Luis in de pels

RECENSIE - Op Tweede Kerstdag 1986 wordt Assen rond 8 uur ’s morgens opgeschrikt  door een lichte aardbeving met een kracht van 2,8 op de schaal van Richter. Het KNMI meldt dat het de eerste aardschok is die in Drenthe wordt gemeten. Een link met de gaswinning wordt echter onmogelijk gehouden. Sociaal geograaf Meent van der Sluis gaat onmiddellijk op onderzoek uit, verzamelt getuigenissen en diept eerdere verhalen op over aardschokken in 1976, 1980 en 1984. Op 22 januari 1987 publiceert de NRC een artikel waarin Van der Sluis aan de hand van nogal technische beschouwingen zijn theorie uiteenzet over het verband tussen de aardschokken en de gaswinning. Hij acht de mogelijkheid van een ‘flinke klapper’ niet uitgesloten en waarschuwt voor de stabiliteit van de zoutkoepels die zijn aangewezen voor opslag van radioactief kernafval.

Bodemdaling en gaswinning

Die zoutkoepels hadden al eerder de aandacht van de Drentse activist Van der Sluis. Er was veel verzet in Drenthe tegen de plannen van de regering Den Uyl om de zoutkoepels te gebruiken voor atoomafval. In Gasselte vindt op 2 juni 1979 een demonstratie plaats van 25.000 mensen en er komen meer acties, zoals een ludieke ‘boortorenverbranding’. Meent van der Sluis onderbouwt de protesten met zijn kennis van de bodem in de noordelijke provincies. Hij neemt onvermoeibaar deel aan alle acties ter bescherming van het natuurlijk milieu in zijn omgeving en bereikt met zijn wetenschappelijk onderbouwde argumenten regelmatig de media. Als docent, eerste aan de Pedagogische Academie en later aan de Landbouwhogeschool neemt hij zijn studenten mee voor onderzoek naar de gevolgen van bodemdaling. In 1989 en 1990 publiceert hij twee rapporten over de bodembeweging in de noordelijke provincies in relatie tot de gaswinning. Van der Sluis is bijna twaalf jaar lid van de Provinciale Staten van Drenthe voor de PvdA. Daar zet hij zijn strijd tegen bodemdaling en de gaswinning voort. Het wordt hem niet in dank afgenomen. Hij wordt niet geloofd. Onder aanvoering van de afdeling PR van de NAM wordt hij weggezet als ondeskundige charlatan. In de PvdA blijft hij de onbehouwen, ondiplomatieke solist en dwarsligger die sommige van zijn collega’s liever zien gaan dan komen. Het is pijnlijk dat hij nooit heeft geweten dat zijn inzichten zoveel jaren na zijn vroegtijdige dood in 2000 nu gemeengoed zijn geworden.

Lukas Koops, voormalig leraar en medewerker van RTV Drenthe, was in de jaren negentig net als Meent van der Sluis lid van de Provinciale Staten van Drenthe. Hij schreef eerder een biografie over Relus ter Beek, die in die tijd Commissaris van de Koningin was. In zijn nieuwe boek Meent van der Sluis 1944-200. Luis in de pels geeft hij een uitgebreid en ruim gedocumenteerd beeld van het politieke leven van de activist, volksvertegenwoordiger, wetenschapper en leraar Van der Sluis. Er is inmiddels veel geschreven over de gaswinning, de NAM en de aardbevingen. Het is te hopen dat de leden van de onlangs geïnstalleerde parlementaire enquêtecommissie over de gaswinning dit boek niet vergeten. Het is nogal schokkend om te lezen hoe deze ‘luis in de pels’ jarenlang werd genegeerd en vernederd.

Een slechte zaak voor het Noorden

Dat de NAM Van der Sluis onschadelijk probeert te maken is nog te begrijpen. De heftige bewoordingen waarin voorlichter Duut hem probeert af te serveren zouden er volgens Van der Sluis zelf in een interview met de regionale krant overigens wel eens op kunnen duiden dat hij dichter bij de waarheid zit dan de maatschappij wil toegeven. Maar de reacties van de regionale autoriteiten en zijn eigen PvdA zijn ronduit onverteerbaar. Hij krijgt het verzoek zijn rapporten over de bodemdaling en aardschokken in relatie tot de gaswinning niet te publiceren. PvdA-gedeputeerde Weidgraaf: ‘Als dit op deze wijze in het nieuws komt is dat een slechte zaak voor het Noorden.’ Hij vreest dat zijn plannen om meer bedrijven naar Drenthe te lokken mislukt als aardbevingen en trillingen worden gezien als een ‘negatieve vestigingsfactor’. Van der Sluis krijgt via PvdA-Kamerlid Zijlstra nog wel de kans om de zaak in Den Haag aan te kaarten, maar dat spoor loopt volgens Koops ook dood. Iets voor de enquêtecommissie.

