Madrid-Barcelona: een keiharde strijd

ELDERS - Naarmate het Catalaanse referendum dichterbij komt grijpt de centrale overheid in Madrid naar driestere middelen om haar verbod van de volksraadpleging over de onafhankelijkheid van Catalonië op 1 oktober kracht bij te zetten.

Woensdag deed de Guardia Civil een inval in verschillende gebouwen van de regionale overheid. De politie arresteerde daarbij veertien mensen, waaronder de Catalaanse regionale minister van economie  Josep Maria Jove. De politie nam eerder al 45.000 stembiljetten in beslag. Burgemeesters van Catalaanse gemeenten die het referendum steunden werden voor het gerecht gedaagd vanwege ongehoorzaamheid. Zo’n 700 van de 948 burgemeesters hadden toegezegd mee te werken aan het referendum.

De centrale regering heeft deze week ook de financiering van publieke diensten en ambtenaren naar zich toegetrokken om te voorkomen dat er publiek geld besteed wordt aan het referendum. Het gaat om een bedrag van 1,5 miljard euro per maand. De regionale regering vecht de maatregel aan bij de Hoogerechtshof, maar dat heeft geen opschortende werking. De salarissen van 170.000 ambtenaren dreigen niet uitbetaald te worden als de Catalaanse regering de daarvoor benodigde gegevens niet levert aan Madrid.

Terwijl de straten in Barcelona zich vullen met demonstranten gebruikt de Catalaanse premier Puigdemont op de televisie grote woorden: ‘noodtoestand, anti-democratische en totalitaire acties’. Madrid doet het niet voor minder: de Catalanen zijn bezig met een poging ‘de nationale soevereiniteit om zeep te helpen’.

Wat bezielt hen om deze zaak zo op de spits te drijven?

Het onafhankelijkheidsstreven van Catalonië is al eeuwen oud. De nationale dag in Catalonië, 11 september, verwijst naar het verlies van de Catalaanse troepen in 1714, waarmee de inlijving in groter Spanje werd beslecht. Sindsdien zijn er vele opstanden geweest waarin de Catalanen zich keerden tegen het centrale gezag. Het huidige conflict stamt van na de dood van Franco, toen Spanje een democratie werd en Catalonië en enkele andere regio’s een statuut kregen waarin een zekere mate van autonomie was vastgelegd. De Spaanse conservatieve partij (PP) van huidig premier Rajoy heeft een belangrijk punt in deze regeling altijd bestreden: de erkenning van Catalonië als een natie. Volgens de PP is er maar één natie, het Koninkrijk Spanje, en gaat het autonomiestatuut alleen over taal en cultuur. De PP startte een juridische procedure voor herziening van het statuut en in 2010 heeft het Hooggerechtshof ‘natie’ uit het statuut geschrapt. Dat was het begin van een nieuwe golf van acties voor onafhankelijkheid, met elk jaar grotere demonstraties in Barcelona op de 11e september.

Behalve frustraties over onvoldoende zelfbeschikking, het jarenlang negeren van de Catalaanse klachten door Madrid, en een juridisch dispuut over Catalonië als natie speelt er ook een conflict over geld. Catalonië is de rijkste regio van Spanje en draagt meer belasting af dan het aan inkomsten uit de centrale kas van Madrid binnenkrijgt, al is het niet duidelijk hoeveel precies. Het zijn niet de arme Catalanen die het voortouw hebben genomen in de afscheidingsbeweging. Het conflict is in wezen ook een gevecht om de zeggenschap over publieke financiën tussen rijke, conservatieve Catalanen en rijke conservatieven in de PP van Rajoy. Een conflict dat door de economische crisis is verscherpt.

Het Hoogerechtshof heeft op 7 september j.l. het referendum waarin Catalanen zich kunnen uitspreken over afscheiding van Spanje ongrondwettelijk verklaard, en daarop baseert de Spaanse regering nu al haar tegenacties. Die uitspraak van het Hof roept principiële vragen op. De afscheiding zelf is volgens de grondwet onmogelijk zonder instemming van alle Spanjaarden. Waarom zouden de Catalanen zich hier dan niet eerst over mogen uitspreken? Het verbod kan moeilijk in overeenstemming gebracht worden met de vrijheid van meningsuiting, die ook in de post-Franco grondwet is opgenomen.

Tot voor kort was het overigens nog lang niet zeker of een meerderheid van Catalanen het onafhankelijkheidsstreven gaat steunen. Polls in juli gaven slechts 41% steun voor de onafhankelijkheid te zien en 49% tegenstanders, maar inmiddels wordt het spannender. De tegenacties van de centrale regering zijn koren op de molen van de afscheidingsbeweging, die van de dictaten uit Madrid altijd al een groot punt heeft gemaakt. De inzet van de Guardia Civil en de arrestatie van belangrijke politieke figuren zal de haat tegen de centrale regering doen groeien. Als op 1 oktober een meerderheid voor afscheiding kiest zal de centrale regering er niet omheen kunnen dat zij zelf aan dit resultaat een bijdrage heeft geleverd.

Voorlopig gaat het er om of de volksraadpleging wel kan plaatsvinden onder zoveel externe druk. Volgens Raül Romeva, de Catalaanse ‘minister van Buitenlandse Zaken’, voormalig Europarlementariër voor de Groenen, is er geen alternatief. Het gaat nu niet zozeer om de onafhankelijkheid van Catalonië, zei hij woensdag in Madrid, maar om democratie in Spanje en in Europa, ‘democratie of repressie’.

En dan, als het referendum doorgaat en er komt een meerderheid voor afscheiding, wat dan? De kans is klein dat de Catalanen een eigen republiek kunnen gaan vormen. En als het zover komt mogen ze vrezen voor hun welvaart omdat Spanje de afgescheiden staat nooit zal toelaten als nieuw lid van de Europese Unie. In Brussel is opnieuw duidelijk gemaakt dat afscheiding wordt beschouwd als vertrek uit de EU.

De inzet van de strijd tussen Madrid en Barcelona is een stuk minder duidelijk dan bij een partijtje voetbal.