Mary Shelley’s Frankenstein laat ons nadenken over de wereld van nu

Het gruwelijke verhaal van monster van Frankenstein kent iedereen. Toch valt er meer te lezen in de klassieke horrorroman dan alleen een griezelverhaal. Frankenstein geeft een waarschuwing af over de kracht van technologie, kan gezien worden als feministische kritiek én laat ons op een andere manier naar onze eigen samenleving kijken.

Frankenstein kennen we als het beroemde verhaal van een gekke geleerde die een levend monster schept uit overgebleven lichaamsdelen. Het boek van Mary Shelley liet het publiek voor het eerst kennis maken met de mogelijkheden van technologie en sprak mede daarom enorm tot de verbeelding. Nu, ruim 200 jaar later, is Frankenstein nog steeds een icoon in popcultuur. In de serie Cover to Cover vertelt mediawetenschapper dr. Dan Hassler-Forest (UU) hoe je het ook boek met een feministische blik kunt lezen. Wat is de rol van de vrouw in de samenleving? En hoe houdt science fiction genderstereotypen in stand? Wat is de relatie tussen mens en technologie? De bestseller is een product van de tijd waarin het geschreven is, maar behandelt vraagstukken die ook nu relevant zijn.

Product van de tijd

Mary Shelley was pas 18 jaar toen ze Frankenstein schreef. Wat begon als een verhalenwedstrijd op een stormachtige avond, groeide uit tot een horrorklassieker én markeerde het begin van het science fiction genre. Wie cultuurproducten dieper analyseert, ziet dat ze vaak onderliggende verhoudingen in de samenleving weerspiegelen én de manier waarop we naar de wereld kijken vormen. Volgens Hassler-Forest is Frankenstein zo veel meer dan een griezelverhaal. Het is een belangrijk tegengeluid in een wereld gedomineerd door mannen en hun liefde voor technologie en controle. “De onverantwoordelijke wetenschapper maakt een wezen waarvan hij niet zo goed wist wat het was en waar geen plek voor was in de wereld van toen.” legt hij uit. Mary Shelley, een uitgesproken feminist in haar tijd, verwoordt hiermee de frustratie over het feit dat zij als vrouw geen plek had in de samenleving. Daarnaast is het boek een reflectie van de tijd waarin zij leefde. Frankenstein komt uit in 1818, een roerig jaar want het was het begin van de industriële revolutie. Technologie kreeg een steeds grotere rol in de samenleving en Mary Shelley beschrijft de verwarring, onzekerheid maar ook verwondering die hoorden bij die verschuiving. Het verhaal biedt een kijkje in de toekomst van technologie en dat slaat direct aan. Frankenstein groeit uit tot een bestseller waarvan de invloed en symboliek zelfs vandaag nog merkbaar is.

Mannen zijn stoer, vrouwen verleidelijk

Met haar boek luidde Mary Shelley eigenhandig het science fiction genre in. Talloze bewerkingen, hommages en spin-offs volgden. Denk aan The Bride of Frankenstein of de kinderserie Frankenweenie, maar ook Battlestar Galactica en Avatar bouwen verder op de nalatenschap van Frankenstein. De mannelijke drang om met technologie leven te creëren en te beheersen speelt meestal de hoofdrol. Hassler-Forest: “dit is een klassiek thema in sci-fi films: mannen die, uit frustratie over hun eigen onvermogen om zelf leven te scheppen, technologie hier op een onverantwoorde manier voor inzetten. De gevolgen zijn vaak niet te overzien.”

Dus hoewel science fiction ons in staat stelt alle mogelijke werelden te scheppen, volgen vele films en series vooral bestaande scripts. Denk bijvoorbeeld aan de constante bevestiging van genderstereotypen, die Hassler-Forest vooral in dit genre steeds belangrijker ziet worden. Gender vormt een houvast in een wereld die verder puur speculatie is. En dus zijn mannelijke karakters stoer, gevaarlijk en overheersend en zijn vrouwen vooral verleidelijk en onderdanig. Wanneer robots geen duidelijk gender uitdragen, zoals Wall-E of E.T., raken we in de war. Technologische ontwikkelingen in de ‘echte’ wereld houden deze cliché gendervooroordelen in stand. Denk aan Siri, de virtuele assistente van Apple. Deze app vertelt ons met een zachte, vrouwelijke stem waar de dichtstbijzijnde pizzeria is. Want, assistentes zijn immers vaak vrouwen; het is vanzelfsprekend en normaal. Stel je nu eens mannelijke Siri voor. Dat vinden we toch gek en hij zou waarschijnlijk de stempel mansplainer krijgen. Dus hoewel Apple nu een update heeft doorgevoerd waarin Siri niet meer automatisch de iconische vrouwenstem meekrijgt, denkt Hassler-Forest niet dat veel mensen voor een mannelijke stem kiezen. De vraag is vooral, wat zegt dit over onze samenleving?

De symboliek van Frankenstein spreekt dus zelfs door tot in het heden. En dat is precies wat het boek relevant houdt. Hassler-Forest: “De manier waarop we boeken lezen is een reflectie van wat er op dit moment in de wereld speelt. Het houdt de samenleving een spiegel voor.” Dus in plaats van vanavond in bed te kruipen met je laptop of telefoon, pak Frankenstein nog eens van de plank. Misschien leer je wel iets nieuws.

Dit artikel van Eline Kraaijenvanger verscheen eerder bij Studium Generale Utrecht.