Onrust zaaien

Ook het KNMI beoordeelt de rapporten van Van der Sluis als ‘onzin’ waarmee onrust onder de bevolking wordt gezaaid. Van der Sluis: ‘Maar wat moet ik met de mensen die mij hebben gebeld? Al die mensen, die zeker weten dat de muren zijn gescheurd, maar die hun klachten nergens kwijt kunnen, omdat de NAM er niets van wil weten en omdat ze bij de provincies ook geen gehoor vinden. Ik heb een waslijst aan namen en adressen. Ik denk dat die mensen recht van spreken hebben.’ Maar ook in Groningen ziet men geen reden om nader onderzoek te doen. ‘Het college ziet geen aanleiding om op krantenverhalen te reageren’, zegt VVD gedeputeerde Remkes.

Van der Sluis miste tactisch en strategisch inzicht, krijgt Lukas Koops nogal eens te horen. Hij is een ‘drammer op de linkervleugel van de PvdA’, een solist. ‘Meent van der Sluis heeft gelijk, maar zijn bewijsvoering klopt niet’ zegt een onderzoeker van de TU Delft nu. De meeste wetenschappers hebben zijn publicaties lange tijd afgewezen. Uitzondering is de Utrechtse hoogleraar geochemie Schuiling. In november 1992 laat hij in het Nieuwsblad van het Noorden optekenen: ‘De NAM zit volstrekt fout door steeds van de daken te schreeuwen dat Meent van der Sluis niet weet waar hij over praat. En het KNMI is onwetenschappelijk bezig door van der Sluis’ suggesties over het ontstaan van luchtknallen te negeren.’ Ook wetenschappers hebben inmiddels iets om over na te denken.

Veenarbeiders

‘Drammer’ van der Sluis kwam vaker in aanvaring met de Drentse autoriteiten en die van de PvdA in het bijzonder. Een voorbeeld is ook het plan van de NAM voor gasopslag in een natuurgebied bij Langelo. Onder leiding van Commissaris voor de Koningin Margreeth de Boer (PvdA) verzet Drenthe zich aanvankelijk tegen dit plan. Maar als minister van VROM Hans Alders (PvdA) een formele aanwijzing geeft om het plan uit te voeren gaat zij ook om. Ondanks een volgens Van der Sluis volstrekt ondeugdelijk rapport dat de provincie nog laat maken. Volgens hem hebben de conclusies vooraf al vastgestaan en is het rapport daarnaartoe geschreven.

Gevoel voor onrecht toont Meent van der Sluis ook in zijn publicaties over de geschiedenis van de veenarbeiders in Zuid-Oost Drenthe, zijn geboortegrond. Maar ook bij dit onderwerp komt hij in opspraak omdat de provinciale historicus hem overdrijving van de armoede verwijt. Nadat verschillende uitgevers een boek van Van der Sluis over de uitbuiting van de veenarbeiders hebben geweigerd (een ‘politiek wespennest’ volgens een professor die meelas) komt het uiteindelijk in 1998 uit, maar zonder de aangevraagde provinciale subsidie. Een kritische Drentse historicus verzet zich tegen het clichébeeld waarin ‘veen gelijk stond aan ellende, altijd en overal’. Drenthe had behoefte aan een wat vrolijker beeld van de provincie.

Lukas Koops geeft ons veel te denken over politiek, wetenschap en beelden in de geschiedenis. Zijn aanpak van deze politieke biografie die vooral gebaseerd is op gesprekken en perspublicaties heeft er wel toe geleid dat we nogal eens dezelfde opvattingen en visies krijgen voorgeschoteld in net wat andere bewoordingen. Het activisme van Van der Sluis op verschillende gebieden levert vanzelf al een dik boek op. De vele lange citaten uit gesprekken en krantenartikelen, hoe illustratief ook, zorgen wat mij betreft voor net iets te veel. Maar los daarvan: lezen dit boek, ook als je niet in het Noorden woont.