaas nog niet het fijne van. Ik ben wel overtuigd dat de circulaire economie beter is dan liniaire economie. dit systeem van leasen hoeft niet alleen bij grote bedrijven plaats te vinden natuurlijk.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#14 Hans Verbeek

@3: niet zo somberen. We gaan allemaal dood, niets aan te doen. Accepteer het, don’t let it get you down.
De wereld is fantastisch, geniet ervan.

Ik denk niet dan de overheid iets moet stimuleren. Je moet niet alles willen managen. Die kleine lokale economie waarin grondstoffen zoveel mogelijk worden hergebruikt, zal er ook wel komen zonder dat de overheid iets stimuleert.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#15 roland

“hergebruikspercentage voor lithium ligt thans onder de 1%”
De e-auto met lithiumbatterijen lijkt niet echt duurzaam, ondanks alle subsidie.
Hoeveel energie per persoon kost die circulaire economie?

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie